Katalog

16 CUMHURtYET DERGİ En iyimser değerlendirmelere göre, bugün dünya üzerinde yaklaşık 6000 dil bulunuyor. Bu dillerin hemen hemen yansı bu yüzyıl yeryüzünden silinmiş olacak. Bu da yaklaşık iki haftada bir dünya .* \. üzerinde bir dilin yok olduğu anlamına geliyor. B İz bırakmadan silinen diller. 4 Kasım'da dünya dillerinden biri olan Kasabe, 6 Kasım'da tarihe karışmıştı. Bu olay Bogon'un köyündeyaşayanlan sarsmış olmalıydı. Bir dili dünya üzerinde konuşan tek kişi olmaözelliğini taşıyanlar, canlı birer anıttırlar. Gelgelelim, Bogon' u kendi köyü dışında tanıyan ve onun temsil ettiği şeyin yasını tutan oldu mu? Tek bir dilin yeryüzünden silinip yok olması hiç de olağanüstü bir durum değil. Tarihboyuncabiryığıntopluluk dünya üzerinde boy gösterdi ve belli bir süre sonra dilleriyle birlikte yok olup gitti. Olaya geçmişın ölçütleriyle bakıldığında, günümüzde yaşanan olağanüstü bir şey. Bugün kitlesel boyuttabirdil kıyımı yaşanıyor. En iyimser değerlendirmelere göre, bugün dünya üzerinde ir dil yalnızca onu konuşan son kişinin ölümüyle yok olur. Bir başka deyişle, bugün var olan bir dil, yann yok olabilir. 1995 yılının sonlarında dilbilim uzmanı Bruce Connell, Kamerun'un Matnbilabölgesindebiraraştırma yapmaktaydı. Buçalışmalan sırasında Kasabe adı verilen, daha önce hiçbir Batılı tarafından ıncelenmemiş bir dili keşfetti. Bu dili dünya üzerinde konuşan yalnızca tek birkişi vardı. O da Bogon adında bir adamdı .Connell o sırada vakit bulamadığından bu dille ilgili bir araştırma yapamadı. Bu nedenle, bir yıl sonra yeniden Kamerun 'a gitmeye karar verdi. Connell ertesi yıl kasım ortasında Kamerun'a vardığında, Bogon'un 5 Kasımgünü öldüğünü öğrendi. yaklaşık 6000 dil bulunuyor. Bu dillerin he tutun da kültürel özümseme (asimilasyon) men hemen yansı bu yüzyılda yeryüzünden ve soykınma dek bir yığın şey, dilin yok olsilinmiş olacak. Yani yaklaşık iki haftada bir masında etkili olabilir. dünya üzerinden bir dil yok oluyor. 1999 yıBir halk doğduğu topraklarda yaşamayı lında ABD Dilbilim Yaz Enstitüsü tarafın sürdürse de dili, kültürel asimilasyonun bir dan yay ımlanan bir rapora göre, dünya üze sonucu olarak tarihe kanşabilir. Günümüzde rinde tek kışınin konuştuğu 51 dil var ve bun yaşanan dıl bunahmının temelınde, önceliklann 28'i Avustralya'da. Bunun dışında, 500 İe, 500 yıl önce sömürgeciliğin etkisiyle kikadar dilin yüzünaltında, 1500 kadannınbimi egemen dillerin tüm dünyaya yayılmasınin,3000kadannın 10bininve5000kadanna neden olan, kültürel akımlar y atmaktadır. nın da 100 binin altmda konuşanı var. Dünya Bir kültür bir başkası tarafından asimile dillerinin yüzde 96 'sı nüfusun yalnızca yüzedildiğınde, yok olma tehlıkesiyle karşı karde 4'ü tarafından konuşulduğuna göre, bir şıya olan dili etkileyen olaylar dizgesi genelyığın dilin yok olmaya yüz tutması hiç de şalikle üç aşamalıdır: tlk aşamada, halkın egeşırtıcı değil. men dili konuşması yönündeyoğunbirbaskı uygulanır. tkıncı aşama, çift dilin egemen Yüz bin kişi tarafından konuşulan bir dilin olduğu bir dönemdir. Bu dönemde insanlar bile güvencede olduğu pek söylenemez. yeni dillerini benimserlerken eskisini de etBöylesi bir dil belki bir hafta, ya da bir yıl kin birbiçimde kullanmayı sürdürürler. Dersonra yine var olacak ama aynı dilin birkaç kuşak sonra varlığını sürdüreceğini kim ga ken, çift dil uygulaması hızla düşüşe geçerek yeni dil giderek eskisinin yerini alır. Üçüncü ranti edebilirki? Bir dilin yaşamını sürdürüp sürdürememesi, o dil üzerindeki baskılara, aşamada da genç kuşak eski dlinden hızla uzaklaşarak yeni dile yönelir. özellikle de başka bir dilin üstünlüğüne boyun eğme gibı birrisklc karşı karşıya olup olOçüncüaşamadaki budeğişim, eski dilin mamasına bağlıdır. O dili konuşan kışilenn kullanı lması konusunda bel li bir utanç duytutumlannın da bunda büyük payı vardır. gusunu da beraberinde getirir. Kendi dilleriKuzeybatı Fransa'daki Breton bölgesi dil ni kullanmayı sürdürenler giderek iletişim deki çarpıcı yok oluşun tipik bir örneği. 20. kurdukları ınsanlann azaldığını fark ederler. yüzyılm başlannda bir milyon kişi tarafın Zamanla bu durum rahatsız edici boyutlara dan konuşulan bu dil, şimdi yalnızca bunun ulaşır ve ailcler dili yalnızca kendi aralannda dörtte biri kadar insan tarafından konuşulu kullanmaya başlarlar. Bir kuşak içinde, aile yor. Tıpkı Gallilerin dillerini kurtardıkları içindeki sağlıklı bir ikidillilik bilinçli bir yagibi, yeterli bir çaba gösterılmesi durumun ndilliliğe, sonra da tek dıll iliğe dönüşebilir. da, Breton dili yeniden yaşama kazandmlaKonuşanlan çok az ve çok yaşl ı olan, halbilir; yoksa bu dilin 50 yıl içinde yok olması kın yaşam kavgası verdiği durumlarda dilin işten değil. Son dönemlerde, Kuzey Avru yeniden canlandırılmalı çok güçtür. Gelgepa'da iki Kclt dilinde aynı durum yaşandı: lelim, dünya üzerindeki birçok di lin durumu Daha önce Man Adası'nda konuşulan Manx böylesine ciddi değildir. Yok olma tehlikeve Cornish. Her iki dil de şimdilerde büyük siyle yüz yüze olan diller, genellikle belli bir destek görüyor. Ne var ki, bir dil konuşanla çabayla yeniden yaşama döndürülebilirler. nnı bir kez yitirdi mi, onun yeniden yaşama Avustralya, Kuzey Amerika ve Avrupa'da bu döndürülmesi çok güçtür. Doğal afetlerden tür ömeklere rastlanabilir. Bir dilin yeniden yaşama kazandınlması için kimi koşullann buna elverişli olması gerekir. öncelikle, halkın kendisi o dili kurtarmaya istekli olmalıdır. Egemen kültürün azınlıkta kalan dillere daha saygılı davranması, geliştirilmesi için maddi dcsteği, donanımı sağlaması gerekir. Bir "dilin yok olması, korkunç bir felaket midir? Kuşkusuz, bunun daha çok kişinin çağdaş dünyaya katılarak yaşamlarını geliştirmeyeçalışmalannınbirbelirtisiolduğunu düşünebılirsiniz. Birkaç yüz, ya da birkaç bin dil ayakta kaldığı sürece ortada bir sorun olmadığına inanabilirsiniz. Ama, durum hiç deöylc değil. Bir dilin yok oluşudabizlerien az bir canlı türünün yok olması kadar etkilemelidir. Çünkü, dillerin yok olması gezegenin çeşitliliğini azaltır. Söz konusu olan yaşamsal değil zihinsel ve kültürel bir çeşitliliktir, ama bu ikisi özünde aynıdır. Çeşitlilik bir canlı türünün farklı ortamlardabannmasınaolanaktanıdığından,evrim kuramının belkemiğinı oluşturur. Çeşitliliğin yok olması canlı türlerinın uzun erimde yaşamda.kalmaları olasılığını azaltır. En güçlü ekosistemler, çeşitliliğin en yoğun olduğu ekosıstemlerdir. Çeşitlilik bağlamında, dilsel çeşitliliğinkorunması butartışmanın odağını oluşturur. însanlığın gelişmcsinde çokkültürlülük bir ön koşul olduğuna göre, dilsel çeşitliliğin korunması da çok önemlidir.Kültürler.sözlüveyazılıdilaracılığıyla aktanlır. Dil bir toplumun tarihini ve kültürel kimliğini içinde barındmr. O. W. Holmes'un belirttiği gibi, "Her dil, onu konuşanlann ruhlannı barındıran birtapınaktır." Bir dıldcn öğrendiklerimiz kimi zaman yaşamımızı kolaylaştınr. Yeni birtedavı yöntemi öğrenebiliriz. Dil kimi zaman da yaşamımıza yeni bir zihinsel boyut kazandınr; diller arasındaki bağlantı ilk uygarlıkların dünya üzerindeki devinimleri konusunda bızlere ışık tutabilir. Kimi zaman da bu boyut