Catalog

SAYFA CUMHURİYET 25NİSAN1993PAZAR PAZAR KONUKLARI Leyla Tavşanoğbı, "Cumhurbaşkanı kim olacak?"sorusunu bir eski cumhurbaşkanı adayı ve bir Anayasaprofesörüne sordu BozbeyKıCumhurbaşkanlığı Demirel'inkurtulusu olur- Cumfaurbaşkanı Özal'm | ölümünden sonra yeni cum- I hurbaşkajıı gereken süre için- jde seçilemez de bir cunüiur- başkanlığı krizi doğar mı, ko- Işullar buna uygun mu? BOZBEYLİ - Şımdiden keskin hat- larla bir şey söylemek zor. Sayın Demi- rel'in cumhurbaşkanı olması tabii ki 226 milletvekilini bir araya geürmesiyle mümkün olacaktır. Kanaatimce bu cumhurbaşkanlığı seçimi Süle>inan De- mireri kurtaracaktır. Demirel. "Altı de- fa gjttim, yedi defa geldim"' diyor ya, se- çimJe bir daha giderse bir daha hiç ge- lebileceğini sanmıyorum. Onun için siya- si hayatında cumhurbaşkanlığına seçil- mesi kurtuluştur. Bu bakımdan ne yapıp yapıp cumhurbaşkanı secilmek isteye- cektir. Fakat ister 226 olsun. isterondan daha yüksek bir rakam olsun, ANAP. Sayın Özal'ı cumhurbaşkaru secerken 282 milletvekili vardı. Özal 262 oyla cumhurbaşkaru seçildi. Kendi partisin- den bile 20 fire verdi. Çunkü oy gizlidir Süleyman Demirerin, kendi partisin- Demirel lclnson durak Demirel, "Altı defa gittim, yedi defa geldim" diyor ya, secimle bir daha giderse bir daha hiçgelebileceğini sanmıyorum. Bu nedenle ne yapıp edip Cumhurbaskanı secilmek isteyecektir. den ne kadar fire verip ne kadar verme- yeceğini bilemeyiz. Çünkü onun gitmesi halinde doğacaİc durumdan, onun cum- hurbaşkanı seçilmesi halinde doğacak sonuçtan kaygılanan insanlar olabilir. Aynca SHP'nin DYP ile ittifakı, hü- kûmet olmak içindir. Üstelik fikriyatı, felsefeleri. dünya görüşleri birbirinden çok farklı iki partidir. Fıkir. felsefe, dün- ya görüşü bakımmdan kendilerine rakip sayılan bir kişinin. genel başkanlan öyle düşünse bile. cumhurbaşkanı olmasına ne ölçüde raa olacaklardır? Oy gizli. Bir de tersinden bakalım. Bu Meclis'- teki milletvekilleri seçileli daha bir yılı aşkın zaman oldu. Bir yıl içinde erken se- çime yol açabilecek bir durumdan da sakınabilirler. Bir de ışin öbür tarafı var. . Birinci tur, ikinci tur, üçüncü, dördüncü .Hjrda sonucalmmazsa kendilığinden se- 1973'ÜN ADAYI FERRUH BOZBEYLİ Maraş ın Pazarcık ilçesinde doğdu. Babasmm memuriyeünedeniyle ilk ve ona öğreniminideğısik illerdetamanüadı. Yükseköğrenimini I. İ'. Hukuk Faküllesi'ndeyaptı. Çalışmayaşamına serbesi avukat olarak haşladı. 27 Mayıs 1960darbesinden sonrakurulan Yüksek Adalel Divanı nda DP Milletvekili Prof. Osman Turan'ınavukaılığtnı yaptı. 1961 de A P'den milletvekilisei'ildi. AP Grup Başkanvekilliği. TBMM Başkan Vekilliğigörevlerindebulundu. Daha sonra üçdönem TBMM Başkanhğıyaptı. A P 'den ay rılarak kurulan Demokratik Parti'nin genelbaşkanı oldu. 1973te cumhurbaşkanlığına adaylığmı koydu, cmcakkazanamadı. Dahasonra Demokratik Partı 'nin dağılmasıyla da etkin siyasalyaşamaan çekiİdi. kü cumhurbaşkanını halk secerse ondan tarafsıziık beklenemez. "Beni halk seçtı. ben iş yapacajhm" der. ABD'de, Fran- sa'da olduğu gibi... Cumhurbaşkanınm o durumda yetkileri vardır. Birçok ış onda biter. Ama. Meclıs seçsin denirse setnbolik. protokoler. devleti temsıl eden bir makam olur. Fazla yetkileri yoktur. Baalannın iki anlamda. sorumsuz ola- rak niteledikleri bir makam oluyor. Hangisi olacak? Bu çözülmemiştir. Çö- zülürse cumhurbaşkanınm nitelikleri iki- sine göre fark cder. - Ttırgut Özal, cumhurbaşkanı olunca başkanlık sistemini yerleştirip yetkileri kendisinde toplamak istiyordu. Bu eğilimi siz nasıl değerlendiriyorsunuz? BOZBEVLİ - Başkankk sıstemi ana- yasada yokken. varmış gibi davranmak denle cumhurbaşkanınm asker ya da sivil olması benim ıçin fark etmez. Ama askerli- ğini kullanarak, silahını göstererek yapılmış bir şey olursa o zaten cumhuriyeti de götürür. Türkiye'de bugün bir de cumhuriyet şarkısı vardır. 27 Mayıs'ta Türkiye'de cumhuriyet yoktu. Cemal Gürsel'in un- vanı devlet ve hükümet başkanıydı. Cum- hurbaşkanı seçildıkten sonra cumhurbaş- kanı oldu. Kenan Evren de kendi kendine geldi oturdu, cumhurbaşkanı seçilinceye kadar Devlet Başkanı'ydı. Cemal Gürsel'in. Kenan Evren'in devlet başkanı olduğu devrelerde Türkıye'de Cumhurıyet Bayramı yine kutlandı. Cum- huriyet yoktu, ama bayramı kutlandı. Hiç- bir taraftan da itiraz gelmedı. Cumhuriyet şarkısını söylemekle cumhuriyet olmuyor. demokrasi şarkısı söylemekle demokrasi olmuyor. - Özal öldükten sonra bazı kişaler, kişiliği- m, zekasını, üderliğiıu ve de>let adamlığını Atatürk'e eşdeğer tutan sözier sdylediler. Bunıı nasıl karşılıyorsu- mız? BOZ- BEYLİ - Ben de Turgut Özai'ın Ata- türk'ten sonra gelen bütün cumhurbaş- kanlannı at- layarak çok önemli işler yaptığına inanıyorum. Türkıye'nın cehresini ger- çekten değiş- tirdı. Biz 1963ten bu yana Meclıs'- le Kalma Değtrr Vergısi'ni konuştuk. Tur- gut Özal geldi ve bunu yaptı. İkinci Beş Yılık Plan'da İskenderun'dan İstanbul'a kadar otoban yapılacağı yazılı. İkinci Beş Yıllık Plan'da olmadı. Üçün- cü Beş Yıllık Plurı'da olmadı... Turgut Ozal geldi, otoban İzmıt'c vardı. Şımdi Anka- raya vanyor. Öte yandan yıllarca Türk parasının kıy- metıni korumak diye bir laf söylenıyordu. Halktan bazı insanlar bana. "Bu kanun Türk parasının nesinı korumuş. allahaşkı- na?" derlerdi. Ozal geldi. kaldırdı. 1966\ılmda MeclisçatıSıaltındaılkıftar yemeğıni veren benim. O zaman CHP'li çevreler beni. Atatürk'e aykın. laikliğe aykın olmakla suçladılar. Şimdi Meclis çausı altında Hüsamettın Cindoruk ıftar yemçğj, \enyor. Üstelik de ezan okunarak Aldıkaçü: Demirel Çankaya'yaçLkmamalı Incehesaplar Cumhurbaşkanı Turgut Özai'ın ölümü üzerine Tûrkiye siyasigündetniıûn birincimaddesini, kim cumhurbaşkanıseçiiecek,sorusuoluşturdu. Bunun ardından Başbokan Süleyman Demirel Kösk V çıktığı takdirde Aoalisı on hükümetinin geleceğinin ne olacağı tartışmalarıyoğunlaştı. Bu hafta,yeni seçilecek cumhurbaşkanımn nitelikleri, Özal'm üzerinde ısrarla durduğu baskanhk rejimi, Türkiye 'de tarihin üçüncü sivil'cumhurbaikanının önemi konularında 1982 Anayasası nı hazırlayan komisyonun başkanı Prof. Orhan Aldıkaçtı ve Türkiye'ıün engenç cumhurbaşkaıu adayı olarak bilincn eski TBMM başkanlarından ve dağüan Demokratik Parti'nin Genel Başkanı Ferruh Bozbeyü'yle konuştuk. Mılletvekillerinın en çok korktukları şeyTürkiye'de gelisen kosullaricindeseçime . Cünkü secim cok pahalı. Hattasecimekatılanlanncoğu >* bunun altından kalkamryoriar. Ondandolayı sorunu buraya getirmezler. Sanmıyonjm. çime gidiliyor. Seçime gidilmemesi için yine oylann gizli olduğu gerekçesine da- yanılarak Demirel muhaliflerinin bile "Aman erken seçim olmasın da Demirel seçilsin" diye ona oy vermeleri muhte- meldir. Bütün bunlan 'muhtemcldir' ölçüsü Bozbeyli, özal'm Cumhurbaşkanlığı yetkileri ile yetinmek bilmeyjMi bir yapıya sahip alduğunu söyledi.( AYDIN TURNA) iftar açılıyor. İftar bittikten sonra "amin" diye el açılarak dua ediliyor. Tabular yıkıldı, denıyorya, ben de Tur- gut Özal'ın büyük hizmetlergerçekleştirdi- ğine inanıyorum. - Peki, halk neden Özai'ın ölümüne bu de- rece büyük bir ilgi gösterdi? Asker ml, slvll mi? Ben asker cumhurbaskanı, sivil cumhurbaşkanı aynmını düsünmüyorum. •Oda.ötekidevatandastır. Askersilahını kullanarak orayagelmişseyada askerin silahından korkarak o kisiyi cumhurbaskanı secmeye mecbur kalmıssak yanlısolanbudur. Yoksa,diğer demokrasilerde de asker kökenli kisiler cumhurbaşkanı secilmistir. BOZBEYLİ - Bu soruya sağlıklı bir ce- vap verebıleceğımden emin değılım. Bir araştırma yapmadım. Ama şunu söylemek ıstiyorum. Birincisi. Turgut Özal'ın küstür- düğühalk kitlelen vardı. I987"dc ANAP'ın oyu düşmüştü, bir sonraki seçimde de mil- letvekili sayısı azalmıştı. Küstûrdüğü kimseler, Sayın Demırel'- in, herkesîn ihtiyaanı keşfedip, o da yapıla- cak. onu da yapacağım, diyerck cömertçe vaatlerle gelıp hatta bir kısmmız bana gü- venmiyorsanız bile oylannızı bana emane- ten verin, ben sonra yapanm, demesi üzeri- ne kendısinc oy verdiler. Fakat aldığı oyla söylediği söz birbirini tutmadı. Ve halk tamamen hayal kı- nklığına uğradı. Hayal kınklığına uğra- yınca, biz Turgut Özal'dan oyumuzu boş yere esirgemişız, hıssine kapıldı. Ben böyle düşünüyorum. Bir de ani ölümün ınsanlarda yarattığı psıkolojık bıretkı var. Bunun da rolü oldu sanıyorum. Halkın bazı duygulan var. Bir insanı beğenmcse bile o insana kötü mua- mele yapilmasına razı olmuyor. Örneğin İsmet Paşa'yı 1950'den itibaren halk seç- medi. Fakaı Uşak'ta başına taş atılınca tepki gösterdı. Demirelde Isterse! Özal'a da cumhurbaşkanlığı yetkisiyetmedi, basbakanlıkda, genel başkanlık yetkisinide kullanmak istedi. Ama Demirel de böyledir. Ona da basbakanlıkyetkisiaz geldi. Cumhurbaskanı, - cumhurbaskanlığını yapsın,ama cumhurbaşkanlığı yetkilerini nasıl kullanaçağını Demirel'in istediğigibiyapsın, biciminde yorumluyordu. içinde söylüyorum. Çünkü kesin duru- mu bilemem. - Sizce Türkiye cumhurbaşkanı nasü bir kişi ounalı? Ne gibi niteliklere sahip ol- maiı? BOZBEYLİ -Bu nitelikleri anayasa belirli- yor. Anayasanın dediklerirun dışında be- nim, sizin söylediklerimin hükmü yok. Anayasanın belirlediğı niteliklerin dı- şında herkes değişik düşünebilir. Bir sa- natkar, sanattan anlayan bir cumhur- başkanı isteyebiiir. Bir sanayici, bir işçî kendine göre farklı nıtelikler düşünebi- lir. Bu sorunun cevabı, başka bir soru- nun cevabına bağhdır. Süleyman Demi- rel. Turgut özal'ın cumhurbaşkanlığı se- çilmesi gündeme geldiğinde sürekli ola- rak, '"seçimi millet yapmalıdır" tezini sa- vunuyordu. Gerekçesi de şuydu: "Cum- hurbaşkanını Meclis seçcrse genel baş- kan hangi partidenseo partinin oylanyla seçilmiş olur, milletin oylarıyla değil. Halk seçsin." Bu görüşünü muhafaza ediyor mu. et- miyor mu, bilmiyorum. Sayın Demirel genellikle görüşlerini değıştirebiliyor. Eğer o görüşünü koruyorsa öncclliklc bu sorunun cevabının verilmesı lazım. Çün- yanhştır. Bazı kimselere hukukun verdi- ği yetki yetmiyor. Başkalannın da^etki- sini kullanmak istiyorlar. Turgut Özal'a da cumhurbaşkanlığı yetkısi yetmedi. başbakanlık da, genel başkanlık yetkisi- ni de kullanmak istedi. Ama Sayın De- mirel de böyledir. Ona da başbakanlık yetkisi az geldi. Cumhurbaşkanı. cum- hurbaşkanlığını yapsın, ama cumhur- başkanlığı yetkilerini nasıl kullanacağmı Süleyman Demirel'in istediği gibi yap- sın, biciminde yorumluyordu. Demokrasinin temeli Hatta Anayasa Mahkemesi Başkanı... Kanunla verilen yetkiler Anayasa Mah- kemesi Başkam'na da yetmedi. Bir de laik- lik bakımından Türkiye'nin eğitimini üze- rine aldı. Ama Anayasa Mahkemesi Baş- kam'nın böyle birgörevi yok... Demokrasi üç temele oturur. Birisi dü- rüst bir seçim. ikincisi seçim sonuçlanna samımi bir saygı. üçüncüsü de ikü'darlann secimle el değiştinnesidir. Biz bu üç temel- den sadece birini çözmüşüz şimdiye kadar. Şimdi hiç değilse dürüst seçim oluyor. Se- çim sonuçlanna samimi bir saygıya gelin- ce... Seçimi kim kazanırsa o memnun olu- yor. Kaybedenlerin hepsi huzursuz. Üçün- cüsü ıktidarlann secimle el değiştirmesi. Yanımızda, yöremizde görüyoruz. İşte 27 Mayıs, işte 12 Mart, işte 12 Eylül... Demek ki seçim hukuku bakımından demokraside bulunduğumuz yer burası... Bunu bilelim. - Türkiye Cumburiyeti tarihinde ücüncü sivil cumhurbaşkanı seçilroesinin anlam ve önemi nedir sizee? BOZBEYLİ - Ben asker I cumhurbaşkanı, sivil cum- | hurbaşkanı aynmını düşün- | müyorum. O da. öteki de v a- tandaştır. Askersilahını kul- lanarak oraya gelmışse ya da askerin silahından korkarak o kişivi cumhurbaşkanı seçmeye mecbur kalmı- ssak yanlış olan budur Yoksa, diğer de- mokrasilerde de asker kökenli kışiler cum- hurbaşkanı seçılmıştir. Buna örnck bir Dc- Gaullc. bir Eisenhovver var... Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu sırasında cum- hurbaşkanı asker, başbakan asker. Milli Savunma Bakanı asker, Meclis Başkanı as- ker, Mılli Eğitim Bakanı asker. Sağlık Bakanı asker... Gidegide başbakan. Sağlık Bakanı. Milli Savunma Bakanı, Milli Eği- tim Bakanı, Mecliîı Başkanı. bütün ba- kanlıklann hcpsi sivnllcştı. Ama cumhur- başkanını alamadık. Celal Bayar'la alındı, ama ona da tahammül cdcmcdiler. Bu ne- - 1980'de bir cumhurbaş- kanlığı krizi yaşandı. Cum- hurbaşkanı bir türiü secile- medi. Turlar oldu. Sonunda da bir askeri darbe yapıldı. Dar- beye bir gerekçe de cumhur- başkanlığı kıid gösterildi. Şimdi Özal öldü. ömimüzdeki bir ay içinde cumhurbaşkaıunı seçmek gerekiyor. Ama diyelim ki secileme- di. Bir kriz doğar mı? ALD1KAÇTI - Anayasada açık hüküm var. Eğer dördüncü turda da cumhurbaş- kanı seçılemezse Meciis kendiliğinden dağılacak, derhal yeni seçimlere gidilecek. Yeni seçilen Meclis"te ilk iş olarak Meclis başkanlık divanını kurduktan sonra cum- hurbaşkanı seçimi yapılacak. înce eleyip sık dokuduk. Sanıyorum ge- tirdiğimiz sistem ışin oraya kadar var- masını engelJeyecek. En son turda sanı- yorum cumhurbaşkanı seçilecek. Çünkü en son turda iki aday arasında seçim ya- pılacak ve salt çoğunluk gerekecek. Ama mümkün ki beş-altı kişi çekimser kalsın ve adaylann hiçbiri yüz- de 51*i ala- masm. O za- man da ana- yasanın me- kanizması ışleyecek. Ama mil- letvekilleri- nin en çok korktukları şey, Türki- ye'de gelişen koşullar içinde seçi- me gitmek. Çünkü se- çim çok pa- halı. Hatta seçime kau- lanlann çoğu bunun altından kalkamıyor- lar. Ondan"dolayı sorunu buraya getirmez- ler. Sanmıyorum. Cumhurbaşkanı mutla- ka seçilir. Sonunda da ne olursa olsun 1980 knzı yaşanmaz. Çünkü koşullar değişik. Bugün bence en büyük sorun SHP Genel Başkanı'nın, Süleyman Demirel'den baş- kasının yanında Başbakan Yardımcılığı gorevini kabul etmeyeceğini söylemesı. Ama elbette SHP Başkamnın da hakkı vardır. Başbakan olarak kabul edeceği ki- şinın o makama layık olmasını ister. Sorunuzu incelemeye başlağımız zaman sıkıntılann içine giriyoruz. SHP zımnen DYP'nin lıderini tayin ediyor gibi oluyor. Diyor ki: Koalisyonda başbakanlığınızı kabul ederim, ama şu olmazsa. Sorun bu- rada. düğürhleniyor. Ama Türkiye'de ANAYASA UZMANI Prof. ORHAN ALDIKAÇTI 1924 Samsun doğumlu. Flköğrenimini Samsım 'da,ortaöğreniminiGalatasaray Lisesi'nde tamamladı. Lozan Vniversitesi Hukuk ve Siyasal Bilimler fakültelerinden me:un oldu. İ. V. Hukuk Fakült esi'nde Anayasa Kürsüsü asistanlığıyaptı. Profesörlüğünü aldıktan sonra İ. U. Hukuk Fakülte'ii Dekanı oldu. 1972yılında o zaman Kıbrıs Türk Cemaati Başkanı olan RaufDenktaş 'a danışman olarak gönderildi. 1977'de Türkiye 'ye döndü. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra Danışma Meclisi 'ne üye oldu. 1982 'de Anayasa Komisyonu Başkanhğı yaptı. /. V. Hukuk Fakültesi 'ne dekan olarak döndü. 1991 'de emeklioldu. İ. Ü. Hukuk Faküllesi'nde doktora dersleri verivor. çüır. Ama paruunento dışından bir aday gös- terilecekse. bu, üye tam saytsımn beşte biri- nin yazılı önergesiyle gerçekleşir." Parla- mento dişındatı bir cumhurbaşkanı secilmesi sizce sı\asi arenada bir rahatsızlık varatabi- cumhurbaskanjığınıistemem. Cünkü devleti idareeden, basbakandır. Bakmayın siz Sayın Özal'ınzamanına. Özalda sonunda nötralize oldu. lirmi? ALDIKAÇTI - Bu bir istisnaı hük ümdür. Kuralolarak birparlamentonun kendi için- den cumhurbjaşkamru seçemeyıp dışardan Kuvvetler Aynlığı Teorisi'ne inanmışlardı. Anayasayı yapan kişıler A\Tupa üniversi- telerinde eğium gömıüşlerdi. Ve Kuvvetler Aynlığı Teorisi'ni bir temel olarak kabul edıyorlardı. Kişi haklannın en iyi teminat altına alındığı rejim de onlara göre Kuvvet- lerAynbğı Teorisi'ne dayamyordu. Esasen ABD Anayasası yürürlüğe girerken 1789 yılında Fransız ihtılali patlak vermişti. thti- lalin İnsan Haklan Yurttaş Bildirisi'nde di- yordu ki: "Kuvvetler aynlığına dayan- mayan bir anayasa, anayasa değiidir." Bu fikir o zaman hakimdi. Onlar bir sistem getirdiler. Ama getir- dikleri mekanizma gereğı başkanın kuv- vetli, iradeli, kararb bir insan olması halle- rinde ortaya başkanm yûrütmeden üstûn olduğu bir rejim çıktı. Ondan dolayı da buna başkanlık rejimi dendi. Ama ABD dışında Avrupa zaten bu sısteme itibar et- medi. ABD sisteminden esinlenilerek ya da kopya ederek Güney Amerika devletierin- de yerleştirilen başkanlık sisteminde, ya da sömürgecilikten kurtulup bağımsızlığmı 4kezdorbeoluıtlu Türkiye'de başkanlıksistemi olsaydı Özal coktan Iralca bir tümen askergöndermisti. Bunlan hukuken yapabilmek icin hep başkanlık sistemini istemisti. Cünkü ona bütün yetkileriverecek,dilediği gibi kumanda edecekfantezist yorumlanvardı. ilan eden yeni devletlerin hepsinde ıhtilaller oldu. Çünkü bunlann hepsi baskanhk sis- temini benimsemişti. Başkan yetkinin elin- den kaçacağını anlayınca hemen hükümet darbesi yapıyor. Askeri kuvvetleriyle bir- likte hemen h'akim oluyor. Bütün Güney Amerika ülkelerinde iki-üç yılda bir hükü- met darbeleri oldu. Ama ABD'de başanlı. Çünkü orada problem olmuyor. Devlet federal devlet. 51 eyalet var. Ünlü Fransız Sıegfried. ıncele- mesinde, "Washington'u ele geçiren insan ne yapabilir?" der. Hiçbir şey yapamaz. Diğer eyaletler ona uymazlar. açıkta kalır. ABD'de sıyası partiler Avrupa'dakınin ta- mamıyla tersi bir anlayışla İaalıyet göste- rirler. Yani liberal sistem orada hâkimdir. Yanı parti dısiplini yoktur. Böyle bir libe- ral sistem olduğu zaman da başkan kolay- ca diktatörlük kuramaz. ABD'de bir de Yüksek Mahkeme'de kanun aleyhinde dava açılabilır. Bir hükümet darbesi olursa bu birdenbire hukukiliğin dışına düşer. Prof. Aldıkaçtı, Süleyman Demirel'in Çankaya'ya çıktığı anda eski gücünü yitireceği görüşünde.(HATİCE TUNCER) sanıldığı gibi de kesin bir kural yok. En bü- yük partinin lideri mutlaka başbakan ol- maz. O partinin içinde başka bınleri de var. Parti içinde arkadaşlan kendisini destekle- dikleri ve güvenoyu verdiklen zaman bir başkası da çıkabilir başbakanlık için. - Ama parti lideri bırakacak mı bir bas- kasaıa başbakaniığı... ALDIKAÇTI - Şimdi Sayın Süleyman Demirel cumhurbaşkanı olacağa benziyor. Nazmiye Hanım da zaten. "Hedefimiz Çankaya'dır" demiş. Doğruysa eğer. Her- halde doğrudur. Burada en akla gelen kişi Sayın Demırel. Ama bakarsınız SHP der ki: "Ben oy vermiyorum. Sen cumhurbaş- kanı olursan başbakan kim olacak? Sen- den başkasmı başbakan olarak kabul etmi- yorum." - Bir de TBMM Başkanı Hüsamertin Cindoruk'un adaylığı gündemde... ALDIKAÇTI - Ben Hüsamettin Cin- doruk'un şansını fazla görmüyorum. Ken- di partisi aleyhinde çok konuştu.. - Varsayalım ki DVT gnıbu gerçekten Demirei'i cumhurbaşkanlığına aday göster- di. Sizce DYP niçin Demirei'i cumhurbaş- kanlığı gibi göreceU pasif bir göre*e gönder- mek istesin? ALDIKAÇTI - Bence en önemli konuya değindiniz. Teşekkür ederim. Ben Demi- relin yerinde olsam cumhurbaşkanlığını istemem. Çünkü devleti idare eden, basba- kandır. Bakmayın siz Sayın Özal'ın za- manına. Özal da sonunda nötralize oldu. İş oraya vanr. Demirel cumhurbaşkanlığına gittiğinde sadece bir ikaz. dikkati çekme görevı ola- cak. Onun için ben Demirel'in yerinde ol- sam. politık açıdan ülkeye hizmet etmek amacındaysam cumhurbaşkanlığını kabul etmem. Fransa'da cumhurbaşkanlığını ka- bul etmem Fransa'da cumhurbaşkanlığî- na hep ikinci plandaki politikaalar seçil- miştir. Hiç parti lideri cumhurbaşkanı ol- mamıştır. Mıtterrand şimdi var. Çünkü şımdi yan parlamenter sistem var da on- dan. Bizimki ısc tam parlamenter sistem. Parlamenter sistemde hiçbir zaman bir başbakan cumhurbaşkanı olmak ıstemez. - O zaman DYP neden bunu yapıyor? ALDrKAÇTI - Bilmıyorlar da "ondan. Bizim toplumda cumhurbaşkanlığı ma- kaımhâfâ karizmatik. Çekiciliği, üstün bir yeri var. Sebebi budur gibi gelıyor bana. Bir şey daha söylemek ıstiyorum. De- mirel'in yerine göz dikenler de Demirei'i cumhurbaşkanı olmaya teşvık ederlcr. Bu da bir yöntemdir. - Anayasa maddesi çok açık. Diyor ki: "Cumhurbaşkanı pariamento içinden se- bir cumhurbaşkanı adayı bulması zaaf işa- retidir. Evet, belki dışardan bir kişi çok ehildir. cumhurbaşkanı makamına çok uy- gundur. Ama cumhurbaşkanının parla- mento içinden seçilmesi. rejimin mantığma daha doğru, daha uygundur. 12 Eylül'den önce bir anlaşmazlık vardı. Biz bunu 1982 Anayasasf nda böyle bir an- laşmazlık olasdığma karşı bir çözüm, bir alternatif olarak sunduk. Ama fikrimiz cumhurbaşkanının Meclis içinden seçilme- siydi. - Sizce Türkiye Cunıhtır- başkanı nasıl bir kişi ol- malıdır? Ne gibi niteliklere | sahip olmalıdır? ALDIKAÇTI - Ben böyle ) bir soruyla hiç karşılaş- Imadım. Ama her şeyden önce kamu ve siyasi hayatı bilen, kültürlü bir kişi olmahdır. Türkiye cumhurbaşkanı olacak kişinin biraz da esnek olması lazım. Cumhurbaş- kanı gorevini laytkıyla yaptığı zaman ge- rektiğinde koalisyonlann oluşmasına yardım edecektir.Cumhurbaşkanının par- İamenter sistemde en büyük fonksiyonu, bir parti tek başına çoğunluğu alamadığı zaman koalisyonlan oluşturmaktır. Lider- leri dinleyecek, görüşlerini alacak. telkin- lerde bulunacak ve ortaya bir konsensüs çı- Türkiyecumhurbaskanı olacak kişinin birazda esnekolması lazım. Cumhurbaskanı gorevini layıkıylayapöğızaman gerektiğindekoalisyonlann oluşmasına yardım edecektir. karacaktır. Bu konsensüs çevresinde de bir koalisyon oluşturacaktır. Yani cumhur- başkanı rejimi yöneten kişi olacaktır. Kav- ga yaratmaktan çok yatıştına. uzlaştıncı, hakem rolünü üstlenmelidir. Parlamenter rejimin ilk basit tarıflerinde cumhurbaş- kanı uzlaştıncıd'r. hakemdir, ihtilaflann çözülmesinde yardımadır. t - Geriye doraik düşündügümüz zaman Özal'ın başkanlık sisteminde çok ısrarlı o<- duğunu görüyoruz. Bu ısrannı nasıl değer- lendiriy orsunuz? ALDIKAÇTI - Bir kere başkanlık sis- temi anayasa hukukunda mahkûm edilmiş bir sistcmdir. ABD'de Anayasa 1787'de yapılmış. 1789'da yürürlüğe konulmuştur. bu sistemi oluşıurmuşlardı. Çünkü onlar Ondan dolayıdır kı orada hiçbir diktatör- lük tehlikesi olmamıstır. Maazallah Sayın Özal'ın istedikleri Tür- kiye'de gerçekleşebilseydi. şimdiye kadar üç-dört defa hükümet darbesi yapmıştı. - Sizce gerçekten olabilir miydi? ALDIKAÇTI - \"apmaya teşebbüs eder- di tabu. Çünkü bütün yetkiler onda ola- caktı. Düşünün ki başkan ABD'nin çıkar- lannın gerektirdiği her yere asker göndere- bilir. her türlü önlemi alabılır. Hatırlaünm. Başkan Kennedy, zenci sorununu federal askeri kuvvetleri göndererek halletmiştir. Vietnam Savaşı, ABD yasama organı ta- rafından savaş ilan edilmeden açılmışür. Çünkü başkan, asker gönderme hakkını kullanmıştır. Türkiye'de başkanlık sistemi olsaydı Özal çoktan Irak'a bir tümen asker gön- dermisti. Bunlan hukuken yapabilmek için hep başkanlık sistemini istemisti. Çünkü ona bütün yetkileri verecek, dilediği gibi kumanda edecek fantezist yorumlan vardı. Fantezist yorumlanyla bir anayasa düzeni yaratmak istedi, ama sonunda gerçeği kav- ramaya başladı. Eskisi kadar güçle istemi- yordu. Hani bir kere söyledi ya, "Anaya- sayı bir kere ihlal etsek ne olur" diye. işte bu... T Cumhuriyet tarihinde üçüncü sivil cum- hurbaşkanı seçilecek. Sizce bunun anlam >e önemi nedir? ALDIKAÇTI - 18O8'de demokrasiye doğru bir gelişme olmuştur. Bu olaya Se- ned-i İttıfak deriz. Yüzde yüzdeğıl. ama ilk kez Padişah'ın yetkilerine bir azalma. bir sınırlama getirmiştir. Ondan sonra Tanzi- mat Fermanı, Islahat Fermanı, Birinci Anayasa gelmiştir. Bir gelişme zinciri için- de demek ki demokrasiye doğru gitmişiz. Demokratik devlette, askerler devleti yö- netır diye bir kural yok. Sıvüler yönetir. Oraya doğru bir adım daha atıldı. Inşallah bu sefer başanlı oluruz. Bayar'la başanlı olamadık. fnşallah bu sefer oluruz. - Sizce Özal'la başanlı ofanuş muyduk? ALDIKAÇTI - Ozalın ölümü çok taze. Televizyonda filan insanlann konuş- malannı gorüyoruz. Benşaşınyorum. Özal neredeyse bir peygamber. Neredeyse pey- gamber ilan edecekler. Herkes saygıyla su- suyor. bir şey söylemiyor. Karşı görüşte olanlar susuyor, saygı gösteriyor. ama öbürleri firsat bu fırsattır diye konuşuyor. Hatta bir tanesi Özal'ı ikinci Atatürk bile ilan etmeye kalktı.Ama dünyada her za- man goygoycular olmuştur. Türk toplu- munda da goygoycu vardır. Olay bu. Padi- şahın dalkavuklan... Cumhuriyet döne- minde liderlerin etrafını çevirenler... Her zaman olmuştur bu...