Catalog

ekonomi@cumhuriyet.com.tr 17 OCAK 2009 CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ 11 CMYB C M Y B İŞÇİNİN EVRENİNDEN ŞÜKRAN SONER Bir Numara Dünya barış örgütleri dünyanın “bir numara terö- risti” Bush’un emekliye ayrılma gününde çeşitli et- kinlikler düzenliyorlar. 20 Ocak günü ülkemizde de “güle güle” ile “defol” kavramlarının mizah dilinde bir- birlerine karıştıkları uğurlama etkinlikleri yaşanacak. Şaka değil, Bush lider olarak simge. ABD’nin Af- ganistan işgalinde 15 bin Afganlı öldü. Irak işgalin- de yaratılan bataklığın kurbanları 2 milyon Iraklıya ulaştı. Bush gitmeden pisliği Obama’ya kalmasın hesabı ile iki arada bir derede İsrail’in gerçekleştirdiği ön- ce bombardıman, devam eden işgalde Gazze’de her gün sivil-çocuk-kadın ölü sayısı artıyor. Gazze’de kat- ledilen uygarlığın, insanlığın kendisi. Emperyalizmin kirli çıkarları adına bu çapta insan hakkı, ihlali, savaş suçu hiç böyle gözler önünde işlenmemiş, böylesine ağır bir suç ortaklığı, seyirci kalma halleri yaşanmamıştı. Yıkılmış binalar, çocuk cesetleri, çaresiz ağır yaralılar arasında insan çığlık- ları görüntüleri arasında gazeteciler, İsrail’in ateşkes çağrıları kararlarını duymazlıktan gelerek olabil- diğince çok zarar vermek, sonrası pazarlık koşulla- rı için lehine kozlar edinmek üzere vicdansız, ölçü- süz saldırılarına devam ettiğini anlatıyorlar. Milyarları temsil eden İslam dünyası ABD politi- kalarına tam teslim suskun. Zengin kuzey, uygar Ba- tı, barış örgütlenmelerinin şimdilik etkisiz çıkışlarını saymazsak, üç maymunları oynamaktalar. Şimdi bu tabloda seyirci rolünü kabul etmiş Oba- ma gelince bir numara terörist Bush gidince, yani 20 Ocak’tan sonra dünyaya barış mı gelecek? İngiltere Dışişleri Bakanı David Miliband’ın geç ge- len itirafı insanı acı acı gülümsetiyor. İngiltere’nin; ABD emperyalizmine Bush iktidarının rehberlik yaptığı Af- ganistan, Irak işgalleri, insan hakları suçları, katliamları ile ilişkili, “Terörle savaş fikri hataydı, zarar getirdi” diyor. Teröristle ılımlı cepheleri birleştirdiği, insan hak- ları, hukuk ihlallerine yol açtığını kabul ediyor. Bu an- lamda Obama’nın Guantanamo’yu kapatma proje- sini onaylıyor. Sert polis, cici polis oyununda birileri, bizimle fe- na halde kafa mı buluyor? Yoksa emperyal çıkarlar için, kapitalizmin yeni büyük krizinden çıkışta yeni projelere mi gerek var? soner@cumhuriyet.com.tr Doğu Avrupa’daki hõzlõ özelleştirmeler işsizliği arttõrarak erkekleri alkole ve ölüme sürükledi, Çin uyarõldõ Özelleştirmeler öldürüyorTõp dergisi Lancet’ta yayõmlanan araştõrmaya göre Rusya, Kazakistan gibi hõzlõ özelleştirme politikalarõ uygulayan ülkelerde erkek ölümleri yüzde 42 yükseldi. Araştõrmacõlar, Çin ve Hindistan’õ bu sonuçlara bakarak dikkatli olmaya çağõrdõ. Ekonomi Servisi - İngiltere’deki bir araştõrma, Sovyetler Birliği’nin dağõlmasõnõn ardõndan Do- ğu Avrupa’da ölüm oranlarõnõn artmasõnõn en önemli sebebinin özelleştirmeler olduğunu orta- ya koydu. Bir grup İngiliz bilim adamõnõn, saygõn tõp dergisi Lancet’ta yayõmlanan araştõrmasõna gö- re Avrupa ülkelerindeki ölüm oranlarõ arasõnda gö- rülen farklõlõğõn temel sebebi özelleştirme politi- kalarõ. Ekonomi politikasõnõn, başta da özelleştirmenin insan sağlõğõ üzerindeki doğrudan etkilerine odak- lanan araştõrmaya göre Doğu Avrupa’da 1990’lar- da komünizmden kapitalizme geçiş, büyük sosyal sorunlar doğurdu. Özelleştirmelerin çok kõsa sürede, birdenbire ger- çekleştirildiği Rusya, Kazakistan ve Letonya gi- bi ülkelerde, özellikle erkek ölüm oranlarõnda cid- di artõşlar olduğu ortaya çõktõ. 1991-1994 yõllarõ arasõnda Rusya, Kazakistan, Letonya, Litvanya ve Estonya’da gerçekleştirilen çok hõzlõ özelleştirme politikalarõ işsizlik oranlarõnõ yüzde 305 arttõrõr- ken, erkek ölüm oranlarõ yüzde 42 yükseldi. Bu- na karşõn Arnavutluk, Polonya ve Slovenya gibi değişimi zamana yayan ve serbest pazar koşulla- rõnõ kademeli olarak hayata geçiren ülkelerde ölüm oranlarõ daha az oldu. Bu ülkelerde işsizlik sade- ce yüzde 2 artarken, erkek ölüm oranlarõ yüzde 10 azaldõ. Araştõrmaya göre erkek ölüm oranlarõndaki yükseliş, işsizliğin alkol tüketimini aşõrõ arttõr- masõndan kaynaklandõ. Ölüm oranlarõndaki artõşõn bir nedeninin de ko- münist sistemde çalõşanlara sunulan sağlõk im- kânlarõnõn aniden kesilmesi olabileceği öne sü- rüldü. Araştõrmacõlar, Çin ve Hindistan gibi hõz- lõ dönüşüm yaşayan ülkeleri, bu dramatik sonuç- lara bakarak dikkatli olmaya çağõrdõ. STRATEJİK ÖNEMİ VAR Sağ da, sol da ‘satışa’ karşı YUSUF ÖZKAN AMSTERDAM - Türkiye’de, karşõ olanlarõn “dinozor, gerici” diye suçlandõğõ “stratejik kuruluşların yabancıya satı- şı” konusu, Hollanda’nõn da “baş ağrısı” oldu. Enerji devi Essent’in, Alman RWE şirketine satõşõ, Hollanda’yõ ikiye böldü. Aşõrõ sağcõ PVV ve sol partiler, hüküme- te ağõr eleştiriler yönelterek “yabancıya satışa” karşõ birleştiler. Hollanda’da, şirketlere bölünerek özel- leştirilen enerji devi Essent’in hisselerinin Alman enerji şirketi RWE’ye satõşõ gün- deme geldi. RWE, pazartesi günü Essent’in hisselerine 9.3 milyar Avro ödeyebilece- ğini açõkladõ. Satõş yönünde güçlü bir eğilim çõkmasõ, fõrtõnaya neden oldu. Başta hükümet ortağõ İşçi Partisi (PvdA) olmak üzere, Yeşil Sol ve Sosyalist Parti (SP) ile aşõrõ sağcõ Özgürlük Partisi (PVV), satõş kararõna tepki gösterdiler. Partiler, nükleer santrallara sahip olmasõ nedeniy- le stratejik önemi bulunan Essent’in “ha- raç mezat elden çıkarılamayacağını” sa- vundular. Yeşil Sol ve PVV de hüküme- tin, stratejik öneme sahip enerji şirketini “haraç mezat elden çıkarmak ve çarçur etmek istediğini” belirttiler. Hükümette çatlak Hükümet Ortağõ PvdA’lõ parlamenter Diederik Samson, Essent’in satõşõnõ “za- mansız ve akılsızca” olarak değerlendir- di. Samson, “Şirketlerimizi, entegre ol- muş şirketlerine satmak için bölmedik” dedi. Tepkilerin artmasõ üzerine Hõristiyan Demokrat Parti’li (CDA) Ekonomi Bakanõ Maria Van der Hoeven ile PvdA lideri ve Maliye Bakanõ Wouter Boss, acilen bir araya geldiler. Görüşme sonrasõ bir açõk- lama yapan Van der Hoeven, “Essent dev- redilse bile Borssele kasabasındaki nük- leer santral, koşullar ne olursa olsun Hollanda’nın elinde kalacak” dedi. İrlanda Anglo Irish’i kamulaştırıyor Ekonomi Servisi - İrlanda hükümeti, ül- kenin üçüncü büyük bankasõ Anglo Irish Bank’õ kamulaştõrma kararõ aldõ. Kararõn ülkenin ekonomik çõkarlarõ göz önünde bu- lundurularak alõndõğõnõ açõklayan hükümet, bankadaki 80 milyar Avro mevduata ga- ranti getirdi. İrlanda Maliye Bakanõ Bri- an Lenihan, İrlanda açõsõndan şu anda ola- bilecek en kötü şeyin bir bankanõn iflasõ ol- duğunu söyleyerek bu kararõ almak zo- runda olduklarõnõ vurguladõ. Ekonomi Servisi - Bugün kurulu- şunun (17 Ocak 1969) 40. yõlõnõ kut- layan Vehbi Koç Vakfõ’nõn Yönetim Kurulu Başkanõ Semahat Arsel, “Vehbi Koç Vakfı, Koç ailesi ve Koç Grubu olarak üzerimize düşen gö- revleri yerine getirmiş olmanın hu- zuru içindeyiz. 40. yılımızda aynı yolda yürümeye devam edecek ve iki yeni proje için çalışacağız” dedi. Önümüzdeki dönemde biri “Sad- berk Hanım Kültür Kampusu”, di- ğeri “Tıp Fakültesi ve fakülte ile bir- likte kurulacak bir Eğitim ve Araş- tırma Hastanesi” olmak üzere iki ye- ni projeyi ülkemize kazandõrmak is- tediklerini belirten Semahat Arsel, Koç Holding Yönetim Kurulu Üyesi Ali Koç ve Vakfõn Genel Müdürü Er- dal Yıldırım’õn katõlõmõyla düzenle- nen basõnla sohbet toplantõsõnda özet- le şunlarõ söyledi: 40 yõlda çok şey yaptõk, çok az an- lattõk. Vakõf, 40 yõlda eğitim alanõnda Türkiye’ye 27, sağlõk alanõnda 6 ve kültür alanõnda 5 kurum kazandõrdõ, yüzlerce kuruma da destek verdi. Atatürk’ten madalya  Vehbi Bey, “Ülkem varsa ben de varım” diye düşünürdü. Nitekim, ilk büyük yardõmõnõ Türk Kuşu’na ya- parak, Atatürk’ten põrlantalõ madalya kazandõ.  Eski töremiz, Müslümanlõğõn kaidesi, yapõlan yardõmõn elden ele, du- yurmadan yapõlmasõdõr. Ancak, bir noktadan sonra bu işlerin devamlõlõ- ğõnõ, kurumsallaşmasõnõ sağlayacak bir yapõnõn oluşturulmasõ gerekiyor.  Vehbi Bey, ilk başlarda ge- lişigüzel ve plansõz yaptõğõ yar- dõmlarõn havaya gittiğini, bun- larõn devamlõlõğõnõn olmadõ- ğõnõ görerek rahatsõz oluyordu. Ame- rika’ya yaptõğõ ilk iş seyahati, kendi- sine büyük kuruluşlarõn bu iş için nasõl bir çözüm bulduğunu inceleme imkânõ verdi.  Döndükten sonra vakõf kurmak için çalõşmaya başladõ. O zamanki ya- sal mevzuat müsait olmadõğõ için 21 yõl boyunca kamu ve kanun yapõcõ oto- ritelerle istişarede bulundu. 1965’te izin çõktõ. Diğerlerinin de yolu açõldõ. Bu, aile olarak bizim en önemli gurur kaynaklarõmõzdan biridir. Okul mu cami mi?  Dindar bir adamdõ. Cami yapõl- masõ için çok teklif gelirdi. Ama o, iba- detin evde de yapõlacağõnõ düşündüğü için okul yaptõrmaya önem verdi.  Memleketin kalkõnmasõ için ek- sik olduğu üç şeye önem verdi; eğitim, sağlõk ve kültür. Sonralarõ buna çev- re de eklendi. Cumhuriyetin kutlanması  Cumhuriyet ideallerine bağlõydõ. Bu yüzden şimdiye kadar Vakõf, sa- dece iki özel proje yürütmüştür. Biri Cumhuriyetin 50. yõlõ için, diğeri de 75. yõlõ için. 1998’de Cumhuriyetin 75. yõlõ dolayõsõyla 8 yõllõk eğitime destek amacõyla Türkiye’nin değişik bölge- lerinde 13 ilköğretim okulu yaptõrdõ.  Mal varlõğõ 1 milyar 200 milyon dolarõ bulan ve 40 yõlda bugünkü de- ğerle 600 milyon dolarlõk harcama ya- pan Vakõf, halen Koç Holding hisse- lerinin yüzde 7.2’sini elinde tutuyor. Hedef bu oranõ yüzde 10’a çõkarmak. Kurumsallaşmış hayırseverlik Vehbi Koç Vakfı’nın kurucusu Vehbi Koç’un kızı ve vakfın şimdiki Yönetim Kurulu Başkanı Semahat Arsel, “Kurmuş olduğumuz veya inşa edip devlete bağışladığımız eğitim kurumlarından yüz binlerce öğrenci yararlanmakta. Bundan da büyük memnuniyet duymaktayız” diyor. KASIMDA BORÇ 137.2 MİLYAR DOLARA İNDİ Ekonomi Servisi - Merkez Banka- sõ, özel sektörün yurtdõşõndan sağladõğõ uzun vadeli kredi borcunun kasõm so- nunda 137.212 milyar dolar olduğu- nu açõkladõ. Kasõmda özel sektörün borcu bir önceki aya göre ise gerileme gösterdi. Ekim ayõnda özel sektörün borcu 139.326 milyar dolar olmuştu. Merkez Bankasõ’nõn internet sitesinde yer alan açõklamada, fi- nansal sektörün aynõ dönemde uzun vadeli borcunun 40.739 mil- yar dolar, finansal ol- mayan sektörün uzun vadeli borcunun ise 96.473 milyar dolar olduğu belirtildi. Açõklamada ayrõca bankalar hariç özel sektörün yurtdõşõ kõsa vadeli bor- cu kasõm sonunda 1.993 milyar dolar, bankalarõn kõsa vadeli borcunun ise 8.621 milyar dolar olduğunu açõkladõ. Merkez Bankasõ açõklamalarõnda ve- rilerin ticari kredileri içermediği kõsa vadeli teriminin ise 365 günü kapsadõğõ belirtildi. Özel sektörün yurtdõşõndan sağladõ- ğõ uzun vadeli kredi borcunun alacaklõ ülke dağõlõmõna bakõldõğõnda ise yüz- de 20.9’luk payla İngil- tere ilk sõrada, yüzde 13.4 ile Bahreyn ikinci sõrada yer alõyor. Borcun kalan vadeye göre dağõ- lõmõna bakõldõğõnda ise 1 yõla kadar özel sektörün 41.653 milyar dolar öde- me yapmasõ gerekiyor. Alacaklara göre bakõldõğõnda en fazla borçlu olu- nanlar 75 milyar dolar ile yabancõ ti- cari bankalar 40 milyar dolar ile de Türkiye’deki bankalarõn yurtõşõ şube ve iştirakleri oldu. ‘DOLAR ARTMAZSA GAZI İNDİRİRİZ’ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanõ Hilmi Güler, “Dolarda çok büyük artõş olmazsa doğalgazda indirim yapacağõz” sözünü yineledi. Güler, “Vatandaşõn alõm gücü sõnõrlõ. Faturalar çok yüksek geliyor. Seçimlere çok az kala bir indirim yapõlacak de- niliyor. Bu konuda ne diyorsunuz” sorusu üzerine, “Biz doğal- gazõ sõfõr kârla satõyoruz. Hesaplamalar yapõlõyor. İndirim de dahil olmak üzere diğer değişiklikler, hesaplamalar ya- põldõktan sonra açõklanacak” dedi. Rusya ve Ukrayna arasõnda yaşanan doğalgaz krizi ne- deniyle Avrupa’da olağanüstü hal ilan edilen, üretime son verilen, resmi dairelerin kapandõğõ ülkelerin bu- lunduğu belirtildi. Avrupa dondurucu soğuklarla bo- ğuşurken, Rusya, Avrupa ülkelerini çözüm için hafta so- nu Moskova’da yapõlacak zirveye çağõrdõ. Rusya Dõş- işleri Bakanõ Sergei Lavrov, anlaşmazlõğõn çözümünü isteyen ülkelerin zirveye katõlmasõ gerektiğini vurguladõ. AVRUPA’DA OLAĞANÜSTÜ HAL VAR Bakanlıkların Nabucco çekişmesi MAHMUT GÜRER ANKARA - AB’nin, Türkiye-AB Do- ğalgaz Boru Hattõ (Nabucco) konusun- da Ankara’nõn sadece “aktarıcı” olma- sõnõ istemesi, Türkiye’de iki bakanlõğõ kar- şõ karşõya getirdi. Enerji Bakanlõğõ ve TPAO, hattõn Türkiye’nin aktarõcõ po- zisyonuyla yapõlmasõnõn kabul edilebi- leceği görüşünü savunurken, Dõşişleri Ba- kanlõğõ ve BOTAŞ bu durumun Türki- ye’nin elini güçsüzleştireceği ve enerji po- litikasõna müdahaleyi beraberinde geti- receğine dikkat çekti. Ukrayna kaynaklõ doğalgaz krizinin çö- zülmesinin ardõndan, hem AB’de hem de Türkiye’de dikkatler Nabucco’ya çevrildi. Bu kapsamda, birliğin talimatõ ile 26-27 Ocak tarihleri arasõnda Macaristan’õn başkenti Budapeşte’de Nabucco’nun tüm ortaklarõnõn katõlõmõyla bir toplantõ gerçekleştirecek. Toplantõya, projeye tüm üye ülkelerin enerji bakanlarõnõn ya- nõ sõra ülkelerin enerji şirketlerinin baş- kanlarõ ile AB’nin Enerjiden Sorumlu Ko- miseri Andreas Pielbags da katõlacak. AB ise toplantõya 3 yõldõr tecrübe et- tiği Ukrayna sõkõntõsõnõn ardõndan fark- lõ bir taleple geliyor. Buna göre, AB ya- põlacak olasõ Nabucco Hattõ’nõn daha ön- ce planlandõğõ gibi, BOTAŞ’õn dağõtõm sistemini kullanmamasõnõ ve hattõn mev- cut dağõtõm sistemine paralel olarak ger- çekleştirilmesini talep edecek. Bu da Türkiye’nin Nabucco sisteminden do- ğalgaz almasõnõ engelleyecek. AB bunun karşõlõğõnda Türkiye’ye yõllõk 300 milyon Avro gibi bir kira ödemeyi teklif edecek. Şimdiye kadarki planlarda, Nabucco doğalgaz boru hattõndan geçecek gazõn yüzde 15’inin Türkiye’nin kullanõmõna sunulmasõ ve AB’nin geri kalan yüzde 85’lik gaz akõşõ için de Türkiye’ye akta- rõm ücreti ödemesi öngörülüyordu. Enerji Bakanlõğõ ve TPAO, Türkiye’nin Nabucco konusunda yalnõz aktarõcõ olmasõna sõcak bakarken Dõşişleri ve BOTAŞ böylesi bir pozisyonun Türkiye’nin elini güçsüzleştireceğini savunuyor. K R İ Z G Ü N L Ü Ğ Ü ABD Senatosu, mali kurtarmalar için ayrõlan fonlarõn harcanmayan 350 milyar dolarõnõ serbest bõraktõ. Ekonomik kriz ve hiperenflasyonla boğuşan Zimbab- ve’de, üzerinde 100 trilyon Zimbabve dolarõ kupür- lü banknot piyasaya sürülecek. Merkez Bankasõ’nõn piyasaya süreceği 100 trilyon Zimbabve dolarõ, yak- laşõk 30 ABD dolarõ ediyor Bank of America 4. çeyrekte 1.79 yani hisse başõna hisse başõna 48 sent, Merrill Lynch ise 15.31 milyar dolar zarar açõkladõ. Marshall Boya ve Vernik, Ocak 2009 çalõşma takvi- minde düzenlemeler yaptõ. Buna göre, 19, 20, 26, 27 Ocak 2009 günlerinde çalõşõlmayacağõ duyuruldu. Citigroup, 4. çeyrekte 8.29 milyar dolar, bir başka de- yişle hisse başõna 1.72 dolar zarar etti. Böylece, ban- ka 5 çeyrektir üst üste zarar etmiş oldu. AB Komisyonu’nun sanayiden sorumlu Başkan Yar- dõmcõsõ Günter Verheugen, Avrupa’nõn bütün önem- li otomotiv üreticilerinin durgunluktan kurtulabile- ceğinin garantisi olmadõğõnõ söyledi. Macaristan Opel, otomobil sektöründeki kriz nedeni ile haftada 4 iş günü çalõşma kararõ verdi. ABD hükümeti Bank of America’ya 20 milyar dolar ser- maye yardõmõnda bulunacak. Banka, satõn aldõğõ Mer- rill Lynch’in batõk varlõklarõndan kaynaklõ zararlar için de 118 milyar dolar devlet garantisi aldõ. Lüks ürünler perakendecisi Saks bin 100 kişiyi, sanayi ürünleri üreten Renold 350 kişiyi işten çõkaracak. ABD’li çip üreticisi Intel’in son çeyrekte kârõ yüzde 90, satõşlarõ yüzde 23 azaldõ. 2007 4. çeyreğinde 2.3 mil- yar dolar gelir elde eden şirket, geçen yõl son çeyrekte 234 milyon dolar net gelir elde etti. Vehbi Koç, ‘Hayat Hi- kâyem’de şunlarõ an- latõyor: İsraftan her zaman kaçõndõm. Boş yere yanan elektrik, akan su, gereksiz kullanõlan bir araba için daima mücadele ettim. Fakat hayõr işlerine giden parayõ harcamaktan zevk duydum ve şuna inandõm ki toplum için- dekilere Allah daima yardõm eder, birkaç mislini verir. Gerçek- ten de ben bu zevkleri tattõm, Allah da bana istediğimden ço- ğunu verdi. 1946’da ilk Ameri- ka yolculuğumu yaptõm… Amerika’ya ilk gidişimde iki şey be- ni çok etkiledi: Biri Co- lumbia Üniversitesi’nin öğrenci yurtlarõ, öteki de Baltimore’da John Hopkins Üniversite- si’nin hastanesiydi. Hastanenin kapõsõndan girdiğiniz zaman iki lev- ha görürsünüz. Bunlar- da hastanenin John Hopkins adõnda bir işa- damõnõn vakfõ olduğu yazõlõdõr. Amerika’da üniversiteler ve hasta- nelerin çoğu va- kõftõr. Koç Grubu şirket- leri gelişirken (bir amacõm da) sosyal hizmet ve bağõşlarõmõzõ kurumsallaştõrmak, sü- rekliliğini sağlamaktõ. Vakfõn ana sözleşmesi- ni 17 Ocak 1969 günü noter huzurunda imza- ladõm. 12 milyon liralõk hisse senedini vakfa ba- ğõşladõm. Artõk vakõf kendi gelirleri ile hiz- metlerini yerine getirebilecekti. ‘Hayra para harcamaktan zevk aldım’ ‘ ‘ ‘ ’ ’ ’ Bugün 40. yõlõnõ kutlayan Vehbi Koç Vakfõ, şimdiye kadar 600 milyon dolarlõk harcama yaptõ. Mal varlõğõ 1 milyar 200 milyon dolarõ bulan vakõf, halen Koç Holding hisselerinin yüzde 7.2’sini elinde tutuyor. Hedef bu oranõ yüzde 10’a çõkarmak. Vehbi Koç Vakfı’nın Yönetim Kurulu Başkanı Semahat Arsel Özel sektörün yurtdışı uzun vadeli borcu kasım sonunda 137.2 milyar dolar olarak açıklandı. Finansal kriz yüzünden özel sektörün ‘borç iştahõ’ kesildi