Katalog

GÜMRÜ BARIŞ ANTLAŞMASI Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Ermenistan arasında 2 Aralık 1920’de imzalanan ve Ermenistan’la Türkiye arasındaki savaşı sona erdiren bu antlaşmanın hükümleri özetle aşağıdaki gibiydi: 1. Türkiye ile Ermenistan arasında savaş durumuna son verilmiştir. 2. Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınır, aşağı Karasu’nun döküldüğü yerden başlayarak Aras Irmağı, Kekaç kuzeyine dek Arpaçayı, müteakiben Karahan DeresiTignis batısıBüyük Kımlı doğusuKızıltaşBüyük Akbaba Dağı çizgisinden oluşur. Nahcıvan, Şahtahtı ve Şarur bölgesinde daha sonra bir halk oylamasıyla saptanacak yönetim biçimine ve yönetimin kapsayacağı topraklara Ermenistan karışmayacak ve adı geçen bölgede şimdilik Türkiye koruyuculuğunda bir yerel yönetim kurulacaktır. 3. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, ikinci maddede sözü geçen sınır ile Osmanlı sınırı arasında bulunup işbu antlaşma uyarınca Türkiye’de kalacak olan ve üzerine Türkiye’nin tarihsel, etnik ve hukuksal ilişkisi inkâr edilemez toprakların hukuki durumu konusunda, Ermenistan Cumhuriyeti istediği takdirde, asıl halkının tümüyle geri dönmesinin gerçekleşebilmesi için, antlaşmanın onaylanmasından sonra üç yıl geçince halk oylamasına başvurmayı kabul eder. Bir alt komisyon bunun biçimini belirleyecektir. 4. İtilaf Devletleri’nin kışkırtma ve özendirmeleri sonucu olarak, düzen ve güvenliği bozucu durum ve eylemlere bundan böyle olanak bırakılmaması yolundaki iyi niyeti nedeniyle, Erivan (Ermenistan) Cumhuriyeti iç güvenliği korumaya yetecek düzeyde, hafif silahlı jandarma kuvveti ve ülkeyi savunmaya ayrılan sekiz dağ ya da sahra topu ile yirmi makineli tüfeğe sahip ücretle tutulacak bin beş yüz askerden oluşan bir birlikten fazla bir askeri kuruluşa izin vermemeyi yükümlenir. Ermenistan’da zorunlu askerlik hizmeti olmayacaktır. Ülkeyi dış düşmanlara karşı savunmak için tahkimat yapmak ve bu tahkimata istediği sayıda ağır toplar yerleştirmekte Ermenistan Cumhuriyeti özgürdür. Bu ağır toplar arasında, hareket halindeki orduda kullanılabilecek on beş santimetrelik obüsler ile on beş santimetrelik uzun toplar ve daha küçük çapta her türlü ağır ateşli silahlar bulunmayacaktır. 5. Barışın yapılmasından sonra Erivan’da yerleşecek Türkiye’nin siyasal temsilci ya da büyükelçisinin yukarıda sözü edilen konularda her zaman denetleme ve soruşturma yapmasına Erivan Hükümeti izin vermeyi işbu antlaşma ile kabul etmiştir. Buna karşılık, Ermenistan Cumhuriyeti istemde bulunursa, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Ermenistan’a silahlı yardımda bulunmayı yükümlenir. 6. Taraflar, Büyük Savaş sırasında düşman ordularına katılarak kendi devletine karşı silah kullanmış ya da işgal altındaki topraklar üzerinde toptan kırımlara katılmış olanlar dışındaki göçmenlerin eski sınır içindeki yurtlarına dönmelerine izin verir. Böylece, ülkelerine döneceklerin en uygar ülkelerdeki azınlıkların yararlandıkları haklardan bütünüyle yararlanmalarını, yükümlenirler. 7. Altıncı maddede sözü geçen göçmenlerden işbu antlaşmanın onayı ve onay belgelerinin verilmesi gününden sonra bir yıllık süre içinde yurtlarına dönmeyenler, o maddenin verdiği olanaktan yararlanamayacakları gibi tasarruf haklarına ilişkin savları da geçerli olmayacaktır. 8. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, iki yıldan beri silah altında tutmak zorunda kaldığı ordunun büyük harcamalar gerektirmiş olmasına karşın, Ermenistan’a karşı girişmek zorunluluğunda kaldığı savaş nedeniyle hakkı olan zarar gideriminden, benimsenip açıklanan insancıl ve hukuki ilkelere uymak isteğiyle, vazgeçmiştir. Bundan başka, taraflar Büyük Savaş sırasında ortaya çıkan zararlar ve tasarruf haklarındaki değişikliklerin gerektirdiği zarar gideriminden de aklanmışlardır. 9. Türkiye Büyük Millet Hükümeti, Erivan Cumhuriyeti’ne, ikinci maddede belirlenen sınır içinde, egemenliğini bütünüyle geliştirmek ve güçlendirmek üzere, içtenlikle yardımda bulunmayı yükümlenir. 10. Erivan Hükümeti, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce kesinlikle reddedilmiş olan Sevr Antlaşması’nı hükümsüz sayıp bunu ve kimi emperyalist hükümet ve siyasal çevreler elinde bir kışkırtma aracı olan Avrupa ve Amerika’daki temsilci heyetlerini geri çağırmayı, iki ülke arasında her türlü yanlış düşünceleri ortadan kaldırmak iyi niyetiyle yükümlendiğini açıklar. Ermenistan Cumhuriyeti barış ve esenlik içinde gelişmesini sağlama ve Türkiye’nin komşuluk haklarına saygılı olma doğrultusundaki iyi niyetlerinin bir kanıtı olmak üzere, emperyalist amaçlar giderek, iki ulusun barış ve esenliğini tehlikeye sokan haris, savaşçı kişileri hükümet yönetiminden uzak tutmayı yükümlenir. 11. Ermenistan Cumhuriyeti’nin toprakları üzerinde yaşayan Müslüman halkın haklarını korumak ve onların dini ve kültürel özellikleri içinde gelişmelerini sağlamak için, toplumsal biçimde örgütlenmelerini, müftülerin doğrudan doğruya Müslüman toplumunca seçilmesini ve yerel müftülerin seçecekleri başmüftünün memurluk görevinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Şer’iye Vekâleti’nce onaylanmasını kabul ederek yükümlenir. 12. Taraflardan her biri, karşı tarafla ilintili kişi ve malların kendi demiryolları ve genellikle tüm ulaşım yolları üzerinden özgürce geçmelerini ve öteki tarafın denize ya da herhangi bir ülkeye geçişini hiçbir biçimde engellememeyi yükümlenir. Türkiye Hükümeti, Şerur, Nahcıvan, Şahtahtı ve Culfa yoluy 186