Catalog

1 HA2İRAN 2002 CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA HABERLER Gerçeküstübirâlem: Çin Çok geniş bir alana yayılan bu ülkede bitki örtüsünden yemeklere, ikliminden doğal dokuya, sanatmdan folkloruna kadar inanılmaz bir çeşitlilik hâkim -1- FATMA HASENE SOMER Çin rüya mı. hülya mı, sevda mı bileme- digim ama tutkusunu hep duyumsadığım bir ülke. Çok geniş bir alana yayılan bu ülkede bitki örtüsünden yemeklere, ikliminden do- ğal dokuya, sanatından folkloruna kadar ina- nılmaz bir çeşitlilik hâkim. Türk akınlanna karşı kendilerini güvenceye almak için yap- tıklan Çin Seddi, aydan bile görülüyor. Bu "Türk" korkusunun yerini. sonraları hane- danlann fakirlerden korkusu almış. Cumhu- riyet döneminde ise bu korku, yönetimin halktan korkusu haline dönüşmüş. Tarihi, dünya görüşü, kültürü, yaşam tarzı ile öyle- sine değışik ki, kendinizi gerçeküstü birâlem- de hissediyorsunuz. Çin halkı ile iletişim kurmak oldukça zor. Gelenekleri ve ınanç yapılanndan kaynakla- nan davranış biçimleri ile biz "Batüılann" anlayış kapasitesini zorluyorlar. Ya da kısaca biz onlan "anlayamıyoruz". Halen kültü- ründen tamamen başka bir şe- kilde "doğayı" algılayıp, yo- rumlayan bu insanlann davranış biçimleri de ona göre. Gök ile yer arasındaki yaşamda. değişen ve değiştiren faktör olarak insa- nı gören Çinli, hiçbir konuda kesin cevap vermiyor. Her şey nasıl olsa değişmeyecek mi? Herakletios'un diyalektiğinin Çince yorumu sanki. Dln: Genel anlamda Felsefe Din- leri diye adlandınlan Konfiç- yüsçülük ve Taoculuk etkisınde olan Çinli; Mezopotamya din- lerinde, kavün (Yahudilikte), ki- şi (Hıristiyanlıkta), kitap (Müs- lümanhkta) olarak bilinen iiç kutsalı, eyleme çevirmış ve kut- sallığı gök, yer. ırmak, deniz vb tannlarla olan ilişkilennin her anına yaymış. Hayatın özünü de "Yavaş büyümekten korkma, sadece olduğun gibi kalmak- tan kork" diyerekbetimlemiş- tir. Dilde en önemli öğe sestir. Ayru sözcük 3 türlü okunuyor ve hepsinin de anlamı farklı. Söz- cük "MA" ise; 1. Sözcüğün kesin ve uzun okunması ile anlamı: ANNE 2. Sözcüğün başında sesi al- çaltıp, sonra yükseltiyorsanız anlamı: AT 3. Ses tonunuzu normalden başlayıp alçaltırsanız anlamı: TARTIŞMA. Çin, sayı ve renk mistisizmi- ni etkin olarak kullanan bir uy- garlık. 5, 7.9 ve katlan en çok kullanılanlar. Tek sayılar (yang) eril, çift sayılar (ying) dişildir. Tapınaklarda eril yani tek sayı kullanılıyor. tstanbul'dan THY ile yaptı- ğunız sekiz saatlik uçuştan son- ra ilk durağımız Pekin. PEKİN (Beijing): Haritada Çin'in hudut çizgi- lerine dikkatlice bakarsanız onun bir tavuğa benzediğini görürsü- nüz. Işte Pekin, bu tavuğun tam gıdısında yer alıyor. En çok göç alan şehirlerden birisi. 3 milyon Azeri yaşadığı söyleniyor. Uçak- tan iner inmez hemen turumu- zabaşlıyoruz. Tianenman Mey- danı'nda ilk karşılaştığımız "Halkın kahramanlan" anı- tı. Burada 1989'da katledılen gençleri hatırlamamak müm- kün mü? Onlann anıtı ise. ana- lannın yüreğindedir herhalde. Sagımdaysa Komünist Parti mü- zesi yer alıyor. Tam karşımda, zavallı son imparatorun yaşadı- ğı ve Mao'nun ihtilali ilan etti- ği Yasak Şehir. Yasak Şehrin ka- pısındaMao'nun kocamanbir resmi asıh. Çin halkı burada fotoğraf çekmeye bayıhyor. Okul çocuklan ellerinde Çin bayraklan ile poz veriyorlar. Bunaltıcı sıcakta 7 köprüden geçıp, bir bi- nalarkompleksini dolaşmayabaşlıyoruz. Gi- riş kapısının sağ tarafına erkek, sol tarafın- da bir dişi arslan bizi bekliyor. Çin arslanlannın saçlan kıvırcık. Çünkübu kıvrrcıklardaki yumru sayısı, koruduklan bi- na sahibinin rütbesine bağlı olarak artıp ek- silebiliyor. 1417'de Ming döneminde 72 hek- tarlık alana yaptınlan bu sarayın 9999 tane odası var. 10.000 tannnın sayısı, o nedenle kullanılamıyor. Imparator doğumundan iti- baren her gün bir başka odada yaşıyor. Renk sembolizması binanın mimarisinde kendini gösteriyor. Damlardaki mavi renk gökyüzünü simge- liyor. San renk imparatorun yaşam alanlan- nı gösterirken yeşil imparatorun ailesini tem- sil ediyor. Eh siyah ve gri de halk tabakala- n için yeterli değil mi? (!) 24 imparatoru ağırlamış bu saray. Imparator, Tann'nın yeryü- zündeki sureti olduğu için, bu sarayda dün- yadan ilişiği kesik olarak yaşıyor. Saraydan çıkmak ve halkla temas yasak. Bırakın ko- nuşmayı, imparatora dokunmak bile yasak. tzinlilerdışındatabii... O nedenle imparator- lar her tarafı kapah arabalarla seyahat edi- yorlar. Iç avluda iki yaratık tarafından karşı- lanıyorsunuz. Pençeli birbalıkçıl kuşu ve ej- derha başlı bir kaplumbağa. Bunlar tmpara- tor'un insani taraflarını ve uzun ömrü sim- geliyorlar. Kompleksin içinde "cold palace" (soğuk saray) denilen yapı, kabahatli bulu- nan kadınlann kapatıldığ yer. Kabahatin cin- sı belli değil. Vann siz hayal edin. Pekın'de 2. durak Yazlık Saray. Imparator Qianling tarafından 18. yüzyıl sonlannda yaptınlan Yazlık Saray'da, împaratoriçe (Gi- xi) Suşi 48 yıl hükümranlık sürüyor. Sarayın hemen girişinde sizi karşılayan devasa ej- derha, saraya girenlerin niyetlerinin iyi mi, kılar. Çin'in en değerli taşı olan (Jade) ye- şim yastıkta yattığı söyleniyor. Yazlık sarayın yaklaşık 700 m. uzunluğun- daki koridoru çift yollu, bir tarafından erkek- ler, dığerinden kadınlar yürüyor. Koridorun girişindekı levha Çince ve Mançurya dilin- de yaztlmış. Ne de olsa Mançurya haneda- nının egemenliği söz konusu. Koridorun pen- cerelerine Çin mitolojisinden sahneler res- medilmiş. Koridoru bitirip göl kenanna çı- kınca, tepelerde bir Budist tapmağı size göz kırpıyor. Bizi gezdirecek ejderha şeklindeki deniz taşıhna doğru giderken kocaman mer- mer bir gemi ile karşılaşıyoruz. tmparatori- çe Deniz Kuvvetleri'nin yeniden yapılan- ması için harcanacak paranın bir kısmım bu- na harcamış. Hareket etmeyen mermerbir ge- mi yaptırmış ve içinde bol bol davetler ve- rip eğlenmiş. Çin'in her yerinde ve her alan- da ejderha motiflerine rastlamak mümkün. Dekoratif süslemelerden heykellere, fener- lere kadar. Çünkü ejderhalar, göğün oğlu im- paratorun simgesidır. Sihirli bir yaratık ol- kötü mü olduğunu anlaması için oraya ko- nubnuş. 13-17 yaşlan arasındaki kızlar im- paratora sunuluyor. 3000 haremi olan impa- ratorun ilgisini çekmek için bu kızlar, gölün ve ona bağlı son yollannın arasına kurulmuş bu sarayın bahçesinde, şarkı söylüyorlar. Eğer imparatorun dikkatini çekmeyı başanr- larsa hareme kabul ediliyorlar. Împaratoriçe de. işte böyle seçilmiş birMançuryah kız. Ço- cuk yaşta taht sahibi olan imparatorlann ha- misi rolünü üstlenen împaratoriçe. entrika- lan ile ayakta kalmayı başanyor ve 1908'de 78 yaşındayken ishalden ölüyor. tmparato- riçenin ihtiras derecesine varan 3 tutkusu var. 1. Güzellik. Bu nedenle inciyi eriterek yapılan kremler sürüyor ve toz haline geti- rilmiş incileri yutuyor. 60 yaşında bile cildinin taptaze olduğu söyleniyor. Bugün de Çin'de, "tnci krem- leri" hâlâ kullanılıyor. 2. tutkusu Chan-san denilen uzun Çin elbiseleri, 3. Tutku ise ta- duğundan solucan kadar küçülebildiği gibi, yerle gök arasını kaplayacak kadar da büyü- yebilir. Yağmur bulutlannm üzerinde göğe çıkarve görünmez olur. Ejderha şeklınde ta- sarunlanmış gemi turundan sonra sırada Çin Seddi var. çin seddi: İlk Çin tmparatoru QinShiHuangdi,Çin'in yedi bölgesinden altısını birleştirip impara- torluğu kurmuş ve M.Ö. 3. yüzyılda Hun akınlanna karşı seddin yapımına başlanmış. 10.000 Li uzunluğunda olduğu söyleniyor (1 Li = 537 m). Dört yöne doğru uzanan duva- nn tuğla kısımlan Ming döneminde yapılmış. Imparatorlann kronik öldürülme korkusu ne- deniyle duvarlann yapımına hız verilmiş. Yapım 10 yıl sürmüş. Politik suçlulann ça- hştınldığı ve ölenlerin duvarlann içine gö- müldüğü söylenmekte. îlkkuleye giden yolda, üzerinde Mao'nun bir sözünün yazılı olduğu dikilitaş bulunu- yor."Dünyayı anlamak için, Çin Seddi gö- rülmelidir." Dönüş yolundaÇin tarzı birDisneylandolan "Wonderland"dı görmek insani şaşırtıyor. Ziyaret etme firsatım olsaydı, kimbilir bel- ki ben de ejderhabir dönme dolababinip gök- lere yükselirdim?.. cennet Tapmağı: 142O'de yapılan bu Taocu tapuıak ses, renk ve biçemin kaynaştığı biryapı.267 hektarpark üzerine kurulmuş. Üzerinde bulutlar uçuşan bir kapıdan nefesinizi keserek tapınağa giri- yorsunuz. Öyle ya, adı Çennet tapınağı de- ğil mi? Burası imparator tarafından hasaduı iyi geçmesi, günahlardan annma, ilahi te- mizliği aramak gibi çeşitli ritüellerin uygu- landığı bir tapmak. Çin inancına göre; Çen- net yuvarlak, dünya ise kare. "İyi hasat" ri- tüelinin uygulandığı salonun mimarisi yuvar- lak. Dam ise gökyüzünü simgelemek için mavi çiniden yapılmış. Parkın kuzey sının yarım daire. güney ise kare planlı. Kısaca, gökyü- zü gibi ilahiliği sembolize eden şeyler yuvarlak, dünyevi şeyler ise kare olarakbetimleniyor. lm- parator yılda iki kez Yasak Şe- hir'den bu saraya geliyor. Tabii her tarafı kapalı arabalarla. Ay takviminin 15. günü ve kışın. kış geldiğinde imparator üç gün oruç tutup meditasyon yapıyor. İmparatorun kararlannı tebliğ ettiği ve ritüelleri uyguladığı "Yankı alanında" 9 çılgınlığı yaşanıyor. Dokuz en büyük asal sayıdır ve üçün karesidir, o ne- denle de yaratıcı güçtür. 3x3 olarak da erkekliğin simgesidir. Bu alanın konumu ve mimari tarzıyla oluşturulan akustik, se- sinyankılanmasını sağhyor. Or- tada imparatorun, meditasyon- dan sonra gelen vahiyleri ilan et- tiği daire var. Bunun dışuıda, 9 taştan oluşturulan dış halkalar yer alıyor. İşte bu halkalar da 9 sıra ve her halka 9'un katlann- dan oluşan taşlarla kaplı. (9,18, 27 v.s) Bu alana çıkan basamak sayısı da 9. kapı tokmaklan 9 ta- ne. Ritüelikuygulamada; komp- leksin içinde bulunan Güneş (Ateş) ve Ay (Gökyüzü - Hava) adına yapılan, cennetin taşı ta- pınaklanndan kutsal tabletler genriliyor. Bunlara Su (Tann'nın taşı) ile toprak elementi ekle- nip, doğadaki 4 element tamam- lanıyor. tmparator ise orta daire- nin üstünde durup 5. unsur ola- rak ilahi gücü temsil ediyor ve bu 4 elementi sembolik olarak birleştiriyor. Bu ritüelik uygu- lama ile anlatılmak istenen ya- şamdır... BEŞ sembolizması: Çin'de yaradılışla ilgilidir ve beş önce- sizler mitosu vardır. "Yer, gök birbirinden aynlmadan önce Ka- os denilen bir sis yumağı vardı. O dönemde ulu ruhlar 5 temel güce biçim verdi. Birincisi san öncesizdi top- rağa egemendi, ikincisi kızıl hü- kümdardı ateşe hükmederdi, üçüncüsü kara hükümdardı su- yahükmederdi, dördüncüsüağaç prensi idi ağaçlara egemendi, beşincisi metallere hükmeden metal ana idi. 5 öncesizler güç- lerini birleştirdiler, ilk üçü dağ- lar, ormanlar, hayvanlar ile do- ğayı yarattılar. Ağaç prensi ile metal ana ise, aydınlık ile karanlığı birleştire- rek insani yarattı. împarator; 5. öğe, güneşin oğlu olarak mer- kezde uyumu sağlayınca, sanki gök ve yer en iyi yerlerini aldı. Böylece her şey en iyi şekilde düzenlendi. tmparatorun. Gennet Tapına- ğı'nın "Yankı alanındaki" söy- lemleri, hiç ağaç olmayan bu sahada kolayca sanki "gaip"ten geliyormuş- çasına yankılandığı için de, halk bunun ila- hi söylemler olduğuna inanmıştır. Budist- lerde beş yasak vardır. Öldürmek, çahnak, arzu etmek, şarap içmek, et yemek. Beş ah- laksal nitelik ise, iyilik, sorumluluk. bilge- lik, güvenirlilik ve törensel davranıştır. Göğün 3 katı olduğu için. bu mabetler kompleksinin içinde en yüksek bina 3 katlı- dır. 3 katlı bina sadece imparator tarafından kullanılabilir. Halka yasaktu 1 . Eh, o dönemde imparato- run evinden daha yüksek bir ev yapmak ki- min haddine!.. Çin komünizmi, feodal döne- min dört ideolojisini, eski kültür, eski alış- kanlıklar, eski âdetler, eski düşünce tarzlan olarak nitelemiş ve hepsine savaş açmıştır. Tao'cu düşünceyi, Maocu düşünce yendi mi dersıniz? SÜRECEK GEÇMtŞTEN GELECEĞE ORHANERİNÇ GündemdenDüşmeyenter... Türkiye'nin gündeminde öne çıkmış olan iki ko- nu, biraz da can sıkıcı bir seyir izliyor. İlk konu Başbakan Bülent Ecevit'in sağlığı, ikin- cisi ise yaklaşık beş yıldır çığnene çığnene sünmek üzere olan idam cezasının kaldırılması. • • • Başbakan'ın sağlığı konusunda yapılan açıkla- malar doyuaıcu bulunmadığı için işimiz bir tür fal- cılığa kaldı. Ya kendisinin ya da doktorunun hare- ketlerinden, mimiklerinden çıkanlan sonuçlaria ya- kıştırılan sağlık raporları (!) daha da kuşkucu olma- mıza yol açıyor. Göreve devam edip etmeme konusundaki kara- n kuşkusuz Başbakan'ın kendisi verecek. Uyumlu olduğu, idam cezasının kaldırılması konusundaki derin uyumsuzluğa karşın ısrarla ileri sürülen koalis- yonun dağılma tehlikesiyle doğabilecek siyasal çe- kişme ortamının bugünkünden daha kötü ekonomik sonuçlar yaratacağı pek beklenmiyor. Çünkü nem dolann değerinin fırlaması hem de Is- tanbul Menkul Kıymetler Borsası endeksinin olağan- dışı düşmesi, Başbakan1 ın sağlıklı olduğu bilinen gün- lerde yaşanmıştı. Tarihimız, başbakana vekillik etme konusunda da örnekler barındırıyor. Benzetmek gibi olmasın ama Başbakan Dr. Re- fık Saydam'ın 7 Temmuz 1942 günü beklenmedik bir şekilde ölümü üzerine "yeni hükümetin kurulu- şuna kadar" kaydiyle "Içişlen Bakanı Erzunım Mil- letvekıli Dr. Ahmet Fikri Tuzer'/n vekâleten memur edildiğini" biliyoruz. Tek parti dönemi olduğu için, Başbakanlığa Şük- rü Saracoğlu'nun atanması fazla gecikmemiş. Bugün milletvekili dağılımının gerektirdiği koalis- yon zorunluğu, atamanın gecikmesini hoşgörü ile karşılamayı dazorunlu kılabilir. Koalisyon partilen uyu- mu sürdurebilmek için bunu da içlerine sindirebilir- ler. Bana "önümüzdeki seçime başbakan olarakgir- mek ister misin" diye sorsalar yanıtım "Allah koru- sun. Ben aklımı peynir ekmekle yemedim" olurdu. Başbakan'ın, DSP Genel Başkanlığı'nı koruyarak başbakanlıktan izinli veya raporlu sayılması belki de çözümün ilk aşaması olabilir. • • • İdam cezasının kaldınlmasını "Türk Ceza Yasası öntasansı "nın hazırlandığı 1989 yılından bu yana tar- tışıyoruz. Tartışmalar ve öneriler, ne yazık ki toplum hafıza- sında yer etmediği için, sanki her tartışmaya sıfır- dan başlıyormuşuz gibi bir görüntü sergiliyoruz. İşte 25 Hazıran 1997 günu çalışmalarını tamam- layan özel komisyonun, idam cezası yerine öngör- düğü "ağırtaştınlmış müebbet hapis" cezasıyla il- gili 58'ınci maddesi: "Ağırlaştınlmış müebbet hapis cezası hükümlü- nün hayatı boyunca devam eder ve sıkı güvenlik re- jimine göre çektirilir. Sıkı güvenlik rejimini, cezalann infazı hakkındaki kanun ve tüzük gösterir. En az on yıl süre ile çekildikten sonra cezanm in- fazında sıkı güvenlik rejiminin kaldırılmasına 66'ncı maddenın gösterdiği şart ve usullere göre hâkim tarafından karar verilebilir. Şartlı salıvermeye ilişkin hükümler saklıdır." Taslak tasanlaştıntdı ama, talihsiz bir döneme rastladı. Çünkü, insanlık suçu işleyen terör örgütü PKK'nin lideri Öcalan, Italya'daki günlerini yaşıyor- du. lade isteklenne karşı "idam cezasının kaldınl- ması" önerisinin gündeme gelmesi, Türkiye'de ki- mi partilerin oy kaygısı ile ipin ucunu kaçırmalanna yol açtı. Tasan da alt komisyonda uykuya yatınldı. Yatış o yatış. Ceza Yasası Öntasarısfnın 2000-2001 döne- minde yeniden gözden geçirilmiş olan metni de Adalet Bakanlığı'nda kaldı. Oysa "Avrupa Insan Haklarını ve Temel özgür- lükleri Korumaya Dair Sözleşme"nin 6 numaralı protokolünü zamanında imzalamış olsaydık başımız bu kadar ağnmayacaktı. Şimdi Avrupa Birliği'ne katıima çabalannın yarat- tığı hava ile aynı şeyleri yeniden tartışmaya başla- dık. Ama arada köprünün altından çok sular geçti ve karşımıza "Avrupa Insan Haklannı ve Temel Özgür- lükleri Korumaya Dair Sözleşmenin ölüm Cezası- nın HerKoşulda Kaldınlmasına Yönelik 13 Numa- ralı Protokolü" çıktı. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi'nin Vilnius'ta yapılan toplantısında protokolün 3 Mayıs 2002 gü- nü imzaya açılması kararlaştırıldı. 3 Mayıs günü de 44 ülkeden 36'sı imzaladı. Türkiye, Avrupa Birliği'nin üyesi değil, ama Avru- pa Konseyi'nin hem de kurucu üyesi. Anlaşılıyorki, işimiz orada da zor. Izmir Barosu'nun Nisan 2002'de Insan Haklan Merkezi Özel Sayısı olarakyayımladığı "İdam Cina- yettir" adlı 60 sayfalık Bulten'i, bilgilenmek ve ders çıkarmak için önemli bir kaynak oluşturuyor. oerinc@cumhuriyet.com.tr. VEFAT Baromuzun 16240 sicil sayısında kayıth AVUKAT REBİ NABİ KÖKER vefat etmiştir. Aziz meslektaşımızın cenazesi 01/06/2002 Gumartesı günü (bugün), saat 09.30'da Sultanahmet Adliyesi önünde yapılacak törenden sonra Şarköy Mürefte'deki ebedi istirahatgâhına defnedilecektir. Merhuma Tann'dan rahmet, kederli ailesine ve meslektaşlarımıza başsağhğı dileriz. İSTANBUL BAROSU KAN ARANIYOR Ameliyat olacak bir Cumhuriyet çalışanı için B Rh negatif kana ihtiyaç bulunrnaktadır. Isteklilerin (0212) 512 05 05 / 520 No'lu telefona bildirmeleri nca olunur.