Katalog

21 KASIM 1999. SAYI 713 Kız Kulesi'nin kimlığinde, hafızasındadcrin izlcri olduğunu söyleycn özler, restorasyonun amacmın Kız Kulesi 'ni kurtarıp ycniden canlandırmakdcğil,özclleştirmekavramını toplumun bilincinc yerleştırmek için politik birgirışim olarak değerlendıriyor. "Kız Kulesi gibi birdeğerin tıcari amaçlı olarak kullanınnnı kabul etnıek mümkün değil.Oysaözellcijtirmcgiriijimibuamacayöncliktir. Devlct bu rcstorasyonu kendi eliyle yapabilirdi. Örnek vermck gcrckırsc, SavanoraYatrnınözelleştırilerekkurtulacağını söylediler. Şimdi Savanora nerede, hangi amaçlakullanılıyor?Obirsimgeydi.Devlet böylesinc simgelcri koruyamayacaksa, o devlet değıldir. Aynca kiraya verme işlemi hiçbiraşamadaşeffafolmadı." 2000 yılına Kız Kulesi'yle merhaba Hatırlayacak.sınız,bundanbe^yılöncclrfanTözürn'ünyönetmenliğiniyaptığı "Kız Kulesi Aşıkları" adlı film tartiijmalaraneden olmuştu. IrfanTözüm'üngörüijlerinialıyoruz. "Kız Kulesi, benim çocukluğumun düijüydü. Bir dönem Üsküdar'da oturduk ve her karşıya geçişte bakar, inanılmaz etkilenirdim. 'Cazibe I lanım'ın Gündüz Düşleri' nde bir düş sahnesini çekerken Kız Kulesi'ni gezmcimkânınıbuldumilkdefa. 1990yılındagitmiştikvehaliiçleracısıydı.Lağımfarelerinin yaşayamayacağı kadar kötüydü. 'Kız Kulesi Aşıklan'nıda I994başındaçcktim. O zaman da çok kötüydü kule. Mutlak bironarııngerekiyordu, amabuonarımmilletvckillerininbirgünlüktelefongörüşmeleriylebilehalledilebilirdi." Türkiye Turing ve Otomobi I Kurumu GcnelMüdürüÇelikOülersoy, Kız Kulesi'nin kullanımiijlevinefarklıbiryöndenbakıyor vc bu gibi işlerde inisiyatifi devletin alması gerektiğini söylüyor. Son sözü; Kız Kulesi'nin restorasyon projesini hazırlayan mimar Dr. Mehnıet Alper'e bırakıyoruz. 2 Şubat 1998'derestorasyonabaşlayabilmek için ruhsat almış ve mcvsim kos,ulları nedeniy le çalışmalara 1999Martı'ndabaijlamışlar. Kız Kulesi, eğerbiraksamaolmazsa 2000 yılında tamamlanmış olaeak. "Restorasyon hangi planagöreyapıldı?" "Kız Kulesi, bizelimizealdığımızda çok kötübirdurumdaydı.Deniziniçindeolanbir yapı ve rutubet sorunları vardı. Aynca bu anıtsal eserimizin özüne yönelik hatalar yapılmiijtı. Bizimamacımızda 1943'teyapılan restorasyonda özünü kaybeden Kız Kule si'ne gerçek kimliğini yeniden kazandırmaktı. Bundandolayıkulenin 1943 öncesi resim ve bclgelcrini bularak projeyi hazırladık. Yani uluslararası çağdaş restorasyon kuram ve kavramları doğrultusunda bir restorasyon ile Kız Kulesi gerçek kimliğini buldu." "Kız Kulesi gibi simgescl biryapının özel scktöre verilmesine karşı çıkanlar var. Bu konudaki düîjünceleriniz neler?" "Bu kadar kısa bir sürede, bu kadar kalitelibırrestorasyon, devlet eliyle yapılabilirmiydi'.'Bunutartışmaklazım. Keşkeözcl sektör, kültürmirasımızdaki önemli yapılara sahip çıksa, restore ettirse ve bu miras gelecek kuşaktakilere saglıklı bir jjckilde ta;>ınsa. Buçalışma, bu yönden de ayrı bir öncm taşıyor. Inşallah örnekleri artar." SunayAkın, denizdesoğutulan bir biberonu bcnzetiyor Kız Kulesi'ni... Restorasyon tamamlandıktan sonra, Kız Kulesi'nin yeni işlevinin tam olarak ne olacağını merak ediyor ve Mehmet Alper'e soruyoruz: " Kulenin giriş katının bir bölümünde, herkese açık bir kafeterya olacak. Doksanbeşkişilikkapasiteyesahipolankafedesınırlıbirhizmetverilecek. Aynca ressam ve müzisyen köşeleri, deniz feneri, tuvalet, servis mutfağı da bu katta bulunacak. Birinci kat, Boğaz Kültürleri Müzcsi, sergigösteri salonu olarak kullanılacak. Yönetim ikinci katta. Üçüncii kat, PTT işlemlerinin, hatıra pulu, resim, poster ve gravür satışının yapıldığı kat. Hediyelik eşya satışı ise dördüncü katta yapılacak. Kulcnin balkonlu katına, bir tanesi Boğaz yönüne, bir tanesi tarihi yarı mada yönüne, diğeri ise Haydarpaşa ve Adalar yönüne üç tane dürbün konularak manzara seyrcdilebilecek. Küçükbirbarındabulunduğu katta bir servi s mutfağı da yer alacak. Son üç katın ikisi, Boğaz'ın güvenliği için Deniz Kuvvetleri KomutanlıTözüm, ikifılminde de mekân olarak Kız Kulesi'ni seçtL. ğı'naaynldı.Bukatlardaradarvetelsizci odaları olacak. Son katolan fener katı bayrak çekme yeri. Aynca lazer şovları da torasyon çalışmaları hız kazandı. Eğer bir durumda. burada yapılacak." aksama olmazsa, Kız Kulesi yeni yıla görÖylegörünüyorki,buçoktaraflıtartışma kemli biraçıhijlagirecek veherkesgörecek." kolay sonuçlanmayacak... Çünkü bu yazı kaUlaşım ise Salacak Iskelesi'nden kalkaAlpcr, kulenin kapalı alanının bin 211 lemealınırkenedindiğimizbilgiyegöre, Kocak motorlarla yapı lacak. "Taşıma parası ve metrekare olduğunu söylüyor. OysaTurizm ruma Kurulu, 3 Kasım 1999'da Kız Kulekuleden yararlanmak, herkesin rahatlıkla Bakanlığı kayıtlannda, bu alan "900 metre si'nde inceleme yaparak onaylı projeye aykıödeyebileceği miktarda olacak. Çok iddialı rı uygulamalar nedeniy le inşaatındurdurulve üst düzey de pahal ı bir ycr değil" şeklinde kare kapalı inşaat alanı" olarak gcçiyor. Yani Kız Kulesi 311 metrekare genişletilmiş ması kararını aldı... ^ konuşuyor Mehmet Alperveekliyor: "Res göre bu efsane de şöyle: "Battal Gazi, Kız Kulesi önündeki kıyıda karargâhını kurmuş ve yedi yıl orada kalıp bağlar bahçeler yetiştirmiş. Bu yedi yılda Üsküdar'ı ve Kadıköy'ü imar edip Şam'a gitmiş. Kral da yaklaşan tehlikeyi görüp, deniz üstündeki kayaya bir kale yaptırmış ve kızını en değerli eşyasıyla birlikte oraya yerleştirmiş. Battal Gazi, Şam'dan dönünce Üsküdar'ı basmış ve bir kayıkla Kız Kulesı'ne geçerek kralın kızını hazıneyle birlikte sahıle çıkarmtş. Usul gereği ıkı rekât namaz kılmış ve kıza sahip olmuştur." 1510 yılında meydana gelen depremde hasar gören kule Birinci Selim'in emriyle onarılır. Kız Kulesi, birkaç kez amaç dışı kullanılarak dramatik olaylara sahne olur. Bu olaylardan birini aktarıyoruz: "Birinci Mahmut'un başlarında çok yüz verdığı Kızlar Ağası Beşir Ağa, zamanla davranışlarına dıkkat etmez hale gelir ve bir gun kendıni Kız Kulesı'nde bulur. Burada başı vurulduktan sonra, Topkapı Sarayı orta kapısının önündeki ibret taşında sergilenir." Zeytinyağıyla yakılan fener, 1719'da bir rüzgârda alev alır ve iç katları ahşap olan kule yanar. Lale Devri... Eğlencelerin hüküm sürdüğü bu dönemde, Nevşehirli Damat Ibrahim Paşa, Kız Kulesi'ni yukselterek üstüne camlı bir köşk yaptırır ve kubbeyi kurşunla kaplatır. Kız Kulesi, aynı zamanda gündelik hayatın da içindedir. Bir gun lodos rüzgârlarının yol açtığı olaylar konuşulurken, devrin kazaskeri, hat ustası ve "biraz mübalağalı" konuşan biri olan Yesarizade Mustafa Izzet Efendi, başından geçen bir olayı şöyle anlatır: "Bir ramazan günü merhum, Üsküdar'a bir ahbabına iftara gidiyormuş. Ansızın lodos fırtınası kopmuş. Deniz dağlara çıkıyor. Kız Kulesi önune vardıklarında iftar topu gürlemesın mı? Hazret oruçlu tütün tiryakisi. Elınde çubuğu, çakmağı, kavı hazır. Büyük bir dalga, kayığı havalar havalamaz Kız Kulesi'nin dıreğındeki fenerin kapağını açıp orucunu bozmuş!" Imparatorluk, on dokuzuncu yüzyılda çöküntüye girer ve Kız Kulesi de bundan nasibıni alır. Artık ne bir deniz feneridir ne de bir cankurtaran. Yeni görevi, çöküntüde olan imparatorluğa savunma kuleliği yapmaktır. Aynca ek görevlerine de devam eder. 1830'larda çıkan bir kolera salgınında karantina hastanesi olarak kullanılır. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte saltanat işlevi sona eren Kız Kulesi, yalnızca bir deniz feneri olma görevini üstlenir. 194O'lı yıllar... Ekonomik açıdan sıkıntılı bir dönem. Buna rağmen Kız Kulesi ele alınabilir ve ıçten çürümüş olan ahşap yapı yenılenir. Maarif Vekaleti'nin danışma kurulu halinde, Istanbul Arkeoloji Müzelen'nde çalıştırdığı Eski Eserleri Koruma Encümeni, 1943 yılında, kule içine ceşıtlı zamanlarda yapılmış parazit eklentılerin kaldırılmasına ve kule ile duvarlarının onarımına karar verir. 1944'te yapılan restorasyonda Kız Kulesi'nin kurşunla kaplı kubbesı, kat döşemelerı ve bayrak direği betonarmeye çevrilır. Yıl 1964... Millı Savunma Bakanlığı, Kız Kulesi'ne talip olur ve kuleyi Ulaştırma BakanlıgYndan ister. Denizcilik Bankası Kıyı Emnlyet Teşkilatı tarafından Savunma Bakanlığı'na ve onun ılgıli bölümleri olan Deniz Kuvvetleri Komutanhğı ile Boğaz Komutanlığı'na devredılen Kız Kulesi, on yedi yıl kadar askeri yönetimde kalır. 1966 yılında Boğaz Komutanlığı'na bağlı mayın gözetleme radar istasyonu olarak kullanılmaya başlanır. Kullanımı, 1983'te Türkiye Denizcilik Işletmeleri üman Işletmesi'ne bırakılan kule, siyanür deposu olarak kullanılır. Duyarlı çevrelerin ve basının etkısıyle, kuledekı siyanürler Tuzla'da bulunan başka bir depoya taşınır. 1992... Kız Kulesi'nin fener olma dışındaki görevleri alınan bir kararla sona erer. Kulede bulunan radarlarla |eneratör sistemleri ve dığer aksamları tahlıye edilerek halka açılabilmesı için hazır hale getirilir.^ Kaynak: "Kız Kulesi'nin Kitabı", Çelik GulersoyUlku Altınoluk, Istanbul 1993 "Tarıhsel Sureçlerde Kız Kulesi", Yüksel Yazıcı, Konferans Notları, 1994.