Katalog

CUMHURİYET DERGİ Damatrias, îstanbul'daki Bizans saray kompleksleri arasında bir bütün olarak kalabilmiş tek örnek. Bizans tmparatorluğu'nun Anadolu yakasındaki iki sarayından biri olan Damatrias'ta çalışmalara önümüzdeki ağustos aymda başlanacak. Kazılarla sadece sarayın değil, Bizans'a ait pek çok bilinmeyenin de ortaya çıkması bekleniyor... Fotoğraf: EVREN ARIN Damatrias'ın gizleri... NERMİN BAYÇIN • stanbul'un unutulmuş bir bölgesinde, unutulmuş bir Bizans sarayı yeniden keşfediliyor. "Damatrias" olarak bilinen bu saray, bir zamanlar kaplanlann, hatta aslanlann avlandığı, şimdilerde ise,sanayinin kaymaya başladığı Samandıra beldesinin merkezinde, öyküsünü yaklaşık 1500 yıldır saklı tutuyor. 20. yüzyılın arsız binalannın temellerinden, bodrum katlanndan, ranttan uzakta, bugüne dek parçalanmadan korunagelmiş saray, îstanbul'daki benzer Bizans komplekslerine oranla, türünün ayakta kalabilmiş tek örneği olarak gösteriliyor. Bizans tmparatorluğu'na ait bu saray, lstanbul Üniversitesi'nin desteğinde, arkeolog, Bizans tarihçisı ve mimarlardan oluşan uzman bir ekip tarafından gerçekleştirilecek kazılarla gün ışığına çıkacak. 1Ü Prehistorya Anabilim Dalı'ndan Yar. Doç. Dr. AslıÖzdoğanbaşkanlığında ağustos ayında başlatılacak olan arkeolojik kazılann, yal I nızca saray değil, Bizans'a ait pek çokbilinmeyeni de ortaya çıkaracağı öngörülüyor. Üzerinde ilk kez araştırma yapılacak olan Damatrias'ın, Istanbul'un Anadolu yakasındaki en önemli iki sayfiye sarayından biri olduğunu ve çok büyukbiralana yayıldığını belirten özdoğan şunlan söylüyor: "Bugüne kadar çok iyi, neredeyse olduğu gibi korunageldiği için, bu büyüklükteki bir imparatorluk sarayından ilk kez bütünlüklü, sağlıkh bilgiler alınabilecek. Bu çok önemli, çünkü, çağdaşı benzer Bizans saraylan hakkında çok az şey biliniyor. Çoğunluğu, tarihin çeşitli dönemlerinde ve en son olarak da Istanbul'un yoğun yapılaşması altında ezilmiş,parçalanmış. Planlan, suryapılan ve daha pek çok karakteristik özellikleri, tam anlamıyla çözülemeden yitip gitmiş. tşte bu sarayla, bunlan çözebileceğimizi ve bu bağlamda da Bizans'ın bu dönemine ait eksikhalkaları tamamlayabileceğimizi umut ediyoruz." Tarihsel kaynaklardan edinilen bilgiye göre, 6. yüzyılın başında II. Tiberios Kons tantinos ve damadı Maurice tarafından inşa edilen Damatrias Sarayı, yaklaşık 1300 yıl süren yaşamı boyunca, oldukça önemli olaylara tanıkhk etmiş görünüyor. En ilginci de, her ne kadar bölgeyi orman ve av alanı olarak düşleyebilmek şu anda zor gelse de, II. Haçlı Seferi döneminde, Manuel Komnenos'un(l 1431180), Samandıra'daavlanırken hem aslan hem de panter olan çok iri bir hayvanı öldürmesi. Tahtı kaybeden II. Iustinianos Rhinotmetos'un (711713), rakibi Phlippikos'ungönderdiğiasker tarafından bu bölgedeöldürülmesi; 1043'teEmevilerle savaşmak üzere getirtilen 15 bin kişilik Peçenek ordusunun Samandıra'da "özgürlük vemacerazevklerini tatmalan" sonucu ispanya'yagitmektenvazgeçipAvrupa'ya geri dönmesi; 1203'te, Amiral Michael Stryphones'in komutasındaki ordunun Haçlı orduları karşısında yine burada çil yavrusu gibi dağılması; Türklere karşı üstünlük elde eden Prens Janos'un gözlerine mil çekilmesi; Venediklilerin Damatrias bölgesinde ticaret yapmaayrıcalıklan gibi uzayıp giden tarihsel olaylar, 1 Haziran 1296 yılında yaşanan depremle sonlanıyor. Bu tarihten sonra Bizans tarihçilerınce Damatrias'ın adı bir daha anılmamış. 1328'de bölgenin Türklerin eline geçmesinden sonra sarayın onanlarak kullanılmış olabileceği düşünülüyor. Damatrias Sarayı ile çağımız ünlü Bizans araştırmacısı R. Janin dışında pek kimse ilgilenmemiş görünüyor. Az da olsahakkında elde edilen bilgiler genelde Janin kaynaklı. Sanat tarihçisi Enis Karakaya ise hızla eriyip giden kalıntılar karşısında dile getirdiği 1994 tarihl i Sanat Tarihi Araştırmalan Dergisi'nde, yıkıntılar ile ilgili en eski yayının 1875 tarihl i ve Yunan araştırmacı N.Tsigaras' a ait olduğunu söylüyor. Tsigaras'ıngözlemlerinden kalıntılann o dönemde daha fazla görünürde olduğu anlaşı 1 lyor: "Eskiden müstahkem birmerkez olan Samandıra, bugün çok fakirleşmiş bir yerleşme merkezidır. Eski parlak günlerinin izi, birçokkalıntı hâlâmevcuttur. Mesela bugün çarşı olarak bilinen eski Bizans agorası görülebilir. Bunun bir kısmı ahır, diğer kısmı Hristo adında birinin değirmenine aittir." II No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklannı Koruma Kurulu'nun, bilimsel kazı yapılması yönündealdığı 13.4.2000 tarihlikarandoğrultusunda başlatılacak çalışmalann birkaç yılı alacağı düşünülüyor. Samandıra Belediyesi' nce ihale edilen parkın hafriyatı sırasında iki ay önce ortaya çıkan saray, daha önce, 1996 yılında 1. derecede arkeolojik SİT ilan edilmişti. O yıllarda çok az bir bölümüaçıkta olan sarayın, tahminlerin ötesindeçok dahabüyük biralanayayıldığı yine bir inşaat hafriyatı sırasmda anlaşı 1 ınca, yaklaşık 30 bin metrekarelik bir alan, söz konusu SİT kararı uyannca korumaya alındı. Alanın park olarak değerlendirilmesine karar veren belediye de, koruma kurulunca onaylanan projeyi bu yıl başında uygulamaya geçirmişti. Ancak hafriyat sırasında dolgutopraktan2.53 maşağı inilince.kalıntılannbirbölümü, kaçınılmaz olarak yüzyıllar sonra ilk kez gün yüzüne çıktı. Ortaya çıkan manzara ise, yalnızca Samandıra'mn sakinleri değil, durumu incelemeye gelen uzmanlar için de bir sürpriz oldu. Çünkü, büyük bir saray kompleksinin varlığını kanıtlayan, iyi korunmuş konumda duvarlarla karşı karşıya kalmışlardı. Damatrias kazısının mimari koordinatörlüğunü üstlenen Y. Mimar Acar Avunduk, "tstanbul 'da bu tür özgün Bizans saray yapılannın sayısı çok az, ancak 56 tane. Onlardan da geriye bilindiği gibi çok az şey kalmış. Aslında hiç kalmamış dense daha iyi olur. Bu nedenle Damatrias, kazı çalışmalannın sonuçlanmasından sonra, Istanbul'da bu çapta ayakta kalabilmiş ilk ve belki de tek örnek olacak" diyor ve ekliyor: "2.53 m'den sonra mimari zenginlik bekliyoruz. Belediyeden alanın çok aynntılıtopoğraf ik haritasını istedik. Daha sonra tespit ve değerlendirme yani rölöve çalışması yapacağız. Kazıya da ağustosta geçilecek. Neyin, nasıl yapılacağı tabii, kazı çalışmalarından elde edilen bulgular doğrultusunda belli olacak. Ileride belki bir açıkhava müzesi konumunagetirilebilir." Arkeolojik kazı ve restorasyon konusundaellerindeki tüm olanaklan seferberedeceklerini açıklayan Samandıra Belediyesi Başkanı Abdullah Bayram ise, ancak bu konuda tek başlanna yeterli olamayacaklannı, yerli, yabancı kuruluşlann da katkıda bulunması gerektiğini söylüyor. Bayram "Yardım konusunda olanaklar araştırılıyor şimdi. Ama biz ne olursa olsun bu sarayın ayağa kalkmasını,restoreedilmesiniveSamandıra'yakazandınlmasını arzuluyoruz. Bunun için de elimizden geleni yapacağız" diyor.^