Catalog

OÛ Bilimsel keşiflerde rastlantının rolü Bilimler tarihindeki keşiflerden birçoğunun şans veya rastlantı eseri olduğu ileri sürülmüştür. Fakat acaba bu keşifler ne ölçüde bir rastlantı eseridir? Osman Bahadir bahadirosman@hotmail.com B azı öncmli bilimsel keşifler, gerçekten de kâşjf- lerin düşünsel olanık hiçhazır olmadıkları bir or- tamda, heklenmedik bir olguyu fark etmeleriy- le başlamış ve gerçeklesmijtir. Bu Cür bir keşfe ömek ola- rak, Danimarkalı fizikçi Hans Christian Oersted'in (1777'1851), bir relin ıçinden geçen elekcrik akımının, celin çevresinde bir magnetik alan yarattığım fark et- mesini gösterebiliriz. Oersred 1819 yılında, öğrencile- rinc elcktrik akınundan ısı elde edilişini göstermek ama- cıyla volta piliyle deney yaparken, kullandığı elektrik Hans C. Oersted VVılliam F.HİIIebrand devresinin açılma ve kapanma anlarında, yakındaki bir pusulanın ibresinde sapmalar olduğunu görmüştü. 111c kez onun fark ettiği bu olguyla, elektromagnetizma teo- risinin ve pratiğinin muazznm yolu açıldı. Rastlantı bu keşfin neresindeydi? Elbette pusulanın deney masasında bulunuyor ol- ması, o an için bir rastlantıydı. Belki Oersted'in deney sırasında pusulanın ibresindeki hareketliliği fark etmiş olmasında da bir rastlantının varlığından söz edebili- riz. Ama iştc hepsi bu kadar. Diğer bütün koşullar ke- şif için hazır durumdaydı. Bu deney öncesinde, söz ko- nusu bilimsel keşif için gerekli maddi koşulların varlı- ğından (pusulanın icat edilmiş, elektriğin pil ile de ol- sa üretilmiş, ve bunların bir laboratuvar ortammda bir araya getirilmiş olması), fakat düşünsel çağns.ım veya beklentinin ise yokluğundan (Oersted'in o ana kadar elektrik ile magnetizma arasında ilişki olduğuna dair bir düşüncesinin bulunmuyor olması) söz edebiliriz. Şimdi vereceğimiz örnekte ise durum biraz farklı- dır. 19. yüzyılm sonlarında, ABD'li kimyacı William F. Hillebrand (1853-1925), o sıralarda yeni geliştirilmiş olan spektroskop aygınndan yararlanarak çeçitli gaz ana- lbleri yapıyordu. Bu aygıtm temel çalışma ilkesi, herfark- lı maddenin, molekülleri ısı, elektrik vb. uygulanarak titrejtirildiklerinde kendilerine özgü bir ışık spektrumu yaydıkları ilkesidir. Hillebrand, bu aygıtla yaptığı çeşidi deneylerin sonucunda elde ettiği spektrumları incele- yerek havadan ayrıştırdığı bir gaz bileijiğinin azot (N) olduğunu ileri sürdü. Aynı günlerde, İngiliz fizikçi Lord Rayleigh (John William Strutt, 1842-1919, 1904 Nobel fizik ödülü), araştırmalan sırasında, havadan elde edilen "azot"un, başka kaynakkrdan, örneğin amonyaktan (NH^) elde edilen azottan daha ağır olduğunu fark etti. Bunun üzerinc Hillebrand'm deneyini tekrarlayan Rayleigh henıen fark etti ki, havadan elde edilen "azot"un spektrumu, azotun tipik çizgilerine ek olarak başka bazı par- lak çizgiler de göstermektedir. Işte Rayleigh'in bu deneyi, ender gazlar olarak adlandırılan argonun (Ar) ve helyumun (He) havadaki varlığının keşfiyle so- nuçlandı. Havadan ayrıştırılan azotlu bileşiğin spektrumun- da Hillebrand'm fark edemediği diğer çizgileri, Rayleigh nasıl görebilmişti? Bunun nedeni, Rayleigh'in havadan elde edilen "azot"un, içinde azotun da yer aldığı farklı bir gaz karışımı olma ihtimalini önceden hesaba katı- yor olmasıydı. Bu yüzden, deney sırasında "azot"un özel- liklerindeki en küçük bir anomıalliğe karşı son derece duyarlıydı. Hillebrand ise bu denli duyarlı bir yaklajım içinde olmamıştı ve bu nedenle işjemc tabi tuttuğu "azot"un reaksiyonlarındaki hafif sapmaları göremedi. Bu örnek ise bize, aynı maddi koşullardaki bilim in- sanlanndan bazılannın deney planlama kapasitelerinin yüksekliğinin, çok daha bilgili ve dikkatli olmalarının ve sistematik deneyler yapmalarının, kendi keşif şans- larını arttırdığmı göstermektedir. Büyük mikrobiyolog Pasteur'ün (1822-1895), "Bilimsel keşifşansı, sadece zihinlerini ona haztrlaımş ohnhra ym'er^/der"sözleri bir temele dayanmaksızm söylenmis, değildir. Lord Rayleigh kıtap GÖZ KİTABI o Göz Sağlıgı Hakkında HerŞey Prof. Dr. Pınar Aydın O'Dvvyer/Arkadaş Yayınevi Konunun uzmanı olan ve bilimsel araş- tırmalarıyla datanınan, ayrıca Uluslararası Ofutatmoloji Konseyi Etik Komisyonu Başkanı, Danışma ve Değerlendirme Kurulu üyesi olan Prof. Pınar Aydın, haika yönelik olarak, göz ve göz sağlığı ile ilgili popuier ve sevimli grafikle hazırlanmış bir ki- tapla karşımızda. Pınar Aydın, dergimizde bilim ve sa- natla ilgili yazılar yayımladı. Kitap, göz hakkında kısa, iyi hazırlanmış ve resimli genel bilgiler verdikten son- ra, Sık Görülen Göz Hastalıkları, Nadir Görülen Göz Hastalıklan, sık Sorulan Sorular ve Evde Kendi kendinize Göz Muayenesi bölümleriyle sürüyor. Kitabın arka kapağından: "Göz... Varlığından duyduğumuz mutluluğu, deyimlerle dilimize taşıdığımız, sevdiğimiz ve sakındığımız organımız. Çok sevdiğimi- zi gözümüz gibi sever, kıymet verdiğimizi gö- zümüz gibi sakınırız biz. Ya gözümüzü na- sıl sakınınz rahatsızlıklardan? Göz Kitabı, göz sağlığı hakkında bilmeniz gereken ve merak edebileceğiniz her şeyi anlayabileceğiniz bir PV İ dille aktarırken, sadece rahatsızlandıktan •«*.;.,./ sonra değil,rahatsızlanmadanönceyapabi- mmj leceklerinizi anlatıyor. Bu kitap, doğumdan ölü- me kadarki süreçte, yaşamımız boyunca gör- memizde meydana gelen değişimleri.yaşa, kalıtsal özel- liklere, diğer hastalıklara ve çevreye bağlı rahatsızlıklan ve tedavi yöntemlerini açıklıyor. Önerileri, uyanları, ek bilgileri, 200'ü aşkın görseli ve evde kendi kendinize göz muayenesi yapmanıza imkan sağlayan orijinal boyut- lu harf, sayı ve şekil cetvelleriyle bugüne kadar ha- zırlanmış en kapsamlı göz sağlığı kitabı olan Göz Kitabı başucu kılavuzunuz olmayı hak ediyor..." 000F OFF LINE Tanol Türkoğiu (tanoiturkogluSgmaii .com) Bu yıl 14.sü gerçekleştirilecek olan Törkiye'de Internet Konferansı'nda ağırlıklı olarak sosyal ağlar ve internet ya- sakları ele alınacak. Katılımm ücretsiz olduğu konferansta paneller ve bildirilerin yanı sıra seminer ve çalışma grup- ları da yer alıyor. 14. Türkiye'de Internet Konferansı 1995'ten beri yapılmakta olan Türkiye'de Internet Konferansı bu yıl 12-13Aralık 2009 haftasonu Bilgi Üniversitesi'nin Dolapdere'deki kam- püsünde gerçekleştirilecek. Konferansa katılım ücretsiz. "Türkiye'de Internet ile ilgili gruplan biraraya getirerek Internefi tüm boyutlarıyla tanıtmak, geliştirmek, tartışmak, Internet teknolojileri aracılığı ile toplumsal verimliliği artırmak ve toplumun dikkatini olabil- diğince bu yöne çekmek amaçlarıyla"gerçekleştirilen bu konferansla- rın bu yılkiana konulan "SosyalAğlar", "yeniMedya", "FikriHaklar", "Internet ve Demokrasi" ve "Intemet Yasaklan". Bu çerçevede 12 Aralık Cumartesi günü "Internet Siyaset ve Demokrasi", "SosyalAğlar, FikirHakları ve Internet Yasaklan" adlı pa- neller, 13Aralık Pazargünü ise "Internet Gazeteciliği Öldürüyormu?", "Toplumsal Paylaşım Ağı: Facebook", "Sosyal Ağlar: Dünya ve Türkiye", "Internet ve Hukuk" isimlipaneller düzenlenecek. Panellerin yanı sıra çeşitli konularda hazırlanmış olan bildiriler de konferansta sunulacak. Bunlar içinde bazıları şöyle: Megatrends: Geleceğin Eğilimleri {Zafer Babür), Türkiye'de e-Belediye Uygulamaları Araştırma Sonuçlan (Mustafa Çoruh), Türkiye'de Facebook Kullanımı Araştrması (Gülüm Şenerf, Internetin Geleceğine Mantıksal Yaklaşımlar: Marro.vvs (Ali Riza Babaoğlan), Bir Toplumsal Yaşam Olasılığı Olarak Internet (Tank Aktaş), Türkiye'de Sosyal Ağların Yeri ve Sosyal Medyaya Bakış (Ercüment Büyükşener), Bir Türkiye Parodisi: Telekulakl IR. Engûr Pisirici), Türkiye'nin Bilgi Toplumu Stratejisi ile Fransaninkinin Karşılaştınlması lArzu Alpagut), Bilgiye Giden Kestirme Yolda, Demokrasinin Ruhu Olan Eylemselliğe Veda ve Sebebi Olarak Internet Kavramı (Meltem Kurtoğlu), Internette Cevap ve Düzeltme Hakkı (Prof. Dr. Ahmet Çiftçi), HaberElden Gidiyormu? Yurttaş Muhabir Büyük Medyaya Karşı (Esra Arsan), Geleceğin Interneti ve Avrupa 7. Çerçeve Programı (Hüseyin Metinj. Konferans sadece panel ve bildirilerden oluşmuyor. Buna ek olarak seminerler ve çalışma gruplan da konferansın b'nemli bir yerini oluştu- ruyor. Bu seminer ve çalışma gruplarına örrnekler vermek gerekirse: (12Aralık) Soysal Ağlarda Pazarlama ve Tanıtım özetiAytaç Mestçi, Internet Pazarlama Ltdl, Web 2.0 Uygulamaları ve Sosyal Ağlar (Yaşar Tonta, Hacettepe Ü., UmutAI, Hacettepe Ü., Orçun Madran, Başkent Ü.), Körler için Bilişim (Ibrahim Elibal), Çocuklar için Güvenli Internet - TBD Istanbul (Levent Karadağ, Arzu Alpagut, Devrim Özcü, Burak Özcü). Bunlara ek olarak Linux ve PHP konulannda da teknik seminer- ler düzenlenecek. Konferansın ana konularından olan sosyal ağların Türkiye gibi ül- kelerdeki algılaması oldukça farklı. Temel internetkullanım istatistikle- ri ülkemizde internetin genel olarak eğlence ve "sosyalleşmek" ama- cıyla kullanıldığını göstermekte. Hâlböyle olunca işin merkezindekisos- yal ağ siteleri o denli popüler ki Türkiye 'den yapılan google aramaları- nın başında bile "facebook" geliyor. Öte yandan bu denli popüler bir olgunun dönüp dolaşıp yabancı menşeili siteler marifetiyle yaşandığı- nı, yerli sitelerin ise sınırlı bir amacın (partner bulmak) ötesine geçe- mediğini tespit etmek de şaşırtıcı gelmemeli. Her ne kadar üzücü olsa da. Odaktaki bir başka konu ülkemizde internete getirilen yasaklar. Geçtiğimiz günlerde (bu konferansın da organizasyonunu yapan ve yıl- lardır yükünü çeken} Internet Teknolojileri Derneği Mayıs 2008'den be- ri uygulanmakta olan youtube yasağını Avrupa Insan Haklan Mahkemesi'ne taşıdı. Erişim yasağı sadece youtube ile sınırlı değil; çe- şitli mahkeme kararlarıyla ya da re'sen yapılan işlemlerle bu yasak bu- gün yüzlerce web sitesini kapsar hale gelmiş durumda. Konferansla İl- gili detaylı bilgiler şu web sitesinde bulunabilir: http://inet-tr.org.tr/in- etconfH/.