Katalog

Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası [email protected] acikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahmonov 18 Kasım günü yeniden başkanlığa seçilerek görevine resmen başladı. Cumhurbaşkanlığı seçimlerini büyük çoğunlukla kazanan Rahmonov’un galibiyeti şaşırtıcı olmadı. Seçim sonrasında merak edilen soru ise Tacikistan’ın dış politikasının değişip değişmeyeceğiydi. Zira Tacikistan, 1992–1997 iç savaş sırasında üstlendiği rolden dolayı Orta Asya ülkelerinden en çok Rusya’nın etkisi altında kalmıştı. Ancak Tacikistan’da eğitim veren Rusya’nın üç üniversitesinin kapatılması ve ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı’nın aynı yıl içinde iki kez ülkeyi ziyaret etmesi, merak edilen konuları tetikler nitelikteki gelişmeler oldu. Seçimler sonucunda değişiklik olmadı, Rahmanov yeniden seçildi C S TRATEJİ 19 Kurgantepe’de yerleşmektedir. Bu birimler Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün oluşturduğu güvenlik sisteminin Orta Asya’daki en güçlü parçasıdır. Zaman zaman ABD’ye yakınlaşma girişimlerinden kaynaklanan sürtüşmelere neden olsa da, üssün varlığı iki ülke ilişkilerine yön veren bir unsur olmuştur. T Tacikistan’da TACİKABD İLİŞKİLERİ güç mücadelesi ağırladı. ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Richard Boucher ziyareti sırasında ülkeye yatırım çekme konusunda ve ekonomik reformlar alanında yardım etme sözü verdi. GEÇİT ÜLKESİ Doğuda Çin, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan, güneyde Afganistan arasında bulunan Tacikistan "transit" ülke konumundadır. 1992–1997 iç savaş sırasında 150.000’den fazla kişiyi kaybeden ülke dünyanın en yoksul ülkeleri arasında yer alıyor. Ekim ayında Tacikistan Maliye Bakanı Safarali Nacimudinov, 2006 yılının 3. çeyreğinde ülkenin dış borcunun 2 milyon dolar artarak 830 milyon dolara ulaştığını belirtti. 30 Ekim 2006 tarihli BM verilerine göre, bağımsızlığından bu yana yüzde 30 artış gösteren Tacikistan nüfusunun bugün yüzde 60’ı açlık sınırında yaşamaktadır. Tacikistan’ın bu yoksul konumuna aldırmaksızın bölge ve dünya güçleri ülkede tutunmak istiyor. Hatta bazıları bunun için girişimlerde bile bulundular. Örneğin ABD ve AB, Afganistan operasyonunun başladığı 2001 yılında ülkeye 140 milyon dolar kredi verdi. Bir önceki yıl bu rakam 10–15 milyon dolar civarında idi. Çin ise altyapı inşası için tek kalemde 900 milyon dolar yardım yaptı. 6 Kasım başkanlık seçimleri öncesinde ABD’li ve Rus yetkililer adeta yarışa girdiler. 3 Kasım tarihinde Duşanbe’ye Rus Hava Kuvvetleri komutanı Vladimir Mihaylov ziyarette bulundu. Ziyaret sırasında Tacikistan’a "Ayni Üssü"nde kullanmak üzere 4 adet askeri helikopter takdim edildi. 6 Kasım günü ise Duşanbe denizaşırı bir konuğu Eski Sovyet coğrafyası olması nedeniyle Rusya’nın büyük yatırımlara giriştiği Tacikistan, ABD’nin de Afganistan’daki politikaları yüzünden ilgisini çekiyor. Rahmanov’un yeniden kazandığı seçimler, Rusya ve ABD’nin epeyce ilgisini çekti. TACİKRUS İLİŞKİLERİ RusTacik ilişkilerinin başında Rusya’da çoğunlukla yasadışı çalışan Tacik işçilerin sorunu geliyor. Her yıl Rusya’ya çalışmak için farklı kaynaklara göre, 300.000 ila 500.000 kişi geliyor. Bazı kaynaklar günümüzde Rusya’da yaklaşık 1 ila 1,5 milyon Tacik işçi bulunduğunu belirtiyor. Bu işçiler, IMF’nin verilerine göre, ülkeye sadece 2005 yılında 247 milyon dolar aktardı. Rus tarafı bu süreci hukuki ve idari denetim altına almak istiyor. Ancak yasadışı göçmen işçilerin faaliyetlerinin denetlenmesi konusu hala zayıf kalıyor. Bu durum ise Rusya’da Tacikistan vatandaşlarına karşı işlenen insan hakları ihlalleri konusunu gündeme getiriyor. Bu konu bizzat Rahmonov tarafından birkaç kere dile getirildi. Rusya’da baş gösteren ırkçılık ve "ksenofobi" kurbanları arasında SantPetersburg’ta öldürülen 9 yaşındaki kız çocuğu Hurşeda Sultonova bulunuyor. Suçlular ise sadece "holiganlık" suçundan hüküm giydi, birkaç gün önce yine bir Tacik vatandaşı Moskova’da öldürüldü. Aynı zamanda bir Rus yetkilisinin 16 Kasım’da "Rusya’da etnik anklavlara yer olmadığını ve yabancı kitlesinin yerel halk için rahatsız edici bir durum oluşturduğunu" belirtmesi, yukarıdaki olayları bir nevi haklı bulduğunu ve desteklediğini gösteriyor. İkili ilişkilerde en önemli konuyu ekonomik ilişkiler oluşturuyor. Rusya’nın ülkeye yaptığı doğrudan yatırım işçilerin aktardığı paralardan daha az. 2005 yılında Tacikistan yaklaşık 54,5 milyon dolar doğrudan yatırım desteği aldı, bunların ancak yüzde 5’i Rusya’nın payı. Ancak Rusya yaklaşık 600 milyon dolar gerektiren Sangtudinskya1 hidroelektrik santralini tamamlamak üzeredir. Diğer büyük proje olan Rogunskaya hidroelektrik santralinin inşaatı ise yapımı sırasında "Rusal" şirketinin Tacik yetkililer ile yaşadığı teknik konudaki bir anlaşmazlık nedeniyle askıya alınmış durumda. RusyaTacikistan ilişkilerinde bir diğer önemli konu Tacik topraklarında bulunan Rus üssünün varlığıdır. Sovyet döneminden kalan 201. Motorize Piyade Birliği’ne ait birimler, Duşanbe’nin yanı sıra Kulyab, Rahmanov 11 Eylül sonrası ABD’ye Afganistan operasyonu için hava sahasını açma konusunda bir süre tartıştıktan sonra Tacikistan, 29 Aralık 2001’de Kulyab, KurganTepe ve Farhar bölgelerini hava sahası olarak açmıştı(1). Bölge ülkelerinden Özbekistan ve Kırgızistan Tacikistan’dan önce ABD ile işbirliğine gitti. ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Richard Boucher’in bu yıl içerisinde ikinci kez Tacikistan’ı ziyaret etmesi şüphesiz ki Rus ve dünya medyasının gözünden kaçmadı. Özellikle ikinci ziyaretin başkanlık seçimlerinin öncesinde gerçekleşmiş olması, Rus medyasında geniş yankı buldu ve tedirginlik yarattı. Basında "Tacikistan, ABD’ye mi yüzünü çeviriyor?", "Rahmonov Rusya ile değil, ABD ile dost olmak istiyor" yorumları yer almaya başladı. Bu polemiğe Almanya’da Eurasian Transition Group (ETG) tarafından hazırlanan "Yabancı yatırımcıların Tacikistan Cumhuriyeti ile işbirliği durumu" adı altında yayınlanan ve Tacikistan’ın Rus eğilimli politikasının yavaş yavaş çok taraflı politikayla değişeceğinin işaretini veren rapor katkı sağladı. Bölge ülkelerine yapılan AB heyeti ve Almanya Dışişleri Bakanı ziyaretlerinin yanında petrol fiyatlarının artışı nedeniyle Orta Asya, kendisini birden bire Batının ilgi odağında buldu. "Renkli devrim" senaryolarının Orta Asya’da başarısız olacağını anlayan Batılılar, taktiklerini değiştirerek daha pragmatik yollarla mevcut rejimler ile işbirliği yolunu seçtiler. Bu durumda Richard Boucher’in seçim öncesi ülkeyi ziyaret etmesi, ülkeyi istikrara kavuşturan sıfatı ile tanınan Rahmonov’a olan desteğin bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Zira planları gereğince ülkedeki istikrarsızlık ABD’nin işine gelmiyor. ABD’nin Orta Asya ve özellikle Tacikistan’ı da kapsayan hedeflerini Boucher daha önce açıklamıştı. ABD yetkilisi, Amerika’nın bölgedeki hedeflerinden birinin, Orta Asya’nın enerji kaynaklarının Afganistan’a uzatılması için mali destek sağlanması olduğunu söylemişti. Boucher, bu projeden bütün tarafların kazançlı çıkacağını ve Afganistan’a ihtiyacı olan enerjinin sağlanmasında, Kırgızistan ve Tacikistan gibi ülkelerin de kazançlı çıkacağını belirterek bu kaynakların kuzeyde Kazakistan’a, güneyde de Pakistan ve Hindistan’a uzatılması sayesinde, bölgedeki bütün enerji ağını birbirine bağlamayı umduklarını(2) kaydetti. Anlaşılacağı üzere, Tacikistan, ABD’nin yeni enerji stratejisinin bir parçasıdır. Afganistan ve çevresinde yerleşerek nüfuz sahibi olmak isteyen ABD, son zamanlarda NATO ile birlikte ülkede istikrarı bir türlü sağlayamayınca Afganistan’a komşu ülkelerdeki etkisini arttırma niyetinde olduğunun işaretlerini veriyor. Şimdilik Tacikistan’da üs edinme söylentilerinin doğru olmadığı belirtilse de ileride bu talebin gelmesi olasılığı yüksek görülüyor. Bununla birlikte Tacikistan ileride çok yönlü politika izleyebilirse de, kısa vadede Tacikistan’ın Rusya ile yakın ilişkilerine devam edeceği tahmin ediliyor. Rusya’nın 2006–2008 yılları arasında ülkeye 2 milyar dolar yatırım yapma planları da bunları doğruluyor. Dipnotlar: 1Bkz: http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=14&yazi=1 17#edn27 2http://www.voanews.com/turkish/archive/200605/20060501voa10.cfm?renderforprint=1&pageid=114202