Katalog

Araz ASLANLI TUSAM Kafkasya Araştırmaları Masası Bağımsızlık sonrası Azerbaycan’ın askeri durumu… C S TRATEJİ 21 yüzde 12,1 (oranlar yaklaşık olarak verilmiştir) oldu. 2006 yılında bu oranın yaklaşık yüzde 15 olacağı tahmin ediliyor. Son yıllarda Azerbaycan bütçesi içerisinde savunmaya ayrılan miktarın arttığına ilişkin devamlı yayınlar yapılmasına rağmen, aslında oransal olarak bakıldığında 2006 yılına kadarki dönemde çok ciddi bir artıştan söz edilmesi mümkün değil. Fakat yine de savunma bütçesinde bir artış söz konusudur ve bu artış özellikle AB ve bazı uluslararası kuruluşlar tarafından tepkiyle karşılanıyor. 2003 yılı için öngörülen yaklaşık 135 milyon dolar tutarındaki bütçe, 2004 yılı için 180 milyon dolara, 2005 yılı için 300 milyon dolara, 2006 yılı için ise 450 milyon Dolara çıkarıldı, ardından ise bazı eklemelerle bütçe yaklaşık 600 milyon dolar tutarına yaklaştı. Son üç yıl içerisinde Azerbaycan’ın savunma bütçesinde yaşanan artış Ermenistan tarafından tepkiyle karşılanıyor ve Ermenistan devlet yetkilileri devamlı bu artışa göndermeler içeren açıklamalar yapıyorlar. D aha 1980’li yılların sonlarından itibaren Ermenistan’ın küçük çaplı saldırılarına maruz kalan Azerbaycan, Sovyetlerin dağılmasıyla birlikte kendisini bu ülke tarafından başlatılmış olan bir savaşın ortasında buldu. 1990 sonları ile Sovyetlerin resmen dağılması arasındaki dönemde Ulusal Savunma Bakanlığı’nın oluşturulmasına ilişkin yoğun tartışmalar yaşandı, fakat dönemin yönetiminin "Sovyet ordusu bizi korur, ulusal orduya gerek yok" tezini ileri sürerek ordu kurulmasına karşı çıkması, ülkenin savunmasında ciddi sıkıntılar yaşanmasına neden oldu. Bu nedenle başlangıçta Azerbaycan’daki Ermeni birliklerinin saldırılarına, av tüfekleriyle silahlanmış gönüllü birliklerin yardımıyla karşı koyuldu. 1991 sonlarına gelindiğinde bir yandan Ulusal Ordu kurulması konusundaki baskılar arttı, diğer yandan Ağustos 1991’deki başarısız darbe girişimi sonrasında Sovyetlerin ortadan kalkma sürecinin hızlanmasıyla birlikte Azerbaycan yönetimi devletin kurumlarının oluşturulması sürecinde adımlar atmaya başladı. Bu çerçevede oluşturulan Azerbaycan Savunma Bakanlığı, birçok önemli işi aynı anda yapmak durumunda kaldı. Hem düzenli birlikler oluşturularak ülkenin savunması gerçekleştirilecek, hem subay kadrosu yeniden oluşturulacak, hem ordunun teknik donanımı sağlanacaktı. Uzun süre gönüllü birlikler tarafından savunulan ülkede düzenli ordunun oluşturulması çabaları ciddi sıkıntılara neden oldu, hatta Haziran 1993’te gerçekleştirilen darbe girişiminin de nedenlerinden birini oluşturdu. Gönüllü birliklerden düzenli orduya geçiş sürecinin Azerbaycan’a maliyeti çok ağır oldu, bu süreci sağlıklı yapamayan Azerbaycan bir iç savaş riski yaşadı ve ülkenin altı bölgesi bu süreçte işgal edildi. Ulusal ordu kurma çabası ASKERİ DOKTRİN VE SAVUNMA SANAYİİ Daha 2004 sonlarında Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in askeri konulardaki danışmanı Vahit Aliyev, Azerbaycan Askeri Doktrini’nin hazırlıklarının sürdüğünü ve doktrinin yaklaşık altı ay içerisinde İlham Aliyev’e sunulacağını ifade etmişti. Vahit Aliyev’e göre, bu belgede tüm komşulara ilişkin değerlendirmeler, çevresel dahil her konudaki tehdit ve öncelikler belirlenerek ortaya konulacaktı. O dönemde bazı kaynaklar çalışmaların bitmek üzere olduğunu fakat Azerbaycan’ın "özel koşulları" nedeniyle bu belgenin son şeklinin yakın vadede açıklanma ihtimalinin zayıf olduğunu ifade ediyorlardı. Günümüzde halen bu konuda resmi bir bilgi verilmiyor. Azerbaycan, önce savunma bütçesi içerisinde askeri sanayiyi geliştirmeye ayrılan payın oranını hızla artırdı, ardından 16 Aralık 2005’de Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, Savunma Sanayi Bakanlığı’nın oluşturulmasına ilişkin kararı imzaladı. Günümüzde savunma sanayinin oluşturulması için çeşitli ülkelerle açık ve gizli görüşmeler yürütülüyor. Basına yansıdığı kadarıyla Türkiye, Rusya, Pakistan, Ukrayna ve bazı Avrupa devletleri ile bu çerçevede görüşmelerde trafik yoğunlaşmış durumda. İran yetkilileri de bu sürece katkıda bulunma isteklerini birkaç defa dile getirdi. Azerbaycan’ın silahlanma çalışmaları konusundaki bilgiler çok sınırlıdır. Ermenistan ve Gürcistan ile kıyaslandığında medyada, Azerbaycan’ın silah alımlarına ilişkin bilgiler yok denecek kadar az yer alıyor. Askeri uzmanlar arasında da konuya ilişkin görüş birliği bulunmuyor. Bazı uzmanlar, Azeri askerlerin Azerbaycan’ın özellikle ABD’lilerle Ukrayna’dan ve bazı diğer eski ortak eğitimi... Doğu Bloğu ülkelerinden önemli silahlar aldığını ifade ederken, diğer bir grup uzman, bu görüşlere katılmıyor ve Azerbaycan’ın silah alımında ciddi sıkıntılar yaşandığını, hatta eski model silahlar alındığını iddia ediyorlar. Genel olarak bakıldığında, Azerbaycan ordusunun, en önemli görevi olarak görülen "toprakların Ermenistan işgalinden kurtarılması" konusundaki yeterlilik durumu net olarak bilinmiyor. Fakat 1991’den günümüze Azerbaycan ordusunun kurumsallaşma sorununu büyük ölçüde aştığı, subay ve uzman personel konusundaki sıkıntılarını çözdüğü ve askeri sanayisini oluşturma adına önemli adımlar attığı görülüyor. AZERBAYCAN ORDUSU 1992 ortalarından itibaren oluşumuna büyük önem verilen Azerbaycan ordusunda asker sayısı başlangıçtan günümüze kadar yaklaşık 70 bin ila 120 bin arasında değişiyor. Mayıs 1994’te ateşkes ilan edilmesine rağmen terhis işlemleri ancak 1997 ortalarında başladı. Asker sayısına ilişkin resmi rakamlar diğer Güney Kafkasya ülkelerinde olduğu gibi Azerbaycan’da da gerçek rakamları hiçbir zaman tam yansıtmıyor. Ama günümüzde resmi verilere göre Azerbaycan ordusu yaklaşık 75 bin askerden oluşuyor. Azerbaycan ordusundaki subay ve uzman sorununu çözmek üzere başlangıçta, uzman getirtmek için Türkiye ve Ukrayna’nın yardımlarından yararlanmaya çalışıldı, aynı zamanda Türkiye askeri okullarından yararlanma yoluna da gidildi. Bakü’deki askeri okul ve akademi özellikle Türkiye’nin yardımıyla geliştirildi. Bazen sıkıntılar da yaşanmış olmasına rağmen bu okullarda Türk subaylarca verilen eğitimin Azerbaycan ordusuna üst düzey katkısı olduğu Azerbaycan yetkilileri tarafından da her fırsatta vurgulanıyor. Bu çabaların yanı sıra Azerbaycan subayları Rusya Federasyonu askeri okullarında ve NATO kurslarında da eğitim görüyorlar. Savunma giderlerine ayrılan payın Azerbaycan bütçesindeki oranı, bağımsızlığına kavuştuğundan günümüze kadarki süreçte inişli çıkışlı bir grafik izledi. Bu oran, 1992 yılında yüzde 11.5, 1993’de yüzde 12.2, 1994’de yüzde 18.2, 1995’de yüzde Azerbaycan, bağımsızlığını kazandığı süreçte Ermenistan’ın saldırıları nedeniyle düzenli ordu oluşturma çalışmalarını organize olarak yürütemedi. Gelinen aşamada silahlı kuvvetlerini kurumsallaştırdığı ve silahlanmada belli bir noktaya geldiği kabul ediliyor. 11.6, 1996’da yüzde 12.7, 1997’de yüzde 12.0, 1998’de yüzde 14.2, 1999’da yüzde 13.4, 2000’de yüzde 12.7, 2001’de yüzde 13.2, 2002’de yüzde 13.0, 2003’de yüzde 11.0, 2004’de yüzde 11.5, 2005’de ise