Katalog

İOEKİM 1999. SAYI 707 yadadüşlediklerini görebildiğimizi sandıklaniçin,telaşakapılıyorlar,"diyor. Gerçekte, laboratuvar konunun daha çok fiziksel yönüyle ilgileniyor. On, on beş kadar karanlık odadan birtanesinin köşesinde raotor sinirleri devinime geçiren Vauxhall Cavalier aygıtı duruyor. Bu aygıtın denekleri her gün saat tam 14 'te, yani gece uykusuz kalan, ya da uykusunu yeterince alamamış bedcnin öğleden sonra "uyuşukluğu" içinde" olduğu bir saatte,oradahazırb.ulunuyor.Deneklerdireksiyon başinaotıırtuluyor, baş ve boyunlarınaelektrikli duyargalar, önlerine de bir video kamerası yerleştiriliyor. Ardından arabanın kontağı açılıyor ve deneklerbir yandan soruları yaıutlarlarken, bir yandan da arabayı sürüyorlar. önlcrindcki yol uzayıp gidiyor; güneş ışınları içlerini ısıtıyor; dışanda isc havasıcak. Kısacasi, senaryo tam anlamıylauygulaniyor. "Dencklerintümüdeuykuyadalacaklannı kabul etmiyor," diyen Horne, video kayıtlannda uyumamak için çabalayan bir deneği gösteriyor. Önceleri direksiyonun önünde dimdik oturan ve gözlerini yoldan ayırmayandenck bir süre sonrakayİulmayavegözlerini kırpıştırmaya başlıyor. Aradan çok geçmeden de kafası hafifçe öne düşmeye başlıyor. Arada sırada irkilen denck hiçbir şey olmamiş gibi doğruluyor. Ne var ki, aynı şey üçüncü kez y inelendiğinde araba yoldan çıkmış oluyor. Reyner," tşte, olan oldu," diyor. Belki bir fincan kahve onun yaşamını kurtarabilirdi. Reyner, "tki fincan kahve, gözünüzühiçkırpmamışsanızbile, siziyarım saat boyuncauyanık tutabilir"diyorve Horne ile birlikte kişiyi uyanık tutabilecek biryığın önlem öneriyor: Tabletler, enerji vercn içecekler,kafeinliçikletler. Ortak görüşlerbıı noktada tükeniyor. Örneğin, Horne bireylerin sabah ya da akşam uyanıklıklarınmkalıtımsalolduğunudüşünürken, Reyner butür alışkanlıkların öğrenmeyoluylaedinildiğinisavunuyor. Herikisi dc Amerika'daçok yaygın olan vc sanayilcşmiş ülkelerde "uyku açığı" olduğunu öne süren görüşc katılmıyor. Horne, "Daha uzun bir süre uyuyabi lmemiz il le de buna gereksinim duyduğumuz anlamına gelmez. Bana kalırsa,araştırmasaptırılmıştır"diyor. Zamandayolculuk... .•. öte yandan, Wehr söylenenlere kulak asmıyor ve, "Jim herkesin kabul ettiği beylik şcylerisorgulamaktanbüyükbirkeyifalır," yanıtını veriyor. Ancakortada beylik birdurum yok. Bedenin beslenme ve üreme gibi doğalgereksinimlerinintamtersine, uykunun içyüzü henüz tam olarak bilinmiyor. Insanların, öteki memeliler gibi, günlük çevrimlere göre uyudukları biliniyor. Bunun için bedcnleri belli birbiçim alıyor ve uykuyadalardalmazdörtbilinçaltıaşamasından geçiyorlar. Düşlerin görüldüğü ve uykunun genellikte en hafif olduğu aşamada beyin, el vegözkapaklandışında.tümbedeniuyuşturarakolası zararlarıengelliyor. Bubilgilerin ötesinegeçildiğindeherşeyfarklıkuramlarlabelirsizleşiyor. Örneğin,kimileri uykunun dokuları onardığını, kasları geliştirdiğini, beynindil veyaratıcılıktansorumlubölümünü dinlendirdiğini öne sürüyor. Ama tüm bunlarbedeningevşek olduğu biruyanıklık dönemindeçok daha hızlıgerçekleşiyorolabilir. Horne, törclncdenlcrdcnötürüfarclcrde uygulanan türde araştırmalara gidilemediğine, bu y üzden uykudaki beynin derinliklerine henüz inilemediğine dikkat çekiyor. Bilim adamları kadınların erkeklerden yarım saat daha çok ııyııduklarına, yaşlıların daha az uykııya gereksınim duyduklarına kesin gözüyle bakıyorlar, ama bunun neden böyleolduğunabiraçıklamagetiremiyorlar. Uykunun ne olduğu sorulduğunda Wehr'in sağduyuluyanitıcvrcnselbirboyutkazanı yor: "Uyku yarabere almadan zamanda yolculuk etmektir." Nc var ki, farklı çağlarda insanların çok farklıuykualı.'jkanhklarıolabileccğidedüşünülebilir. Virginia politeknik okulu tarih profesörii Roger Ekirch 15001850 yılları arasındalngiltere'nin gece yaşamını irdeleyenbirkitabıtamamlamaküzere. Ekirch bu yapıtı kaleme alırken incelediği yüzlerce günce, mektup, mahkeme kararı gibi belgeden şimdi bizlere oldukça garipgelebilecek kimi bulgular elde etti. Bu belgeleıden insanların odöncmde 910 gibi yattıkları,gcceyarısından sonra'Mlk uyku" adını verdikleri bu uykudan uyandıktan sonra bir saat boyuncauyanık kaldıklarıvcardından "sabah uykusuna" yattıkları anlaşılıyor. likırch'e göre, iki uyku arasındaki süre düşlerin anımsanması,cinselisteklerindoyurulması,yada gecehırsızlıklarınaaynlıyor. 17.yüzyılage lindiğindeyapayışıklandırmagiderekyaygınlaşıncavarlıklıkesiminuykudüzenigiderek günümüzdekini andırmaya başlıyor. Sanayi devrimiyle birlikte alacakaranlıkda geriyeçekiliyor. Ekricheski uykudiizeninin, Avrupa ve Amerika dışında, 6O'lı yıllara dek geçerliliğini koruduğunu öne sürüyor. Emory Üniversitesi insanbilim uzmanı Dr. Carol Worthman daha da i leri giderek, "Batı'yaözgü 'uzan veöl' uykusuolağandışıbir şey. Batılı olmayan kimi ülkelerde günümüzde bile kesin yatağa girme saatleri yok. lnsanlar yatağa giriyor, ardından y ine uyanıyor. Kesintisiz bir uyku kavramıbu ülkelerde geçcrliolmuyor,"diyor. YcnKiine, Ama7on vc Afrika'daki kimi küçük topluluklarda hayvan ve insan seslerı, yangın ve avlanma korkusu deliksiz uykuyu olanaksız kılıyor. Görünüşe bakılırsa, uyku uzınanları VVorthman'ıngörüşlerineilgiyleyaklaşıyor lar. Ancak Loughborough bu türkonularla ilgilenmiyor. Bukurumadestek verenlerdaha çokişlcvselçözümlcrgetircbilccekaraştırmalarla ilgileniyorlar. Laboraîuvaryollara "Yorgunluk Yaşamınıza Kıyabilir" levhası astırılmasına önayak oldu. Uf acık mutfağın birköşesinde yansı boşalmış bir votka şişcsi duruyor. Uzmanların bundan sonraki tasansı alkol, araba kullanma ve uykusuzluk arasındaki bağlantılarınsaptanması. Gelgelelim, Horne ve Reyner böylesipratik çözümler peşinde koşulmasından pek de hoşnutdeğiller. Horne, "Uykunun işlevlerini araştıran çok az insan var. lnsanlar sizin oturupetraflıcadüşünmcnizcizinvermiyorlar. Tabii vermezler;çünkü işlcrdcn bıınlarla uğraşacak vakit bulamıyoruz," diyor.^ The Guurdiun 'ıian çeviren: RİTA VRGAN