Katalog

10 Akademi Akademiye darbe tokadı İrfan O. Hatipoğlu Türk üniversite tarihi boyunca akademiye darbeci/muhtıracı, baskıcı, anti demokratik siyasal iktidarlarca zaman zaman “sopa” vurulduğunu tanıklık ederiz. Sopalama işi 12 Mart ve 12 Eylül darbe dönemlerinde “Osmanlı tokadı”na dönmüştür. Darbe dönemlerinde akademiye atılan tokat, üniversiteleri evrensel niteliklerinin dışına çıkardı; akademiyi kamusal duyarlılığı gelişmemiş, korkak, ürkek, düşündüğünü ifade etmekten yoksun bir kamu çalışanı “yığınına” dönüştürdü. Bunu şuradan anlıyoruz: Her iktidarakademi sürtüşmesinin ardından üniversiteler yeniden yapılandırılmış, tasfiyeler yaşanmıştır. Günümüzde binlerle ifade edilen akademisyenin işine son verilerek üniversitelerin iyice “çölleştirilmesi” karşısında akademi içinden “Ne oluyoruz!” diyen bir ses yükselmiyor. Akademiye ilk tokat 12 Mart 1971 muhtırası/darbesi ile atıldı. Darbeciler ülkenin içine sürüklendiği anarşi/ terörden üniversiteleri sorumlu tuttu. Üniversitelere kurumsal olarak saldırdılar. Sorunun kaynağının üniversitelerin özerk yapısından kaynaklandığını, üniversitelerin “aşırı cereyanların merkezi”, sol düşüncenin geliştiği “nüveler” olduğunu, dağıtılmaları gerektiğini düşünüyorlardı. Muhtıracıların üniversite/akademiye karşı bu bakışını en iyi yansıtan, dönemin başbakanı, akademisyen Nihat Erim’in aşağıdaki sözleridir: Çıkacaksın kürsüye, eğitim, öğretim, bilim serbestliği var diye, bu hür, demokratik düzen denilen şey laftır, burjuva uydurmasıdır, asıl hürriyet bu değildir, asıl hürriyet Mao’nun, Che Guevara’nın, Lenin’in hürriyetidir diyeceksin ve senelerce bunu söyleyeceksin. Olmaz! Hiçbir devlette böyle bir şey olmaz. Bu çocuklar ellerinde Sten tabancalarla, dinamitlerle yerden bitmediler ki! Bunlar kafaları yıkana yıkana, şartlandırıla şartlandırıla bu hale geldiler.1 l Balyoz hareketi 12 Mart darbesi döneminde üniversite ile ilgili iki önemli uygulama yapıldı. İlk uygulama “Balyoz” hareketi, Haber 1984 yılından. Bir benzerlik dikkat çekiyor mu? diğeri yeni üniversite yasasının çıkartılmasıdır. Muhtıra “Yurdumuzu anarşi, kardeş kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmuş olmakla” suçlanan hükümete karşı verildi. Ülkedeki anarşi ve kardeş kavgasının önüne geçmek, “aşırı uçların hareketlerine mâni olmak” için Başbakan Nihat Erim’in TRT’de yaptığı konuşmada (22 Nisan 1971) yaptığı “alınacak tedbirler balyoz gibi kafalarına hemen inecektir” açıklamasından sonra ilerici gençler, aydınlar ve akademisyenlere karşı tutuklama, işkence, yargılama ve cezalandırmaları kapsayan bir “balyoz” harekâtı başlatıldı. Harekât kapsamında akademinin kamuoyunca tanınan saygın üyeleri Muammer Aksoy, Bahri Savcı, Mümtaz Soysal, Tarık Zafer Tunaya, Cahit Talas, Uğur Alacakaptan, Yaşar Gürbüz, Diyarbakır Tıp Fakültesi Asistanları Ferhan Paytak, Muzaffer Sipahioğlu, M. Tahir Hatipoğlu’nun içinde olduğu yüzlerce akademisyen gözaltına alındı, tutuklandı. Akademi anarşinin kaynağıdır algısı oluşturularak itibarsızlaştırılmaya çalışıldı. lYeni üniversite yasası Üniversitenin yıldırılmasını, arın dırılmasını kurumsal hale dönüştürmek için yeni bir “Üniversite Yasası” çalışması başlatıldı. Üniversiteleri yeniden yapılandırmayı hedefleyen çalışma 1961 Anayasası’ndaki üniversite özerkliğini düzenleyen 120. maddeden idari özerkliği ve üniversite öğretim üyelerinin siyasal partilere üye olmasına izin veren hükmü çıkarttı. Bunun yerine “öğrenim ve öğretim hürriyetlerinin tehlikeye düşmesi ve bu tehlikenin üniversite organlarınca giderilmemesi halinde” Bakanlar Kurulu’nun üniversite yönetimine el koymasını öngören bir düzenleme getirdi. Darbeciler tarafından yeni hazırlanan üniversite yasasının ruhu “milli tarih şuuruna sahip, vatanına, örf ve âdetlerine bağlı, milliyetçi ve sağlam düşünceli aydınlar” yetiştirmek hedefiyle belirlendi (7 Temmuz 1971 tarihli ve 1750 sayılı Üniversite Kanunu, madde 3b). Yasa ile üniversitelerin özerkliği aşındırıldı, öğretim elemanlarının çalışmalarında, cezalandırılmalarında, kurumla ilişkilerinin kesilmesinde yeni düzenlemeler yapıldı. Öğrencilerle ilgili olarak yapılan düzenlemede “üniversite içinde ve dışında öğrencilik sıfatına, şeref ve haysiyetine aykırı davranış gösterenlerin” ilişkilerinin kesilmesi öngörülüyordu. 30 Ağustos 2017 Çarşamba ?KİMDİR İrfan O. Hatipoğlu, Mustafa Kemal Üniversitesi’nde çalışıyor. Yerel üniversitelerin iç sorunları ile ilgili ulusal düzeyde günlük gazete ve dergilerde yazılar yazıyor. Yazılarını topladığı Üniversitenin İçinden Notlar ile taşra üniversiteleri rektörlerinin yönetim anlayışını anlatan Bir Rektörün Trajikomik Maceraları (2016) adlı yayımlanmış kitapları vardır. Güvenlik güçlerinin üniversite binalarına ve eklentilerine izinsiz girmelerinin yolu açıldı. Muhtıracılar tarafından kabul ettirilen yeni üniversite yasası ile üniversiteler üzerinde devletin denetimini ve gözetimini sağlayacak, yeni üniversiteler üstü kurullar oluşturuldu. Üniversiteler bir bütün olarak alındı, merkezden yönetilmesi için “Yüksek Öğretim Kurulu” (YÖK) ile Başbakanlığa bağlı üniversiteler üzerinde devletin gözetim ve denetimini sağlayacak “Üniversite Denetleme Kurulu” oluşturuldu. Bu düzenlemeler üniversiteler tarafından eleştirildi; bunlara karşı çıkıldı. Ve yasanın kurduğu YÖK’ün yetkileri anayasaya aykırıdır denilerek Ankara Üniversitesi ve Cumhuriyet Halk Partisi tarafından Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açıldı. Yüksek mahkemenin 1975 yılında ilgili hükümleri iptal etmesiyle üniversiteler özerk yapısını koruyabildi. l12 Eylül 1980 darbesi Akademiye “Osmanlı tokadı” asıl 12 Eylül 1980 askeri darbesi döneminde atılmıştır. Kendilerini Milli Güvenlik Kurulu (MGK) olarak tanımlayan darbeciler, tüm baskıcı iktidarlar gibi “ülkenin tekrar huzura kavuşması” için önceliği üniversitenin “zapturapt” altına alınmasına verdiler. Önceki deneyimlerden yararlanarak çalışmalarını etkin/hızlı yürütmenin yolunu açmak, kalıcı kılmak için önce sıkıyönetim yasasında değişiklikler yaptılar. Ardından üniversiteleri bugünkü >>