Katalog

CUMHURİYET DERGt ÖZGÜR DURGÜN G erek ürettiği yapıtlar, gerek varoluşu ile sanatçmın bir 'eyletnci, kuramcı' olduğuna inanan, politikadan ekosisteme, sanat eğitiminden yaratıcılığa farklı alanlarda düşünce ve yapıt üreten, sanatın engin okyanusuna cesurca yelken açan bir' modern zaman şamanı'. Beuys, külturel, coğrafi sınırlan zorlayan yapıtlan, toplumsal ve politik mesajlanyla bugün bile sanat çevrelerinin başlıca tartışma konulanndan biri. îstanbul'da ilk kez kapsamlı bir sergiyle gündeme gelen Joseph Beuys ile tanışmak isteyenler Borusan Sanat Galerisi'nde bu sıradışı sanatçmın serüveninden önemli birkcsiti izleyecek. Işte, Beuys'unl921 1986tarihleriarasındasığdırdığı yaşam ve sanat öyküsünden çarpıcı başhklar: bütünlük içinde düşündü hep. insan bedeni ise fiziksel varhğıyla toprağı, ruhsal varlığıyla ise sonsuzluga aitti. Kimi kültürlerin " koruyucu ruh " olarak kabul ederek kutsal birpaye verdiği hayvanlar Beuys'un yapıtlannda da, özellikle bu nitelikleriyle yerlerini almışlardı. Uçak kazasından sonra yağ ve keçeyle ısınarak yaşama geri dönen Beuys, kişisel "mitolojik" öyküsünüanlatan çeşitli işlerindeyağvekeçeyi sıksıkkullandı. Performanslannda ise kimi zaman ölü bir tavşanı, kimi zaman kurt ya da atı kullanarak, gösterilerini birer ritüele dönüştüren ve onlarla ilişkisini, kendisinin de bir hayvan olduğunu söyleyecek kadar ileri götüren Beuys, hayvanlannçoközelsezgileriolanyaratıklaroldukJannı söylüyor ve onlardan öğrenilecek çok şey olduğuna inanıyordu. Sanatın dönüştürücü gücü "Çevremizde, yaşamda, doğada gördüğümüzhernesnekeşfedilmeyi.şekilverilmeyi bekliyor. Ancak bizim kültürden anladığımızo kadar sınırlı bir kavramki,yaratıcılık payesini sadece sanata ve sanatçıya havale ediyoruz. "Sayısız konferans ve söyleşilerinde altını ısrarla çizdiği bir gerçek vardı Beuys'un: "Hepimizbirersanatçıyız".. Yaratıcılık ona göre, sanat alanıyla da sınırlanmamalıydı.Çünkü önemli olan özgür veyaratıcı düşünceyi yaşamm her alanına uygulayabilmekti. "Kültüralanındabirfildişi kule yaratıhyor. Üstelik bu kuleyi adına 'kültür' dediğimiz sistemin, eğitim kurumlannın ve medyanın kendisi bizzat inşa ediyor. Bu hastalıklı anlayış sanatı müzelerde izole edi lmeye mahkum bir hale dönüştürüyor. Oysa daha evrensel bir sanat anlayışı na ve disiplinlerarası bir yaklaşım sergileyecek eğitim sistemineihtiyacımızvar".. Buyüzden "SanatKapital ya da Yaratıcılık Kapital" önermesi Beuys 'un en sık kullandığı manifestolardan biri oldu. Toplumun dönüşümünü sağlayacak en önemli güç kapital değil, sanat ve yaratıcılık olmalıydı, çünkü "Biz, devrimin ta kendisiyiz. Sanat tek devrimci güçtür." Beuys için sosyal dönüşümü görünür kılan tek platform sanat eylemleriydi. Performans sanatı bu anlamda, sahip olduğu iyileştirici ve dönüştürücü gücü sayesinde önemli bir misyon üstleniyordu. Anlamlar ve sembollerdenhareketleoluşturduğuperformans ve eylemleriyle izleyicinin sezgileriyle ortaklık kurmaya çalışırken, insanoğlunu duygu ile aklm beraberliğine çağınyordu. Sanat yaşamı boyunca 50'den fazla enstelasyon, 130 kişisel sergi ve sayısız konferans gerçek Kırım dağlarında... Almanya ile Danimarka'yı birbirinden ayıran sınırda. Krefeld adl ı küçük bir kasabadadoğdu. KoyuKatolikbırailenintekçocuğuydu. Doğayla başbaşa olmayı seven, pozitifbilimleremeraklıbirçocuklukvegençliğin ardından ani bir kararla savaş pilotu olarak Alman ordusuna katıldı. Sayısız çarpışmaya katıldı, defalarca ölüm tehlikesi atlattı, tngilizlere esir düştü ve ölümün soluğunu çok yakından hissetti... Kınm semaları üzerindorutin uçuşlanndanbirindeydi. Uçağı beklenmedikbirsaldınyla Ruslar tarafindan bombalandı ve dağlık birbölgeye düştü. Bölgenin göçebe halkı Tatarlar tarafından bulunduğunda bir mucize eseri yaşıyordu, ancak dondurucu karda saatlerce hareketsiz beklemek zorunda kaldığı için bilincini yan yanya yitirmişti. Göçebeler, onu günlerce keçe ve yağ ile ısıtarak yaşama döndürdüler. Joseph Beuys (sağda), Andy fVarhol ile Münih 'te (1980)... Amerika beni seviyor, ben de onu Gösterinin adı yukandaki gibiydi. Joseph Beuys Kennedy Havaalanı'na ayak basar basmaz, bir grup sanatçı tarafından apar topar bindirildiği bir ambulansla serginin açılacağı galeriye götürüldü. Bir battaniye, Wall Street gazetesi ve asgari gıda eşliğinde günlerce bir odada yaşadı ve ziyaretini başlı başına bir performansa dönüştürdü. Beuys'un. yapıtlan îstanbul'da Borusan Galerisi'nde.... Özgürleştirici «anat "Yüzdc 10 müzık, yüzde 25 mimarhk, yüzde 12 desen, yüzde 18 ayakkabı yapımı, yüzde 30 resim ve yüzde 5 kokudan oluşan bir sanat yapıtıdüşleyın..."60'larda.özellikle Amerika 'da yankılar uyandıran sanat akımı Fluxus kendisini böyle tanımlıyordu. Savaşın ardından Almanya'ya dönen Beuys, çeşitli yorumlara göre gcçirdiği kazanın etkisiyle, tıp öğrenimi ya dapozitifbilimlerde kariyer yapmak gibi fikirleri bir tarafa bırakmış, sanat eğitimi almaya karar vermişti. Düsseldorf Sanat Akademisi'nde desen ağırlıklı çalışmalar yapıyor, biryandan da bilimden felsefeye sanat tarihinden güncel politikaya uzanan çeşitli konularda sürekJi okuyordu. Bu dönemde sanat görüşünü oluşturmaya başlayan Beuys, Nam June Paik, Emmet Williams gibi sanatçılann öncülüğünü yaptığı Fluxus hareketinin " sanata devrimci bakışı sağlamak, 'yaşayan' sanatı desteklemek ve onu sadece eleştirmenlerin ve profesyonellerintükettiği biralan olmaktançıkartmak" ilkesiyle kendi sanat anlayışı arasmda yakınlık kurmuştu. Dencysellik, özgür yaratım ve sanatta disiplinlerarasılık gibi kavramlara Fluxusvari birbakışla yaklaşan Beuys eylemlerini ve işlerini kurgularken sanat ile yaşam arasındaki birlikteliği araştıran, bu iki alanın aslında bütünlüklü ve tek bir içeriğe sahip olduğunu savunan Fluxus'tanödünçaldığı,"bilincinyenidenyapılanması" ilkesinesıksıkbaşvurdu. u ^ H Doğa, ritüeller ve hayvanlar Bitkiler, hayvanlar, doğa olaylan küçük yaşlardan itibaren Joseph Beuys'un ilgisini çekmişti.Iyı bir doğa gözlemcisi olmasırun yanı sıra, bir deney insanıydı da. Ancak sanat üretiminde doğayı fiziksel değil, şiirsel bir Tıkoh Köşeler, 1964