Katalog

10 SİYASET 83 Suriye Ortadoğu'da gittikçe önemli rollere sahip güçlü bir merkez olarak dikkatleri çekiyor. Suriye'ye dikkat! Suriye'nin Lübnan'daki varlığı, yalnızca askeri değil, aynı zamanda bir siyasal güç 1 kaynağıdır. Üstelik Lübnan daki Suriye varhğının, bir ideolojik temeli de vardır. "Büyük Suriye" kavramı bazı Lübnanlılar arasında da yandaş bulan bir siyasal olgudur. HALUK GERGER S uriye, artık çıkaıları dikkate alınmayacak, öncm verilnıeyip itilip kakılacak, "unutulmuş" bir ülke değil. Teısine, Suriye ve Devlet Başkanı Hafız Esad, bugun uluslararası politikanın önde gelen odak noktalarından ve Ortadoğu denkleminin anahtar faktörlerinden. Suriye'nin "yeni" gücünü siyasal ve askeri temellerine göre ikiye ayırmak mümkün. Siyasal açıdan, Suriye'nin geçmişten gelen bir gücil var. Arap dünyasında siyasal önderlik hep MısırlrakSuriye üçgenl arasında odaklaşmış ve değişegelmiştir. Mısır'ın Camp David Antlaşması'yla "Arap ulusal sorunu"ndan kopması, giderek Araptslam dünyasından tecrit olması ve ABD ile oluşturduğu "özel ilişkiler", bu ulkeyi, geçici de olsa, "önderlik" konumundan hayli uzaklaştırdı. Irak ise, İran'la savaşı ile kendi sorunlarının derdine düşınüş, Saddam'ın her an devrileceği beklentisinin yarattığı istikrarsızhk ve içine düştüğü ideolojik bunalım sonunda da, hem Arap dUnyasındaki, hem de Ortadoğu sorunundaki etkin yerini yitirmiştir. Bu duruında, "Arap tılusal sorunu"nun ve Israil karşısındaki "Arap Cephesi"nin radikal temsilcisi olarak Suriye tek başına kalmıştır. Bu konumun Suriye'ye kazandırdığı siyasal gliç açıktır. Ayrıca, Suriye'nin Lübnan'daki varlığı, yalnızca askeri değil, aynı zamanda bir siyasal guç kaynağıdır da. Üstelik, Lübnan'daki Suriye varhğının, orada askeri güç bulunduran öteki ülkelere göre, bir ideolojik temeli de vardır. "Büyük Suriye" (Cîreater Syria) kavramı, tarihten gelen ve bizzat Lübnanlılar aıasında yandaş bulan bir siyasal olgudur. Ayrıca, Lübnan'daki siyasal/askeri varhğıyla Suriye, Israil'in ve ABD'nin gozardı edemeyeceği bir güç haline gelmiş, Ortadoğu sorununun çözüınunde vazgeçilme/ unsurlardan biri olmuştur. Bu "vazgecilmezlik" kendi başına bir siyasal güç kaynağıdır. Sovyetler Birlıği ile imzalanan antlaşma da Suriye'nin eline ABD'ye karşı kullanabileceği siyasal kozlar vermiştir. Tüm bunlara bir de Filistin hareketi içinde ele gcçirilen köprü başları eklcnirse, Suriye'nin siyasal gücü ve ağırlığı ortaya çıkar. Söz konusu olan, küçumsenemeyecek bir siyasal güçtür. NK PAHAS1NA? Suriye artık Ortadngu ile ügili her turlü hesapkilabın başlıca aktif unsurlanndan. Suriye'nin artık daha bir "agırlıgı" var. Hafız Esad artık lavrı daha buyuk dikkatle izlenen bir devlel baskanı. (•örduftunu/ fotograf "eskiden" çekilmiş. Şimdi Suriye güdümündeki gücler Arafat'ın kuvvetlerinin son hayal alanını da ellerindcn almak için savaşıyor. riye Ordusu, sayısal açıdan Ortadoğu'nun en güçlü ülkelerinden biri halinc gelmiştir. Suriye askerinin ve subay kadrosunun zengin bir savaş deneyimi olduğu da bilinmektedir. Lübnan'daki askeri varlık, Surıye'ye ayrıca stratejik kozlar vermektedir. Genel olarak, Suriye'nin "iç durumu" onun en önemli zayıflığı olarak kabul edilmektedir. Bu fazla abartılmamalıdır. Demokratik olmayan bir ülkede, son çözümlemede ve özellikle ulusal heyecanı yaratarak doğru yönlere kanalize etme açısından, bağrında "zayıflık" taşır. Alevi azınhğın iktidarda bulunması da sık sık işaret edilen bir başka sorundur. Tüm bunlara karşın, bugün Suriye'de dengeleyici başka unsurlar da mevcuttur. Ülkenin ve T.sad'ın dışarıda kazandığı önem, hiç kuşkusuz, rejimi içeride güçlendirmektedir. Rejim açısından, dış prestijin içeriye, bir ölçüde olsun aktarılamamış olması düşünülemez. özellikle sivil ve asker bürokraside, yani devlet aygıtında, bunun yönetimi güçlendirici etkileri olmaması olanak dışıdır. Başarıh dış politika, dış çatışma durumu ve bu konuda ulusal çıkarlara uygun gelişmeler beklentisi, özellikle bu etkin kesimlerdc yöneticiler etrafında kenctlenme duygusu yaratır. Ayrıca, yüklu dış sorunlar, çatışmacı dış ortam ve düşman guçlerin yakın tehdidi, ulusal enerji ve dikkatin dışarıya doğru yoğunlaşmasını sağlar. Bu da, iç sorunların ve rejim bunahmlarının, en a/ından, ertelenmesi demektir. Dağınık ve yoğun baskı altındaki muhalefetin etkisizliği de düşünülecek olursa, Esad'ın bugün için güçlü ve ülkeye hâkim olduğu kabul edilebilir. Dolayısıyla, içerdekıduıum da şimdilik, en azından, Suriye'nin gucünü olumsuz yönde etkilemeyecek haldedir. muştur. Bugünse, "terör odaklan"na ilişkin bir huzursuzluğun Ankara'da yaygın olduğu bellidır. Ayrıca, Sovyet bağlantısının ve ABD ile gerginliğın Ankara'yı hoşnut etmediği düşünülebilir. Ankara'nın Arafat'ı desteklemesi de, daha çok, bu bağlam içinde değerlendirilebilir? Tüm bunlara karşın, Türkiye'nin Ortadoğu'daki bu " y e n i " güç merkezi ile ilişkilerinde çok dikkatli davranması gereği ortadadır. Tarihi bağlar ve komşuluk, aradaki sorunların diplomatık yollarla çözumünü kolaylaştıracak temeli yetcrince oluşturmaktadır. Türkiye, Arap dünyası içindeki sorunlarda taraf tutmaktansa, ya da Suriye'nin kendi çıkarları doğrultusunda izlediği dış politikayı ve ABD ile çatışmasını gereğinden fazla olumsuz karşılamaktansa, Suriye ile, hiç olmazsa, bu aşamada, dikkatli ve düzgün (diplonıatik deyişle "correct") ilişkilerini devam ettirmelidir. TürkiyeSuriye ilişkilerinin. şu ya da bu nedenle gcrginleşmesi, iki ülke açısından da yararsız, hatta zararlıdır. Şu sıra, ortak noktaları vurgulamak, rahatsızlıkları dostça ortadan kaldırmaya çalışmak ve yeni gerginliklerden kaçınmak, her iki ülkenin de tutması gereken yoldur. Tecrit edilmeye çalışılan bir Suriye yerine, gücü ve çıkarları kabul gören bir Suriye, Ortadoğu'da denge ve istikrar unsuru olabilir. ABD ve Israil daha tehlikeli politikaları yeğleyebilirler. Türkiye, Arafat'a haksızlık yapıldığına içtenlikle inansa, Suriye'den özellikle teröre ilişkin konularda şikayetçi de olsa, bu ülke ile ilişkilerini gerginleştirmekten kaçınmalıdır. Umulur ki, Suriye yöneticileri de, "yeni" güçlerinin bilincinde olarak, bu ağırlığı hem Suriye, hem Arap ulusu, hem Filistin hareketi ve hem de Ortadoğu barışı açısından sorunılu, yapifi bir biçimdc kullanabilsın, Türkiye ile dostluk ilişkilerine önem versın. Washington'un bakışı Aslında, Suriye'nin bu yeni konumu ve artan gucu, özellikle ABD'de kabul edilmeye ve değerlendirilmcye başlamıştır. örneğin, NVashington'da bir akım, ABD'nin Suriye ile diyalog kurarak ve onun çıkarlarını da gözeterek bir çözum yolunun bulunması gercktiğinı, açıkça savunınaktadır. Bununla birlikte, Reagan yönetimi, Suriye'nin gücünü kabul etmekle birlikte, daha doğrusu bu kabulün bir sonucu olarak, Suriye'ye karşı daha katı bir tutum takınmayı yeğler görünmcktedir. Hem Israil, hem ABD, artık Suriye faktörünün öneminin bilincindedir, bu faktörü giderek daha çok hesaba katarak davranmaktadır ama henü? bu önemli faktörün de çıkarlarının gözetilmesi yolunu seçmiş dcğilerdir. Bu ıki ülkenm Suriye'ye, FKÖ içindeki hesaplaşmayı da kazandıktan sonra, daha sert davranmaları olası olmakla birlikte, Suriye'nin yukarıda özetlenmeye çalışılan gücünün etkisiyle, diyalog ve barışçıl çözüm yollarını da açık bırakabilecekleri gözden uzak tutulmamalıdır. Her iki durumda da, çok radikal değişiklikler olmazsa, Suriyc'nin Arap dünyası içindeki ve uluslararası politika platformundaki gücünü arttırarak sürdureceği söylenebilir. Türkiye'nin konumu Bu durumda, Turkiye komşusuna karşı nasıl bir tavır içinde olabilir? Türkiye'nin Suriye'den bazı rahatsızlıkları olduğu kuşkusuzdur. lrak ile her konjonktürde süregelen geleneksel ilişkiler kalıbının aksine, TürkiyeSuriye ilişkileri hiçbir zaman çok sıcak olmamıştır. Bunda, hiç kuşkusuz, Suriye'nin geçmişe uzanan 'irridentisl' tutumunun ya da özlemleıinin büyük rolü ol Askeri açıdan Askeri açıdan da, Suriye önemsenmesi gereken bir ülkedir. 3 binin üzerindeki tankı, zırhlı bırlikleri, hava kuvvetleri ve özellikle de SAM'larla (SurfaceToair Missiles karadan havaya atılan füzeler) lakviye edilmiş hava savunma gücü ile, Su