Catalog

18 0CAK2004PAZAR CUMHURİYET SAYFA DIZI "Ipek Y o l l l " sayesinde onca egzotik malın ötesinde, tamamen farklı kültürel değerler, sanat eserleri, dini inançlar ve yaşam tarzları dünyaya yayılabilmiş. Asya kıtasının o farklı diyarlannda ortaya çıkan mallan ve felsefeleri dünya ile bir diyaloğa girmiş. ilattan önce 206 yılından başla- mak üzere, 400 yıl boyunca Çin Imparatorluğu'nu yöneten "Bü- yük Han" hanedanının Zhan Quian isimli büyükelçisi îpek Ticareti yolunu Çın ve Hindistan arasında açtığı söylenen ilk isim. Eşek ve develere yükJü ipek ürünleri, porselen- ler, kâğıtlar, baharatlar ve değerli taşlar, kervan- lar üstünde Takla Mahan Çölü ve Karakum dağ geçitlerinden geçerek dünyaya böylece dağıl- maya başlamış. Han Hanedanı'nın yaşadığı Xi- An kenti de, "Ipek Yolu"nun temel başlangıç noktalanndan biri olarak kayıtlara geçmiş. O ilk yıllarda bu ilginç kent, sürekli gelip gi- den Yahudiler, Budistler, Iranlılarve diğerUzak- doğulular'la dünyanın ilk "minyatür metro- pol" denemesi olmuş. Her an gehp giden yûzlerce develik kervanlar ve açık pazarlar dünyanın çehresini değiştirecek tohum haline gelmişler. AvRUPA KAPISIISTANBUL "İpek Yolu" böylece eski Bizans Imparator- luğu'nun merkezi üzennden Avrupa'ya açıla- bilmiş, Istanbul, Fatih tarafindan Osmanlı Im- paratorluğu'na kazandırılmadan yıllar önce, dün- yanın doğu-batı kesişme noktası olarak adını yazdırmış. Böylece başka pazarlara kazandın- lan onca egzotik malın ötesinde. farkh kültürel değerler, sanat eserleri, dini inançlar ve yaşam tarzlan dünyaya yayılabilmiş. Asya kıtasının o uçsuz bucaksız farklı diyar- lannda ortaya çıkan düşünceleri, mallan ve fel- sefeleri dünya ile bir diyaloğa girmiş, "çok kül- türiülük" dediğimiz kavramuı önü açılmış. "İpek Yolu"nun araladığı kapının üstünden artık onlarca asır geçmiş, ve olay bugün dehşet verici noktalara gelmiş: 20. yüzyıl boyunca bi- le, kendi iç çalkantılan ve savaşlan ile kolruğu- na tam yerleşemeyen, kendi ideolojik ve sıyasal krizlerini birbiri peşi sıra geçiren Uzakdoğu'nun devleri, artık dünyayı ayağa kaldırmaya hazır- lanan koca hamleleri atmaya başlamış. Ne yaptığı, neler yaşandığı pek belli olma- dan, dünyaya soyut bir "san ırk tehlikesi" gö- rünümü vererek yaşayan toplumlar, bugün dün- ya ekonomisine yön veren birer dev haline gel- mişler. Mao"nun uzun hükümdarhğı, dış dünya- ya açılmayı sağlayamasa bile, Çin'in altyapısı- nı, eğitimini, kendine olan inancım, disiplinini netleştirmesine ve büyük patlamadan önce tüm hücrelerini "formatlamasına" olanak tanımış. ' O L M A D I K ' BJRLESME... Deng Xiaoping'in reformlan ise, Çin Halk Cumhuriyeti'nin kendi ideolojisini, tersyüz et- meden, adım adım gerçekleştirilen bir dizi re- formla, kapitalist global ekonomi ve Çin mode- linin birbirine uyumsuz görünen "priz uç"lan- nı birleştirmeyi başarmış. Tabii olayın sosyo kül- türel boyutlan konusunda herkes aynı fikirde değil. Çin'in en ünlü sanat küratörü Tchang- Song-Tzung, yani Amerikan adıyla "Johnson", her ülkede hep geleneksel gri Çin ulusal kıya- feti ve ince deriden ayakkabılarla dolaşıyor. Tchang, 20. yüzyılda komünistlerin bütün sos- yo-kültürel değerleri çalkalayıp çorbaya çevir- diklerinden şikâyet ediyor. "Kemik" romanın öngördüğü en büyük 21. yüzyıl atılımı. beyin hücreleri ile bilgisayar ci- pinin içerdiği kapasitelerin birleşmesinin yarat- tığı büyük kıvılcımın insanlığın önünde açaca- ğı yenı kapılardı. İşte, son 25-30 yılda Çin'de eko- nomik olarak yaşananlan biraz bu "olmadık" birleşmeye benzetiyorum. 'IVİAOİST BİR AMERİKA' Kapitalizmin kendine özgü gücü, avantajlan ve hızlı hareket etme kabiliyeti ile Çin'in o "ucuz emek" imkânlannın, insan sayısının. felsefi te- melli dinginliğiyle beslenen kendine has yaşam tarzının getirdiği ilginç ortamda buluşmuş ve sanki ortaya "Maoist bir Amerika" çıkmış. Çin'de artık bilişim çağuıın 30 yaşındaki dolar milyarderleri de var. Ama tek parti rejimi sor- gulanmıyor. Komünıst Parti'nin önderliğinde serbest piyasa, küresel para ve mal trafiğıni ölü- müne ciddiye alan ama sonuçta serbest piyasa ekonomisi ve "devlet kararlarını" bir arada Seks müzelerinden cennet bahçeleri ve Budist tapınaklarına dek kolları uzanan bir 'Küresel Holding' geliycjr! İpek Yolu'ndan 3. binyıl liderliğ Yuyan Bahçesi: Yeryüzünde bir cennet. Şanghay'ın en çarpıcı turistik çekim merkezlerinden... Ortada tüm dünyanın gördüğü bir gerçek var: O da Çin'in 15-20 yıl sonra ABD'yi de sollayarak dünyanın bir numaralı ekonomisi olmayı başaracağı. Herkes önlemlerini ona göre almakla meşgul. Bedri BAYKAM Genç Budist müritler, hocalannın ardından tapınağa giriyorlar. çalkalayan "nev-i şahsına münhasır" bir "ye- ni sosyalizm" ya da yeni bir karma ekonomi an- layışı bu. Ressamlar bazen bir eser gerçekleştir- mek üzere yola çıkarlar. ancak yan yolda hayal gücü, şans faktörü veboyanın kendi bağımsız akış- kanlığı ve kendi gerçekleri ortaya başka bir şey- ler çıkanverir. Işte Çin'de yaşananlar da bıraz böyle. Bir yan- da akıl almaz gelişme, biryanda sosyalizmin te- mel "karar alma" gerekçelerinden uzaklaşıp, pazar ekonomisine adım adım geçme çabalan, bir yanda da bunun yarattığı yeni bir biçimle or- taya çıkan işsizlik, sosyal huzursuzluk. Fakat, Çin- li vatandaş kimi zaman olan biteni sorgulasa bi- le büyük bir disiplin içinde büyük ortak hedefe doğru çahşarak yol almaya devam ediyor. ÇîN'İN CİZLf CÜCÜ KÖYLÜLER... Çin'in asırlarca gizli gücünü oluşrurmuş köy- lülerin ve tanmın ikinci plana düşmesı kent ge- lirlerinin global düzeylerde ürmanışagecmesi cid- dı bir ikilem yaratmış. Batı dünyasının Çin'in ba- şedilmez gücünü kendi avantajlanna çevirmeye çalışmak için yaptığı çaba ortada. Birçok mar- kanın gidip artık üretim fabrikalannı Çin"de (ve Tayvan'da) yerleştirdiklerini biliyoruz. Ama bu ilginç ve hızlı trafikte zannetmeyin ki, Çin'de bir Adidas mağazasında, ayakkabılan 15Ğ'a alabi- leceksiniz! Hayır, fiyat 100 G. yağma yok! Pa- zar ekonomisi, bu dünyalar arası farklan kendi çıkan için örgütlerken, önlemlerini almış! Ortada tüm dünyanın gördüğü bir gerçek var. O da Çin'in 15- 20 yıl sonra ABD'yi de solla- yarak, 20 tnlyon dolan aşacak bir iş hacmiyle dünyanın bir numaralı ekonomisi olacağı. Bu- nu herkes görüyor ve önlemlerini ona göre alı- yor. 2005 'te dünyadan ihracat kotalannın kalka- cak olması, büyük sıkıntılan berabennde geti- riyor. Çin'den döndükten sonra 21 Aralık 2003 tanhli gazetelere düşen bir haber, olayın Türki- ye'ye olan yansımasını direkt olarak ortaya ko- yuyor. "Çin malı dolu her gemi bir fabrika ka- pattırıyor" başlıklı habere göre, saracıye, oyun- cak, cep telefonu aksesuvan ve inşaat malze- mesi sektörleri, neredeyse Çin mallanna toptan teslim olmuş. Büro makineleri. mensucat, klıma cihazlan, bilgisayarlar, tıbbi cihazlar. kırtasiye, manifafura, boya gibı sektörlerde de pazann ya- nsını Çinliler fethetmış durumda. Önümüzdekı yıl Fenerbahçe kendi armasını taşıyan donlan- nın imalatını bile Çın üzerinden dolaştınp geti- rirse şaşırmam! Çın tüm dünyayı, bağırsakla- nndan ve yumuşak karnından kavramış durum- da. Işte bu yüzden deneyimli Koç Holding'den, genç ve başanlı girişimcimiz Kamil Coşkun'a kadar birçok firmamız, Çin'de fabrika açarak "bariftrtınayılehimize kullanalını" diyorlar. Tabii siyasi olarak bildiğimiz anlamda demok- rasi ve insan haklan kavramlannınbu ülkede yer- leşik olmaması, çocuklann yok pahasına çalış- tınlıyor ohnalan, sosyal güvencelerin Batı'daki düzeylerde algılanmamalan da ortaya bir dizi si- yasi ve etik soruyu beraberinde getinyor. Birçok kişi, dünyanın her yerinde bu olumsuz faktörler- den kaynaklanan ekonomik avantajlann diinya- da diğer ülkelerin ekonomılerini yıkacak nokta- lara tırmanmasmın pek mantıklı ve anlaşılır ol- madığmı vurguluyor. Çın mı? Çin ise bu soru- larla köşeye sıkıştınlmayı beklemeden son sü- rat ilerleyen birtren gibı. Önlara göre "insan hak- lan" herülkeye, herrejime göre farklılıklar gös- terebilecek göreceli bir kavram. 2008 Olimpı- yatlan'nın Çin'de yapılacak olması isteristemez tüm bu konulan tartışma noktasına getırecek. 'BÜYÜK TEHLJKE 1 2008'de Çin güleryüzü ve misafirperverliği- ni "uluslararası halkJa ilişkiler" kavramlan ile birleşhrerek, dünyanın ve özelhkle Amerika ve Pentagon'un kendisini "büyük tehlike" ola- rak görmesıne rest çekmeye çalışacak. Tam ter- sine, kendisınin de büyük bir pazar. keşfedile- cek dev bir tanhi ülke ve herkese kazandırabi- lecek bir yeni partner olduğuna dünyayı ikna et- meye çalışacak. Yoğun olimpiyat hazırlıklan. Çinliler'ın her açıdan bu spor buluşmasını ne ka- Bedri Baykam, Yuyan Bahçesi'nde... dar ciddiye aldıklannı gösteriyor. 2008 Olimpi- yatlan'mn bir kucaklaşmaya dönüşmesi, belki bugüne kadar hıçbır uluslararası sportıf buluş- mada bu kadar önemli olmadı. Çin, artık kendi gerçeğinin onayını o kritık vırajda alabilmek için elinden geleni yapacak. ElMRE''DEN YILDIRAY BASTÜRK'E... Spordedığımızde, hoş birdetay yaşadım. "Mo- dern Sport" isimli bir futbol dergisini satın al- dım. Bu uluslararası futbol dergisinin içinde Ga- latasaraylı Cihandan Yıldıray Başrürke. Em- re'den Lucescu ya, Hakan Yakın a kadar. Türk futbolunun ünlü ısımleri gündeme fotoğraflı ola- rak geliyor. Beckham. Vieri, Castillo gibi dün- ya yıldızlannın yanında hep onlar var! Hem de ortada Türk futbolu ıle ilgilı özel bir konu da iş- lenmeden. O sayfalar elimde gezerken, cep te- lefonumdan Letonya ile 2-2 beraberlik haberi ge- lıyor. Gel de kahrolma. Bu ne şanssızlık. Şanghay'da gezdiğim unutulmaz yerlerden bi- ri "Yuyan Bahçesi". 16. yüzyılda, Pan En isim- li yüksek bir de\ let adamının oğlu tarafindan ta- sarianıp açılan bu mükemmel ve geü'şmiş Çin bah- çesi ömeğı. tam "cennet" imajmı yeryüzüne ta- şıyor. 17. ve 18. yüzyıllarda Pan ailesinin yaşa- dığı çöküşten sonra, 18. yüzyıl arasında yerel, "hali vakri yerinde" Çınli grup, bu tarihi bah- çeyi eskı güzellığıne ka\"uşturuyor. Öğleden sonramı, bu tarıhı binalann, ağaçla- nn. küçük şelalelenn ve minyatür köprülenn. taze çiçeklenn arasında geçirirken, belki de ömür boyu burada birkaç günümü sakin bir şekilde ki- tap okumaya ayıramayacağıma üzülüyorum. Ve tabii bu sade ama bal gibı senaryoyu da tüm ma- ceracı gençlenmıze önenyorum. Özellikle bah- çenin içındeb minyatürgöletteki turuncu balık- lar, Çin resimlerinden fırlamış gibi. Bu arada, uğramaya vakit ayıramadığım için kendime çok kızdığım bir yer \ar. Bu da "Zhong- guo Gudai Xing VVenhua Zahnlan", yani Çin Seks Kültürü Müzesı. Benım Şanghay'a gidip orayı gezmeden dönmem, Roma'ya gidip Papa- yı görmeden dönen din bilimcılerinin du- rumuna benzetilebilir ancak! Avnıpa'da birkaç tane buna benzer önemli kurumu kuytu köşelerine kadar gezmiştim. Küra- törlüğünü Liu Dalin isimli bir "cinsellik profesörü"nün yaptığı bu müzede. en kut- saldan en günahkâra kadar, her şey varmış. Yani vajinal dildolardan, ayak bağlama yöntemlerine, kırbaçlardan kelepçelere kadar "yok yok" 21. yüzyihn tüm dünya bilgilerini internet ve uydu tele\izyonlar aracılığıyla her canlının hizmetine sokru- ğu, özgürlüğün temel hak kabul edilmesi gerektiği "açık" ortamda. Çinliler bile o çok muhafazakâr görüntüleri içerisinde, in- sanlığın bu temel konulanndan birini her- kese sunduklan birmüzeye taşırken, Türkiye'nin hâlâ ortaçağ formüllerini, gereksiz maaşlar ala- rak "legal" (!) kâğıtlara \e zaman kaybına, mah- kemelere taşıyan "Başbakanlık Küçükleri Mu- zır Neşriyattan Koruma Kurulu" gibi kome- dilerle uğraşması. daha ne kadar eziyetini çeke- ceğimiz yük olarak sırtımıza binecek? J A D E BUDİST TAPINACI... Şanghay'da başka bir önemli durağım Jade Budist Tapınağf ydı. Çin'deki adı Yuqo Si olan bu tapınakta nefis dev Buddha heykel- len var. Ben içeride gezinirken genç mürit- ler bir "öğreti" seansından çıkmış yaşlı ho- calanmn. "Monk'Mannın arkasından sessiz ve itaatkâr bir disiplinle yürüyorlardı. Fotoğraf çekmek yasak olmasına rağmen, arşivcılik yönüm ağır bastı ve bu kareyı çek- tim. Buddhalar'ın bulunduğu tapınağın kapa- h bölümü de etkileyici. Bahçede gezinirken, yanan tütsüler eşliğinde dua eden gençlenn arasmda gezinirken, bir ka- dın çay sevip sevTnediğimi soruyor. Bu- saat son- ra tapınaktan. elimde "alrın fiyatına" bana sa- tılan üç küçük kap içinde strese, uykuya ve mi- deye iyi gelen özel ot çaylanyla aynlıyorum. Eh. bu da bizim Buddha'ya katkımız olsun! Arta kalan süreçlerde Sushi yendi, Shangai müzesi gezildi, nefis geleneksel çıni mürekke- bi ve fırça ile yapıhnış şaheserler, geleneksel kı- yafetler, Çin İcaligrafıleri. iç geçirilerek izlendi. Shangartgalerisi gezildi. çağdaş genç Çin sanat- çılan daha yakından tanındı, nefis restoranlar ve gece klüpleri gezildi, dev Hyatt Oteli'nin 85. katındaki müthiş manzaraya çıkarken, gece bar o saatte kapandığı için, ancak 54. katta kahve içi- lebildi. Yine her türlü marketten ı\ır zmr alın- dı. Bir arapanikle, sokakta kimseyle konuşup an- laşamadan, zar zor bir taksi bulunup, oradan ha- vaalanına, THY'nin güleryüzlü kontuanna ka- pak atıldı. Çin'i terk edebilmemiz için tabii ön- ce "SARS" olmadığınızı kanıtlamanız lazım. Ay- nen Çin'e geldiğiniz anda olduğu gibi, bir alet otomatik olarak ateşinize bakıyor. 'UYANAN DEV Ateşiniz yoksa, uyuklayan bir görevli çıkış kâğıdınıza, suratınıza bakmadan darnga vııruyor. 1yi de "kardeşim, ben her yıl, grip, olurum ve ateşim çıkar. Şimdi ateşim olsa ülkeme döne- meyecek miyim? Dünyada SARS'tan önce de, 1000 tane başka ateşli hastalık vardı, bu ne iş?" diye bir soru tabii ki insanın aklına geliyor. İşte o sorunun ce\abı, Buddha ya da Konfuçyüs'e kalmış! Ashnda onlan da anlamak lazım. SARS adamlan paranoyak yapmış. Birkaç ayda ekono- mileri sarsılmış. şimdi yoğurdu üfleyerek yiyor- lar. Buna rağmen Çın her haliyle keşfetmenize değer bir derya. tlk firsatta çok kolay olmasa da vizenizi kopanp, yollara düşün derim. Kabuk de- ğiştiren bir devin içinden geçtiğı keşmekeşi ya- kından izleyin. Onlar mı "küreselleşme"yi afı- yetle yutup, evTel zaman içinde. kalbur saman içinde sindirecekler, yoksa küreselleşme mı her şeye rağmen onlan toptan kendilerine benzete- cek. bu maçı sonuç açıklanmadan locadan, hat- ta ringin ortasından takip edin. Ancak, bir tek konudan emin olabüirsiniz. Çın, 3. binyılda süregelecek olan karşılaşmalann tam göbeğinde yer alacak. "Uyanan Dev"in neleri başanp başaramadığını birkaç yüzyıl için- de hep beraber izleyeceğiz. B İ T T İ