Catalog

SAYFA CUMHURJYET 28 MAYIS1992 PERŞEMBE 16 HABERLERIN DEVAMI BURASITURKIYE HALUK ŞAHIN İncir Yappağı ile Çelik Zırh Hukumet tarafından hazırlanıp sıyası partı gruplarının tartışmasına açılan anayasa değışıklığı paketı ıçınde rad- yo ve televızyonda devlet tekelının kaldırılması maddesı de var Bu madde değıştıkten sonra sıra kamusal ve ozel radyo ve televızyon yayınlarını duzenleyecek yenı bır ya- sanın yapılmasına gelıyor Bu konuda da bırtakım hazırlık çalışmaları yapılmakta Yenı Radyo-Televızyon Yasası'nın en çok merak edılen bolumlerınden bırısı, yayın ılkelerıyle ılgılı olanı Yanı, tum yayıncıların yayınlarında bırtakım temel ılkelerı gozetme- lerı ıstenecek mıdır'? Kamu yayın ağları ıle ozel ıstasyonla- rın aynı ılkelere bağlı olmaları ıstenecek mıdır? Bu konuda ıkı temel göruş dolaşıyor Dunyadakı uygula- malarda da her ıkı goruşu de destekleyen bazı ornekler bulabılıyoruz Bırıncı goruşe "ıncır yaprağı" kuramı adını verebılırız Başta şımdı ozel televızyonculuğa soyunmuş olanlar ve bazı reklamcılar olmak uzere bırtakım kımseler ' Aman efendım, bu ozgurluk çağında yayın ılkesı ne demek Ya- sakçı.sınırlayıcıkafayakarşıyız Bırakınız herkes ıstedığı- nı yayımlasın Bırakınız, neyı seyredeceğıne ızleyıcı karar versın Bu kadar bol seçeneğın bulunduğu bır donemde ısteyen seyreder, ıstemeyen televızyonun duğmesıne ba- sar", turunden şeyler soyluyorlar 1980'lerın "neo-lıberal soylemme uygun duşen (ve za- man zaman Turgut özal tarafından dıle getırılen) bu goru- şun bol mıktarda demagojı ıçerdığını pek goren yok Gö- renler de moda kavramlara karşı çıkmanın zorluğundan olacak, susmayı tercıh edıyorlar O zaman meydan, tam karşı kampta olanlara kalıyor Yayın ılkelerı konusunda bunların savundukları goruşe de ' çelık zırh" kuramı adını verebılırız Çelıkzırhçılar Ne de- mek efendım, elbette bu ışın şartı şurtu, kaıdesı kuralı olmalı Başıboş yayıncılık olur mu' Ya Kurtçuler yayın ya- parsa7 Ya tankatçılar televızyon ışletırse? Ya büyuklerımı- ze dıl uzatılırsa Memleketın selametı soz konusu oldu- ğuna gore bu ışın ılkelerı ınceden ınceye saptanmalıdır" gıbı şeyler soylemekteler Ulkemızın dar zıhnıyetlı ıdeolojık geleneklerıne pek uy- gun duşen bu kuram da gunumuzun teknolojık gerçeklerı- ne toplumun demokratık beklenulerıne ve ıletışım gerek- sınmelerıne uygun duşmuyor Her ıkı kuramın da orneklerı var dedım Çelık zırh mode- lının bır orneğı bızım TRT O kadar çok yayın ılkesı konmuş kı adamcağızların yayın yapabılmesı bır mucıze' Anaya- sada (133 madde) yayın ılkesı var TRT Yasası nda (5 madde) yayın ılkesı var Radyo Televızyon Yuksek Ku- rulu'nun belırledığı yayın ılkelerı var (23 ılke), TRT'nın be- lırledığı ozel yayın esasları var Sonunculardan ıkı ornek 'Hedef kıtleyı karamsarlığa kadercılığe, pasıflığe, ben- cıllığe, bağnazlığa ve çıkarcılığa yoneltecek her turlu me- sajdan yorumdan kaçınılacaktır "Dın ve ahlak programları oncesı ve sonrasında bu programların etkısını sılecek veya azaltacak, dınleyıcı ve seyırcının tepkısını çekecek programların yayımlanma- masına ozen gosterılecektır O kadar çok ılke var kı kıpır- dayabılmek mumkun değıl "incıryaprağı" modelının bır orneğı olarak Italya'y gos- terebılırız 6 Ağustos 1990 tarıhlı Kamu ve özel Radyo- Televızyon Kanunu nun 1 maddesı yayın ılkelerı konusu- nu "toplumun genel çıkarı doğrultusunda yayın yapmak", "çoğulculuk, tarafsızlık, bılgımn butunluğu ve objektıflığı, değışık fıkırlere, sıyasal-toplumsal-kulturel-dınsel eğılım- lere açık olma" kelımelerıyle geçıştırmış Sonuç? Orada da burada da tam bır curcuna öyleyse ne yapmalı? Aslında oturup uzun uzun duşünmeye gerek yok Hem kamu hem de ozel yayın kuruluşları ıçın geçerlı olması ge- reken bırtakım yayın ılkelerı Avrupa Konseyı ve Avrupa Topluluğu tarafından belırlenmış durumda Onları almak ve onlara uymak zorundayız Avrupa Konseyı nın 5 5 1989 tarıhlı 'Avrupa Sınırotesı Televızyon Sozleşmesı" ıle AT Konseyı'nın 3 9 1989 tarıhlı yonergesı Avrupa nın uzerın- de anlaştığı temel ılkelerı ıçerıyor Mustehcenlık, ırkçılık, kadın erkek eşıtlığı, çevre, şıddet alkol ve tutun kullanımı gıbı konularda ılkeler koyuyor Demek kı incıryaprağı yak- laşımını yeterlı bulmuyor öteyandan, bılgıveduşuncenın serbest akışınıengelle- yecek sınırlamalara da ılke olarak karşı çıkıyor Çelık zır- hın ortaçağda kalması gerektığını bır kez daha ılan edıyor Sıkı kurallara bağlı TRT ıle hıçbır kurala bağlı olmayan kaçak yayınların yan yana seyredıldığı 1992 Türkıyesı mu- nasıpyerıne incıryaprağı konmuş bır çelık zırha benzıyor' 60 YIL ÖNCE Cumhuriyet Yeni tiyatro 28 MAYIS 1932 AL» ETOILE Mda dtttyuiı cn acfhor mtrtı oltn C L A V E R İ E DE P A R t S ln lotprdesi M«vo MtXTE ınyimz 9*. Tayyare Cemıyetı'nın Bursa'da yaptırdığı buyuk tıyatro bınasının açıldığını daha once bıldırmıştık Binaya gınlmeden evvel Tayyare Cemıyetı namına lıse muallımlennden Samı Bey bırkaç soz soyledı Muteakıben Cumhunyet HalkFırkasıReısıHulusı Bey de cemıyetın bu bınayı nıçın yaptırdığını ızahettı HulusıBevezcumlededıkı 'Tayyare cemıyetı yalnız . T.Hid«uı<)a. UMI»,..L harp aletlen almakla ıktıfa etmıyor Aynı zamanda memleketın medenıyet ve umran sahasında da tekamulüne çalışıyor İşte harp yolunda olduğu gıbı medenıyet yolunda da çalıştığına bır mısal Hamıyetlı Bursa halkma ve onun mustakbel neslıne bu terbıye mektebını hedıye edıyor 'Nutuklardan sonra kordele kesıldı ve ıçen gınldı Bına gezıldı Cephenın ust ve alt katlan bır çok kıralık buyuk mağaza ve odalardan ıbaret Bınanın ıçı tıyatro ve sınemadır Tıyatro salonu Türkıye'nın hemen hıçbır tarafında olmayan bır tıyatro salonudur Zıya ve sada tertıbatı en modem şekılde yapılmış Gorunürde hemen hıç bır elektnk lambası yok Fakat koskoca bına apaydınhk Insan yer ve gokten esrarengız bırzıya tufanı fışkınyor zannedıyor Salonun tavanı ve yan duvarlan şanodan ıtıbaren ıçıçe geçmış fotoğraf koruğu şeklınde ınşa olunmuş Butun mevkılere koltuklar konmuş Zemın ayak sesını gızleyen bır madde ıle ımal olunmuş BOĞAZİÇİ ÜNİVERŞİTESİ REKTÖRLÜĞÜ RUSÇA KURSLARI Boğaaçı Ünıversıtesı Fen-Edebiyat Fakultesı tarafından 1-25 Ha- zıran 1992 tarıhlen arasında başlangıç duzeyınde hizlandınlmış Rus ça kursu açılacaktır Kurs, Pazartesı, Salı, Çarşamba, Perşembe günlen saat 18 00-21 00 arasında yer alacaktır Kurs sjresınce toplam 48 sa atlık eğıtım venlecekttr Yalnızca 10 kışıyle kısıtlı olan kursun ücretı 1 500 000 TL'dır (KDV hanç) Kayıtlar 27-29 Mayıs 1992 tanhlerınde 10 00-14 30 arası Fen Edebıyat Fakultesı bınası 420 No'lu odada ya pılacaktır Fazla bılgı ıçın 25 750 39'a veya 263 15 00'dan 623'e baş vunılabılır Basın 27979 Dolar 7000 lira Bır Amenkan Dolan dün 7000hraoldu 1923'te Cumhu- nyet kurulduğunda 0 9 lira olan dolann değen TL'ye karşı tam 7777 kat arttı Dolann de- ğen ılk 57 yılda 1 lıradan 70 hra- ya yukselırken, son 12 yılda ıse 70 lıradan 7000 lıraya cıktı Turk Lırası'nın değer kaybı o kadar buyuk kı dolar karşısın- da hemen hemen sıfıra yaklaş- mış durumda Devalüasyon, TL'nın yuzde 99 987'smı (yuz- de doksan dokuz nokta dokuz 1946:75= 2.80TL mBaştarafi 1. Sayfada Bu arada yenı kurulan IMF'- nm. ülkelenn ödemeler denge- sını duzelttığı yolunda haberler Ankara'ya kadar ulaşır IMF'- ye uye olmanın yolu ülke para- sının uluslararası paralara gore yenıden değerlendınlmesınden geçmektedır Hazıne Genel Muduru Saıt Naa Ergın ıle Musteşar Zekı Sıberman bırde- vdluasyon hazırlığına başlar Ergın. Malıye Bakanı Nurullah Esat Sumer'e, "Bu kuruluşa gı- delım " onensınde bulunur Gı- nşın gerekçelennı anlatır Malı- ye Bakanı, "Gırelım ve kabul edelım" der Devaluasyonun ılk karan alındığında seçım hazırbklan yapılmaktadır 21 Temmuz 1946 da secımler yapılır Ağus- tos ayında "Boğazlar" sorunu patlak \enr Ulkede sosyal, sı- yasal ve ekonomık huzursuzluk yaşanmaktadır Bu arada değı- şen Malıve Bakanı Halıt Nazmı'ye. Saıt Nacı Ergın ıle Zekı Sıberman "ödemeler den- gesı" sorununu anlatırlar Halıt Nazmı. kendısının de bu yonde goruşlen olduğunu behrterek devalüasyon onensını benım- ser Turk Lırası o tanhte 1 lıra 30 kuruştur Uzmanlar, Başba- kan'a 3 lıradan başlayan ve 4 5 lıraya dek değışen dört ayn se- çenek sunarlar Halıt Nazmı, " 280 kuruş olsun" der Karar Bakanlar Kurulu'na goturulür Recep Peicer başkanlığındakı hukumet 4 ve 5 eylul gunlen ust uste toplantılar yapar 5 eylul gunuMecIıs'tegoruşulur Mec- lıs'te soz alanlann çoğu karara katılmadıklannı belırtır Deva- lüasyon 7 eylul gunü açıklanır Ingılız dergısı "The Econo- mıst" 14 Eylul 1946 günkü sayı- sında devaluasyonla ılgılı ola- rak Turkıye, Londra banker- lennı bıle şaşkına çevıren anı ve ağır bır devalüasyon yapmış- tır" dıye yazar Turkıye bu devaluasyondan sonra IMF'ye üye olmak ıçın başvurur 11 Mart 1947 günu uyelığe kabul edıhr CHP de 27 yıllık ıküdannı 14 Mayıs 1950 secımınde Demok- rat Partı'ye ağır bır yenılgıyle devreder 1958:75= 9.00 TL• Baştarafi 1. Sayfada ettı Bızı yenıden ıktıdar yaptı" dıyerek devalüasyona yanaş- maz Fıyatlann sureklı artması, dış tıcaret açıklannın gıderek bü- yumesı kötu hava koşullan > üzunden tanmsal ureümde ge- reklı venmın sağlanamayışı nedenıyle ekonomıdekı sıkıntı- lann arttığı 1955 yılına gehndı- ğınde toplumdakı sıyasal hu- zursuzluk artar 6-7 Eylul olay- lan yaşanır 1955 vılı sonunda Hazıne Ge- nel Mudur Yardımcısı Kemal Kurdaş, IMF'nın onerdığı ıs- tıkrar paketını Malıye Bakanı Nedım Ökmen'e sunar Bu ara- da sık sık Turkıye'ye gelen ve Turkçe bılmesı nedenıyle de Sa- mı Turk adı ıle anılan IMF Heyetı Başkanı Ernest Sturc, Türkıye'nın yurtdışından bır yardım almasının mutlaka bır devalüasyona bağlı olduğunu söyler Uzun bır süreden sonra Menderes sonunda IMF ıle res- mı gorüşmelere geçılmesıne ka- rar venr Goruşmeler ıçın Tür- kıve dışında bır yer olarak Vıyana seçıhr Gorüşmelere Hazıne Genel Müdur Yardım- cısı Zıya Muezanoğlu ıle Malı- ye Bakanlığı Musteşan Saıt Naa Ergın katılır Sabaha dek süren göruşmelerde masaya Turk tarafı "5", IMF tarafı "6" lıra dıye oturur 13 Temmuz 1956 gûnü Turk Lırası'nın değen dolar karşısın- da 2 80 lıradan 5 20 lıraya yük- selır Devalüasyon karan ıle bırhkte Türkıye'nın bınken borçlan ertelenır Zamanın Tı- caret Bakanı Zıya Mandalıncı devalüasyon karanna karşı çı- kar Cumhurbaşkanı Celal Ba- yar'ın Mandalıncı ye destek vermesı ve karan zamansız bul- ması uzenne Başbakan Mende- res'e raporlar sunulur Mende- res, karann ıptal edılmesını ıster Sturc, "Şımdı 5 20 lıraya razı olmadınız Kısa bır süre sonra 9 lıraya çıkarmak zorun- da kalacaksınız" der Menderes Hukumetı, 1958 yı- bnın 4 ağustosuna geldığınde yenı bır devalüasyona gıder Yuzde 68 88 oranında devalü- asyon yapılır Turk Lırası'nın değen 2 80 lıradan 9 lıraya dü- şer. Devaluasyondan sonra ABD, 359 mılyon dolarlık yar- dım venlmesını karara bağlar Bu devalüasyon, Demokrat Partı'nın 10 yılhk ıktıdannın sonunu da getınr 27 Mayıs 1960'ta Turk Sılahlı Kuvvetlerı yonetıme el koyar 1970:7 5 = 14.85 TL • Baştarafi 1. Sayfada ısrannı arttınr Hatta 1968 kon- sültasyonu uzerıne olumsuz bır rapor hazırlamaya karar verır Bunun üzenne Kemal Can- turk, Sturc'u Başbakan Süley- man Demırel e goturur Tartış- malı geçen bır goruşmenın sonunda Demırel, devaluasyo- nu gelecek yıl gundeme getır- meye soz venr 1969 vılına gelın- dığınde devalüasyon onenlennı Demırel bu kez genel seçımlen gostererek atlatmaya çalışır Bu arada Mabye Bakanı Cıhat Bıl- gehan, Erhan Işıl'ı çağırarak devalüasyon konusunda bır ra- por hazırlamasını ıster Cıhat Bılgchan Erhan Işıl'ın raporu- nu Demırel'e goturur Seçımlere gıdılırken I M P - den hoşgoru ıstenır 1969 yılına gelındığınde Tahtakale'de do- lar 14 lıraya kadar yukselır 1970 yılı bütçe goruşmelen sırasında CHP yenı bır devaluasyonun gelmekte olduğunu behrtır Başbakan Demırel buna karşı cıkarak devaluasyonun kesın olarak yapılmayacağını, bu tar- tışmalann zayıf ekonomının zaaflan olduğunu söyler 1970 yılının Mart ayında Pa- ns'te toplanan Türkıye'ye Yar- dım Konsorsıyumu'nda An- kara'ya yenıden devalüasyon onenlır Turkıye'de yapılan, Demırel'ın, Talu'nun, Mesut Erez'ın katıldığı bır başka top- lantıda Mesut Erez, "Olmaz, devalüasyon yapıhrsa ıhtılal olur" der Demırel bunun uze- nne, "Pekı beyler, ne yapalım' Çok nsklı bır karar Ama bu durumda boyle bır karar al- maktan başka çare yok Sıyası kanyenmı ve parümın sıyası durumunu tehlıkeye atmak pa- hasına bu karan alacağız" dıye- rek devalüasyonu onaylar Toplantıdan bır saat sonra Kemal Canturk, Türkıye'nın VVashıngton'dakı malı danış- manı Ahmet Tufan GüFe tele- fonla, "Papaza soyle, ayın yapı- lacak Bütün dualar okuna- cak" der Turk Lırası'nın dolar karşı- sındakı değennın 9 Iıradan 14 85 lıraya duşurulduğu 10 Ağus- tos 1970 gunu açıklanır Bu devalüasyon, Demırel'ı 12 Mart 1971 muhtırası ıle ıktı- dardan ındınr 1980:7 5 = 70.00 TLBaştarafi 1. Sayfada gelındığınde tumuyle ra- yından çıkmış ekonomı, cıddı boyutlarda dövız yokluğu, elektnk kesıntılen, yokluk ve ıkılı fiyat uygulamalan özal'ın radıkal onlemlennın ahnması- na uygun ortamı sağlar Özal, Turk mılletının bazı ozvenlere katlanarak tutarlı bır ekono- mık programa destek vereceğı- nı ııcıı surer 24 Ocak Kararlan özal'ın onenlen doğrultusunda ahnır Türk Lırası'nın değen 35 lıra- dan 70 lıraya ındınlır 24 Ocak Kararlan, Demırel'- ın ıkıncı kez asken hareketle 12 Eylul 1980'degorevdenduşme- sıne yol açar Ancak 24 Ocak ın mıman Turgut Özal'ın yıldızt parlar yüz seksen yedı) gotürdu Gen- ye yüzde 0 00013 (yuzde yuz- bınde) gıbı ıstatıstıkı değen bıle zor anlaşılan bır oranı kaldı Lı- ra önce "kuijuş", sonra "para", gunumuzde ıse "pul" oldu Bu nedenle TL'nın duşüşunu ra- kamsal anlatmak çok güç, bu nedenle habenmızde dolann değer kazanımını kullanmak zorunda kaldık TL, aradan geçen 68 yılda sa- yısız devaluasyonlar gördu Gunlük kur ayarlamasının baş- latıldığı 1 Mayıs 1981 tanhıne kadar tam 16 büyük devalüas- yona uğradı Bunlar arasında 1934, 1946, 1958, 1970 ve 1980 devaluasyonlan en buyukleny- dı Ama TL asıl hızlı değer kay- bını 1980 sonrasında yaşadı 24 Ocak kararlan bır donum nok- tası oldu Bu program çerçeve- sınde uygulanan serbest pıyasa ekonomısı, yüksek enflasyon, dışa açılma, serbest kur sıstemı- ne geçış ve son olarak da TL'- nın konvertıbl olması, branın hazın çokuşunu berabennde geürdı Gunlük kur uygulaması olduğu ıçın 1980 sonrasında ya- pılan devaluasyonlann sayısı belırsız TL'nın 68 yıldakı seynnı sı- yası lıderlenn dönemlen ıtıba- nyla şöyle yansıtabıhnz tnönü dönemi Başbakanlık ve Cumhurbaş- kanlığı'nı da kattığımızda İs- met Inonü, bu-kaç yıl hanç, ekonomıye ve TL'nın kadenne 1923-50 yıllan arasında damga- sını vurdu 27 yıl süren Inonu donemınde TL ıkı kez ve yuzde 67 85 oranında devalue edıldı Dolar 90 kuruştan 2 80 TL ye çıktı ve 3 11 kat artü Lıranın değen 1923'ten 1930 yılına ka- dar değışmedı 1930'da 1567 sayıb Turk Parasını Koruma Kanunu çıkanlarak ılk resmı kur ayarlaması yapıldı Dolar kuru 0 9 TL'den 1 30 TL'ye çı- kanldı Turk Lırası bu ayarlamayla 1946 yıbna kadar gıttı 1946'da IMF ve OECD gıbı uluslarara- sı mab kuruluşlann onenlen ıle sınırlı bır bberasyona gıdıldı Recep Peker'ın CHP hukumetı devalüasyona gıttı ve Türk Lı- rası'nın dolar karşısındakı de- ğen 1 30 bradan 2 80 hraya ındı Yuzde 53 5'e varan bu deva- luasyondan 4 yıl sonra İnonu, seçımle ıktıdardan gıttı Menderesdönemi Adnan Menderes, 10 yılhk ıktıdannda TL'yı bır kez yüzde 68 88 oranında devalue ettı 12 yıl sonra 1958'de gerçekleştın- len devaluasyonla 1 dolar 2 80 TL'den 9 00'a çıkanldı Bu de- valüasyonda gerçı resmı dolar kuru 5 41 TL olarak belırlendı, ama ıhracat, tunzm gıbı dovız kazançlanna uygulanan pnmle bırlıkte dolar kuru uygulamada 9 00'a yukseldı Yuksek oranlı bu devaluas- yondan 2 yıl sonra Menderes asken bır darbe ıle ıktıdardan devnldı 1960-1965 dönemi Önce askerlenn sonra Inönu'nun ıktıdannda geçen bu dönemde TL değen değış- medı Sadece Mılb Bırbk Ko- mıtesı, 22 Ağustos 1960'ta Menderes donemınde gelen do- lann 9 bralık kurunu resmıleş- tırdı, pnm uygulamasını kaldır- dı Demirel dönemi TL, 1965-70 arasını devalü- asyonsuz geçırdı 12 yıl aradan sonra 197O'te Demırel huku- metı ılk kur ayarlamasına gıttı Dolar 9 00 TL'den 14 85 TL'ye yukseltılerek yuzde 65 devalue edıldı Bunu da 1958 devalüasyonu gıbı asken bır muhtıra ızledı ve 12 Mart 1971'de Demırel ıktı- dan bıraktı Ecevit dönemi Ecevıt'ın koabsyonla ıküda- ra geldığı ve Kıbns Banş Hare- kâtı nı gerçekleştırdığı bır yıl- dan daha kısa suren ıktıdan donemınde TL tanhınde ılk ve son kez değer kazandı Ecevit ıktıdannın ılk başında TL yüz- de 1 91 gıbı kuçük oranlı bır devalüasyon yaşadı ve dolar I4 85'tenl5 14TL'yeçıkü Ama Merkez Bankası rezerv- lennın yüksek oluşu nedenıyle TL revalüe edıldı Bu TL'nın ılk ve son kez değer kazanmasıydı 20 Temmuz Banş Harekâtı sı- rasında dolar kuru 14 06'ya ınerken daha sonrakı aylarda 13 50 lıraya kadar genledı tkinci Demirel dönemi 1975 ekımınden 1978 arasını kapsayan ıkı yıh aşkın dönem- de "mını devahıasyonlar dızısı" başladı İik devaluasyonla do- lar kuru 13 85'e çıkanldı Bunu yedı mını devalüasyon daha ız- ledı ve dolar 13 70 bradan 19 25 lıraya yukseldı Bu donemde devalüasyon oranı yüzde 28 8 oldu tkinci Ecevit dönemi Ecevıt'ın 1978 başı ıle 1979 kasırru arasını kapsayan ıkıncı ıktıdan donemınde uç kez de- valüasyon yapıldı ve dolar 19 25 bradan 35 lıraya yukseldı TL'nın değer kaybı yuzde 45 Bu devaluasyonlarda dovız kn- zı ve IMF'nın telkınlen etkıb oldu özal dönemi 12 Eylul 1980'e kadar DPT ve Başbakanlık Musteşan, 12 Eylül sonrasında ıse Başbakan Yardımcısı, Başbakan ve Cum- hurbaşkanı olarak ANAP'ın ıktıdan devrettığı kasım 1991'e kadar TL'nın kadennı Turgut özalbebrledı 24 Ocak kararla- n ıle ıhracaü teşvık etmek ve dışa açılmak ıçın TL'nın değer kaybı hızlandınldı 24 Ocak 1980'ı bır donem noktası ola- rak ele aldığımızda 1923'ten bu yıla kadar 57 yılda dolar TL'nın 38 8 katı buyumuşken, son 11 yıldakı artış tam 200 kata çıkı- yor Önce ıstıkrar paketının açıl- masıyla bırbkte TL yuzde 50 devalue edıldı ve dolann değen 35 bradan 70 lıraya yukseltıldı 12 Eylul asken yoneümı dolara 5 TL daha zam yaptıktan sonra 1 Mayıs 1981 tanhınden ıtıba- ren kurlar Merkez Bankası'nca gunlük bebrlenmeye başlandı Devaluasyonlar uzun aralıklar- la yüksek oranlarda değıl, kuçuk, ama gunlük ayarlama- larla gerçekleştınldı Bu uygu- lamayla dolann fıyatı kısa bır surede 80 TL'den 101 89'a çık- tı Bu yuzde 21 4'luk bır devalü- asyon demektı 1981 Gunlük ayarlamalarla dolar yıl sonunda 132 30 TL'ye çıktı ve yuzde 28 5 oranında de- value edıldı 1982 1 dolar 185 10 oldu, TL'nın kaybı yüzde 33 8 olarak gerçekleştı 1983 TL'nın en az değer kay- bettığıyıl Dolar 280 TL'ye çık- tı ve devalüasyon oranı yuzde 2 1'dekaldı 1984 Bu yüdan ıübaren ban- kalar da kendı kurlannı gunlük açıklamaya başladılar ve dolar bınncı ay ıçınde 300 lıraya yuk- seldı, yıl sonunu 442 5 bradan kapandı TL'nın değer kaybı yuzde 32 2'ye vardı 1985 Dolar 574 lıraya çıktı, devalüasyon oranı yüzde 22 9 1986 TL'nın yuzde 23 9 de- valüe edılmesınden sonra dolar 755 hraya yukseldı 1987 Devalüasyon oranı yuzde 25 8 ve dolar ılk kez 1000 brayı geçtı ve yıl sonunda 1018 hraya vardı 1988 Ekım ayından ıtıbaren kur polıükasında onemb bır de- ğışıkbğe gıdıldı ve TL'nın hızlı değer kaybından vazgeçıldı Buna karşılık yıun 9 aybk bolu- mundekı hızdan dolayı TL yuz- de 25 8 değer yıtırdı Yıl sonu dolar 1813 82 lıra 1989 Devalüasyon oranı yüzde 21 4'te kaldı ve enflasyo- nun gensıne duştu Dolar yıl sonunda 2309 hraya çıktı 1990 2 ağustosta Korfez kn- zının patlak vermesıne karşılık devalüasyon oranı yuzde 23'te tutulabıldı Dolar yıl sonunda 2950 hrayı buldu 1991 Körfez savaşı 17 ocak- ta patlak verdığınde dolar 3070 lıra ıdı 1 5 ay süren savaş so- nunda dolar 3540 lıra oldu ve devalüasyon oranı yüzde 13 2'- ye vardı Daha sonrakı aylar ıçınde dolann dış borsalardakı hızb çıkışı ıle TL'nın hızlı duşü- şu gündeme geldı 1991 'de TL'- nın değer kaybı yüzde 41 9'a vardı 13 Kasım 1991'deOzaldone- mı ANAP'ın ıktıdan devnyle son bulurken dolar 4330 bray- dı Ozal donemınde dolar TL'- ye 123 7 kat farkattı Üçûncü Demirel dönemi 1992'de ıse faızlenn düşuk ol- ması ve dolann dış pıyasalarda- kı çıkışı TL'dekı enmeyı hızlan- dırdı TL'den kaçış ve dolara buyük bır yonelış oldu Bunun sonucunda dolar 4330 bradan 7000 lıraya çıktı TL'nın altı ay- dakı devalüasyon oranı yuzde 38 l'e vardı GOZLEM HAVA DURUMU TÜRKİYE'DE DUNYA'DA Devteüt Bakanlığı Meteorok)|i Genel Muduriuğu nden alına/i bılgıye gore yurdun batı ke sımlerı parçalı ve çok bulut lu Marmara Ege BatıAkde- nız Iç Anadolu ıle Batı ve 0r ta Karademz yağmurlu yer yer sağanak ve gok gurultu lu sağanak yağışlı otekı yer ler parçalı ve az bulutiu ge çecek Hava sıcakJığı yagış alan yerlerde azalacak dığer yerlerde değışmeye cek Ruzgâr guney ve batı yönlenlen hafif ara sıra orta kuvvette, yağış anında kuvveöı olarak esecek Uana »tyon «*ı Ankara Antaya Bursa Çanaldale Dıyartalur Edırne Emjrum Eskışehtr Istanbul tzmtr Kars Konya Mersm Samsun ZonguUak 8 Y A Y Y Y Y Y A Y A Y Y Y A Y B Y B Y 27° 15° 18° 19° 24° 22° 18° 18° 24° 18° W> 20° 17° 20° 16° 21° 25° 16° 17° 16° 14° 6° 6° 9° 13° 13° 8° 9° 11° 8° 6° 8° 10° 12° 5° 9° 18° 1t° 13° 10° O yajmurtu as* ^*, lart AmstenJam Amman Alma Bagdat Bnıteef Cenevıe FranMurt Leflıoşa Petofsburg LooOra Madnd Mılano Moskova Munıh Osto Pans Prag Rıyad Roma Vıyana Zunh A A Y A A A A B B A A A B A A A B A A A A 25° 33° 19° 32° 26° 23° 25° 29° 20° 25° 25° 25° 21° 25° 24° 27° 21° 39° 25° 20° UĞUR MUMCU Parayı Pul Etmek • Baştarafi 1. Sayfada 1946 yılındakı devalüasyon kararından sonra Turk Lı- rası'nın değen, dolar karşısında 1 lıra 30 kuruştan, 2 lıra 80 kuruşa ınmış Turk Lırası'nın dolar karşısındakı değen, Adnan Men- deres zamanında yapılan 4 Ağustos 1958 tarıhlı devalü- asyon ıle 2 lıra 80 kuruştan, 5 lıra41 kuruşa duşmuş 1960 ıhtılalınden sonra yapılan devalüasyon ıle Türk Lırası nın Amenkan Dolan'na karşı değen, 5 lira 41 ku- ruştan 9 lıraya duşuruluyor 1970 yılında Demırel hukumetınce yapılan yenı bır kur ayarlaması ıle bır Amenkan Doları karşısında Turk Lı- rası'nın değerı, 5 Iıra41 kuruştan, 14 lıra 85 kuruşa ınıyor 1975 yılında Demırel hukumetı donemınde ınış yıne sü- ruyor Bırdolar 15 Türk Lırası oluyor 1977 yılında dolann onlenemeyen yukselışı "1 dolar=19 25" hesabını tır- mandırîyor 1979 yılında Ecevit hukumetı donemınde dolann değerı yenıden yukselerek bır dolar, once 25 lıraya, sonra 35 lı- raya ulaşıyor 1980 yılı Turk parasının yazgısında bır donum noktası oluyor 24 Ocak Kararlan ıle Turk parasının karşısında dolann değerı 70 lıraya yukselıyor 24 Ocak Kararları'ndan sonra dotar, Turk Lırası karşı- sında her gun değer kazandı 1980 yılından sonra 'esnek kur uygulaması" başlamış, Turk parasının değerı, dolar karşısında baş döndurucu bır hızla duşmuştur Dolar, 1981 yılında, 132 30 lıradır Dolar 1982 yılında 185 10 lıradır Dolar 1983 yılında 280 lıradır 1984 yılı başında bır Amenkan Doları, 300 Turk Lırası, yıl sonunda 442 lıradır 1985 yılında dolar 574 lıradır 1986'da 755 lıra, 1987 yılı başında 1000, sonunda 1018 lıra oluyor 1988 yılında bır Amenkan Doları, 2309 lıraya, 1989'da da 2309 lıraya çıkıyor 1990 yılı ocak ayında bır Amenkan Doları, 2950 Turk LH rası'dır 1991 yılında dolann değerı yukselerek 3070 lı- ra oluyor Bugun bır Amenkan Doları, 7000 Turk Lırası na eşıt ha- le geldı Turkıye'de "gayrı safı mıllı hasıla nın en çok arttığı do- nem, 1923-1938 arasıdır" Cumhunyet ın ılk yıllarında ulusal gelır ıle dışsatım oranı yuzde 11 2'dır Buoran 1985yılındadoruknoktası- na ulaşarak 16 13 e çıkmıştır Turkıye Cumhurıyetı ılk yıllarda dış tıcaretınde de ba- şarılıdır Turkıye Cumhurıyetı, sıyasetı olduğu gıbı ekonomıyı de sağlıklı bıçımde yonetmış Turkıye bu sağlam sıyaset ıle 1929 buyuk bunalımının dışında kalabılmıştır Turk Lırası'nın Amenkan Doları karşısında en çok de- ğer yıtırdığı yıllar da 1980-1992 arasıdır Aynı donem, Turk devlet adamlarının değerlerımn Beyaz Saray da da arttığı yıllardır Turk Lırası'nı pula çevırenlerın "ekonomıde devrım jfaptılar" dıye başında alkışiandıkları donemlerı yaşıyo- ruz. "Ekonomılerın mılıtarızasyonu" modelının ulaştığı çık- maz sokak ışte budur Bır yanda "harp zengınlen gıbı palazlanmış enflas- yon /devalüasyon zengınlen ıle hayalı ıhracat vurgun- cuları ve gun geçtıkçe ellerıne geçen paranın değerı azalan emekçısı ve emeklısı ıle genış halk kesımlerı' Evet Çağ atlayan sıyaset ve ekonomıde devrım yaptığı ılerı sürülen alaturka-lıberallerın trılyonluk ıç ve dış borç- larla bırlıkte Turk ekonomısıne çıkarttıkları fatura Bır Amenkan Doları, 7000 Turk Lırası, bozdur bozdur harca' LJrayı eriten enflasyon A - K I * B-buluttu G-gunes» K-karlı S-sıst Yyagmuriu • Baştarafi 1. Sayfada aralannda dayanışmaya gırme- lıdırler Bunun dışma çıkanlan basın aforoz etmehdır Bu süre ıçınde herkes ardını unutup onune bakmak zorunda Bu al- ü ay ıçınde her şey dondurula- rak değıl, arabanın vıtesı değış- tınlerek ınışe geçıbr Altı ay sonra gerekb olan cerrahı mudahaledır Enflasyo- nun sebebı olan kamu açıklan- dır Kamu açıklannı kesın bır şekılde aşağı çekmek gerekır Bunun ıçın de harcamalann azaltılması gerekır O zaman personel çıkarma gündeme ge- lecektır 1 mılyon 200 bm kışının dortte bın ışten çıkanlmalıdır gerekırse Dunya Bankası ndan alınacak kredılerle bır sure net ücretlennı vererek KIT'len satmak lazım Dünya nasıl ya- pıyorsa, kararb olup, mesela bır sene ıçınde dortte bın satılmalı- dır • KEMAL CANTÜRK: (Eskı Tıc ııret Bakanı ve Hazıne Genel Seknterı) Dolann hızb yukse- lışı kamu oyunda ekonomık hd\atımız bakımından karam- sar bırtakım duşuncelenn oluş- masına meydan vermektedır Bıze göre yenı hükümetın ku- rulmasından ev\elkı ıktısadı durumumuzla sonrakı dunım arasında olumsuz ıstıkamette bır gelışme soz konsu değıldır Yerel seçımlerden sonra sanıyoruz kı psıkolojık neden- ler buyük olçude hızını kaybe- decektır Bu arada Hukumetın ekonomık alandakı ıcraatında guven vencı taraflar da çoğala- caktır Boyle olunca da ekono- mık hayattakı çatkantı durma ıstıkdmetıne yonelecektır Bu da dolar artışmdakı yukselışı kanaatımızce önleyecektır. • PROF. UR. FERİDUN ERGİN: Dolar bır zamanlar 1 lıra 27 kuruştu Turk Lırasf ndakı du- şuşün başdondurucu tırmanışı 24 Ocak Kararlan'ndan sonra dır Nereye kadar yukseleceğı- ne gelınce, benzer dengesız polı- tıkalar ızleyen \c sıfırlan atmakta geaken ulkelerde do- lann 100 bınlık ve mılyonluk rakamlan bulduğu gorülmuş tur Sıfırlann artık hesaplarda bır fazlalık teşkıl ettığı de kus- kusuzdur • ALİ KOÇMAN (İşadamı): Turk Lırası nın değen ne ıse 6 ıstıkamctte bır gıdış gostenyor Bu tamamıvla ekonomık bır Entlasyonla, pıyasa- da dolanan para ara ıle yakın- dan ılgılıdır Dovızı artık bır yerde tutmak yenıden sabıt kur ayarlaması donemıne donmek mumkun değıldır Turk Lırası serbest pıyasada kendı fıyatını kendısı belırler Dovızın fıyatı uygulanan ekonomık pobtıka- lara göre yukselır veya düşer Hıçbır zaman karaborsa ol- maz • PROF. SELÇUK ABAÇ (Bankacdık Uzmanı): Acılen yapılması gereken şey mevduat faızlennı yükseltmek olmabdır Hazıne, çok kısa vadelı borç- lanma kâğıdı çıkarabılır Lıkı- dıtesı çok yüksek olan, TL üze- nnden değer kazanan, her gun değerlenen, ıstedığı an paraya çevnlebılen. elde tutulduğu su- rece faız ışleyen bır kâğıdı pıya- saya surebıbr Bu sayede dovıze olan talep kınlabıhr Faızler yükseltılebılır • HLRŞİT GÜNEŞ (M.Ü. Öğretim Lyesi ve Başbakanlık Başdamşmaıu): Paranın değer kaybetmesını onlemenın tek yolu enflasyonun onüne geç mektır Enflasyonu onleyebıbr- sek. paradakı yıpranmayı da azaltabılınz Enflasyonu duşur- mede kurdakı değer artışını yukseltırsenız, ödemeler denge sını olumsuz etkılersmız 1980 oncesınde bu denendı ve yanbş sonuç verdı 1990 yılında denen- dı Kısa vadelı sermaye hare- ketlen ıle sağlanan dövız gınşı ıle cıddı sıkıntı yaşanmadı Ay- nca kamu fınansman açığını onlememız lazım Dovıze yatı- nmı onlemenın tek yolu faızlen yükseltmek 1993 yılı ıçın mutla- ka vergı gelırlermı arttırmak la- zım 1993 yıbndakı enflasyonu duşürmek ıçın mutlaka bır ver- gı paketı hazırlamak lazım • PROF. DR. GÜLTEN KAZGAN (Istanbul Üniversi- tea tktisat Fakıiltesi öğretim Uyesi): Turk Lırası değer kay- bedıyor Normal karşılanma- ması gereken bır şey Turk ekonomısı açık ekonomı habne geldı Sermaye hareketlen ser- bestleştı Para konvertıbl oldu Boyle açık bır ekonomıde ser- maye hareketlen serbestse, kışı- lenn tasarruflannı dovız mev- duatında tutmalan serbestse, Turk Lırası'nı cazıp hale getır- mek lazım Onun ıçın faızlen yükseltebıbrsınız, o zaman da yatınm olmaz Turkıye gıbı dış borcu enflasyonu olan, butçe dengcsını kuramamış ulkelerde paranın değennın enmesının onune geçılemez