Katalog

Kurmanbek Bakiyev Kırgızistan’da dengeler yeniden bozuluyor, Rusya sonuçtan memnun… C S TRATEJİ 9 Renkli devrim geri tepti görüldüğü gibi, Bakiyev vali atamalarında bile zorlanmaktadır. Halkın beklentilerini karşılamaktan çok sandalye ve nüfuz mücadelesine tutuşan siyasiler, ülkeyi her geçen gün içinden çıkılması zor bir duruma düşürüyor. RUSYA MEMNUN Gürol KIRAÇ TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası [email protected] ırgız Türkleri, sabırlarını taşıran Askar Akayev iktidarını sonlandırmak niyetiyle Mart 2005’te ülkenin birçok bölgesinden otobüslerle başkent Bişkek’e akın etmişti. Eline tutuşturulmuş sarı bayrakla atını Alatoo meydanında dörtnala süren bir delikanlı, dünya televizyonlarında Kırgız halkının özgürleştirilmesini sembolize ediyordu. Devrimin üzerinden neredeyse bir yıl geçti. Gelinen nokta hiç de batılıların Kırgızlara vaat ettikleri gibi değil. Ülkenin devrim sonrasında yönetimini devralan Kurmanbek Bakiyev, ülkeyi içinde bulunduğu siyasi kargaşa ortamından bir türlü çıkaramıyor. Son gelişmeler ülkenin hızla yeni bir istikrarsızlığa doğru sürüklendiğini gösteriyor. Bu noktada ortaya konulması gereken tespit şudur: Alt yapısı hazırlanmadan gerçekleştirilen Batı güdümlü devrimler, Sovyetler Birliği’nden kalan siyasi alışkanlıkların ve kurumların kolay kolay yıkılamayacağını gözler önüne sermektedir. Moskova’nın Kırgızistan’daki gelişmelerin hemen başında, Askar Akayev’i himaye ederek Kırgızistan içerisinde Akayev yanlısı bürokratlarla etkin bir pozisyon elde ettiğini söylemek mümkün. Ayrıca, Akayev üzerinden parlamento ve siyasi elit üzerinde sağlanan bu dolaylı etkinlik, Bakiyev’in Rusya’ya biat etmesindeki nedenlerden biri. Akayev’in Rusya’da barındırılması Kırgızistan’da şimdiki ve bundan sonraki iktidara gelecek tüm yönetimlerin Moskova’yla ilişkilerini dikkatli yürütmesine neden olacaktır. Ayrıca, diğer Orta Asya devletlerinde de mevcut iktidarların koltuklarını korumalarına yönelik açık destek sağlayan Moskova, Batı’nın Kırgızistan’daki devrimde başarısız olmasını psikolojik harekât malzemesi olarak da kullanıyor. Bunun en yakın örneği 4 Aralık 2005’te gerçekleşen Kazakistan devlet başkanlığı seçimlerinde görüldü. Rus devlet televizyonları, Nazarbayev’e açık destek sağlamak amacıyla Kırgızistan’da devrim sonrasındaki yağmalamaları, sokaktaki anarşiyi görsel malzeme olarak kullanmış, insanlara mevcut iktidarların istikrar unsuru olduğu fikrini dayatmışlardır. K ÜLKE SİYASETİ DAĞINIK Devrim günlerinde neredeyse her gün yeni bir analizin yer aldığı batı basınında bugünlerde Kırgızistan’daki istikrarsızlığa yönelik tek bir makale yok. Batılılar yaptıkları devrimin sonuçlarıyla ilgilenmemeye özen gösteriyor. Çünkü manzaranın hiç de övülecek bir yanının olmadığını biliyorlar. Parlamentoyla Bakiyev arasında neredeyse her konuda yaşanan kriz, son olarak Meclis Başkanı’nın 8 Şubat 2006’da istifa kararı almasıyla doruk noktasına ulaştı. Ülkedeki en güçlü mafya lideri Rısbek Akmatbaev’in, bazı bölgelerde 9 Nisan 2006’da yapılması planlanan seçimlerde, öldürülen milletvekili ağabeyinden boşalan sandalyeye oturarak milletvekili olması bekleniyor. Devrimin önde gelen isimlerinden eski Dışişleri Bakanı Roza Otunbayeva ile eski milletvekili ve Başsavcı Azimbek Beknazarov şu an Bakiyev’in karşısında yer alıyorlar. Askar Akayev yanlısı siyasi elit halen ülkede önemli bir etkinliği elinde bulunduruyor. Başbakan Feliks Kulov’la Bakiyev arasında devlet başkanlığı seçimlerinden sonra görülen uzlaşmanın bozulması. Özellikle Bakiyev’in 5 Kasım 2005’te başbakanlık görevinin kaldırılması ve hükümetin başının devlet başkanı olması gerektiğini belirten açıklamaları sonucunda, ikili arasında bir soğuk savaş başladı. 19 Ocak 2006’ta, Talas bölgesindeki gelişmelerde de Sovyet sonrası bağımsızlığını kazanan Türk cumhuriyetlerinden Kırgızistan’da geçtiğimiz yaşanan renkli devrim istikrar getirmedi. Aslında bu iktidarların istikrar unsuru olmasını sağlayan sistem de, geçmişte yine Moskova tarafından kuruldu. Dolayısıyla Rusya kendisinin kurduğu düzen ve sistemleri övüyor ve bu yönetimlerin önümüzdeki dönemde de etkinliklerini sürdürmesini istiyor. ABD’DE STRATEJİ DEĞİŞİKLİĞİ Kırgızistan’da 27 Şubat 2005 genel seçimlerinden hemen önce başlayan ve ABD ile Rusya arasındaki rekabeti gündeme getiren süreç oldukça dikkat çekici. Bush yönetimi seçimlerden hemen önce Akayev yönetiminden, Kırgızistan’da bulunan Manas üssüne AWACS erken uyarı uçakları konuşlandırmak için izin koparmaya çalıştı. İç politikada kredisini tüketen Akayev’e seçim diyeti olarak sunulan bu teklif, Akayev’in Moskova’ya danışarak yaptığı bir hamleyle sonuçsuz kaldı. Akayev’in seçimlerde başına gelecekleri önceden sezmişçesine Moskova’dan himaye garantisi alarak deşifre ettiği bu konu, Kırgızistan’ın o zamanki Dışişleri Bakanı Askar Aytmatov tarafından 14 Şubat 2005’te kamuoyuna duyuruldu. Açıklamada, ABD’li yetkililerin bu talebi ne zaman gerçekleştirdiklerine ilişkin bilgi vermeyerek, "Bu talebi Rusya ve Çin’in de içlerinde bulunduğu bölgesel müttefiklerimizle müzakere ettikten sonra reddettik" ifadesi kullanıldı. Bu açıklamadan üç gün sonra 17 Şubat 2005 tarihinde ABD’nin Bişkek Büyükelçisi Stephen Young, Bush yönetiminin AWACS’lara ilişkin resmi bir talebinin hiçbir zaman olmadığını beyan ettiyse de Kırgız tarafının konuyu resmi ağızdan kamuoyuna duyurması, olayın gerçek olma olasılığının yüksekliğini gözler önüne seriyor. Bu konunun Kırgızistan’daki "lale devrimi"yle bir bağlantısı olduğu düşünülüyor. Bu son teklifin de Akayev tarafından reddedilmesinden sonra ABD düğmeye basmış ve devrimin önemli etkenlerinden biri olmuştu. Zaten halkı nezdinde gözden iyice düşen Akayev, seçimlerden hemen önce Moskova’dan aldığı himaye garantisiyle Rusya’ya kaçtı. Bu hareketin de Moskova’nın telkiniyle gerçekleştiği düşünülüyor. Şöyle ki; halkın 2000’lerden bu yana Akayev ve ailesine yönelik tepkisinin azaltılması için, bir süreliğine Akayev’in iktidardan hatta ülkeden uzaklaştırılması gerekmekteydi. ABD devrim için düğmeye bastığında bunun karşısında tutunacak kamuoyu desteğinden uzak olan Akayev de Moskova’nın bu isteğini yerine getirdi. Devrimin oldukça kolay gerçekleştiği ve çok başarılı olduğu Batılı basında sürekli yazıldı çizildi. ABD’nin isteğine ulaştığı düşünüldü. Ancak hesap edilmeyen bir şey vardı. Moskova’nın bu sürece ses çıkarmaması ve bir anlamda onay vermesinin altında yatan neden neydi? Bu nedenin ABD’nin Kırgızistan’daki tüm hamlelerini görmek ve bölgenin geneline bu devrimleri yaymak arzusundaki Bush’un Kırgızistan’ı kullanmasının önüne geçmek için yapılmış bir strateji olduğu düşünülüyor. Moskova gerek Akayev üzerinden gerekse Bakiyev’i etkisi altına alarak Kırgızistan iç politikasındaki etkisini sürdürüyor. Rusya’nın Orta Asya’da ABD’ninkilerden daha üstün birçok silahı bulunuyor. Bunlar: televizyon, radyo, gazete, müzik, spor, sanat, edebiyat, dil ve daha birçok başlığı içeriyor. Kısaca kamuoyunu yönlendirme ve psikolojik harpte ABD, Orta Asya’da Rusya’nın oldukça gerisindedir ve daha uzun yıllar bu durum değişeceğe benzemiyor. Diğer devletlerde de devrim beklentileri dillendirilmesine rağmen sonuçsuz kaldı. Kırgızistan’dan sonra bir de Özbekistan’da yaşananlar, bölgede ikinci bir soğuk duş etkisi yarattı. ABD, demokratikleştirme adı altındaki projelerinin henüz bölge için erken olduğunu Hanabad’daki üssünü kaybederek öğrendi. Nitekim çıkarılan bu dersle Condoleezza Rice’ın Kazakistan’daki seçimlerden iki ay önce gerçekleştirdiği ziyareti Washington’un bölgede artık kaybeden olmak istemediğinin bir diğer ispatıydı. Kırgızistan örneğinde olduğu gibi Batı bloğunun bölgedeki yönetimleri değiştirme heveslerinin kursaklarında kalmasının nedenlerinden en önemlisi, bölgede Rusya’ya rağmen siyasi bir değişimin uygulanamayacak olmasıdır. Batı’nın arzuladığı altyapı henüz bölgede mevcut değil. Altyapı oluşmadan yapılan devrimlerin sonu ancak Kırgızistan’daki gibi olur. Batı’nın karlı çıktığı söylenen devrimden sonra ülkedeki son duruma bakıldığında Rusya, Kırgızistan Kant’taki askeri varlığını iki katına çıkarırken, Bakiyev ABD’den ülkede bulunan üssü için daha fazla para istiyor. Kimin bu süreçten karlı, kimin zararlı çıktığı bu örnekte daha net anlaşılıyor.