Katalog

7HAZİRAN IW8. SAYI637 ninacısınıc.okmükemmelbirniüancı olarak adam öldürme)ye ncdenoldu. PAZARIN PENCERESINDEN Ölüm ya da sevgi... Saldırganhk'm ö/el bir ^ckli de saldırganlığın kijjinin kentlisineyönelmişolması... Burada, yıkıcı vetahripkârdürtüler^ahsınkendisineyöncliyor. Bııgibı hallerdc, yazımı/m başında scv zünüettiğimizpasifagresirkisi lik diye tanımlanan özel kisilik bclirtilcrinin ortaya çıkmasınm yanı sıra, kijjinin kcndisini talırip etnıesi durumıı başlıgı altmda loplanan çok gcniş ve ilgınç psikopatolojik tablolar oluşuyor. Bütünbutablolarda, kişidcyıkıcılık veölümögelermınyapıcılık vcscvgi ögclerinegalipgelmesi söz konusu. Eîu kiş,ilerdc işini bırakmak, hazırlanmüj geleccğini mahvetmek, alkolı/m vc toksik madde kullanmaklan tulun da kaybcdeceğini öncedcn çokiyibildiğiriskli işlere karı^maya, gcrcksizameliyatlara tabi tutulmasınıamaçlayanbirdavran.ştabulunmaya, sık sık kaza gc Satdırganl.gm yokedki boyutu sinemada... çirmeye vc intiharakadardeğişen veçoğu kcz birinin diğeriylc bağlantısı kolayca düşünülemcycn,karmai>ıkbirolaylaryelpazesi ilekarsılaşırız. yonununodağınayerleştiriliyor. Yardım edenler, yardım alanlar* SELÇLK EREZ ynı türden olan tüm yaratıklar, yaşamlarını sürdürmelerıni sağlayacak kaynaklardan pay kapabılmek ıçın yarışmaktadırlar. Kaynaklar azaldıkça, kıtlaştıkça bu yarışma şiddetlenir, acımasızlaşır. Bu yarışmanın türden türe ne gibi değişiklikler gösterdiğını ızlemek ılginç sonuçlara ulaştırır bizi: Bazı türlerde ferdın mutlak bencilliği başattır: Kimse, kımseye yardım etmez; erişkinler, aç kalırlarsa bebeklerini bile yerler.. Bazı türlerin üyelerı, sürülerle gezerler; daha karmaşık sosyal topluluklar oluşturanlar da vardır. Birtakım türlerde güçlu aıle ve sürü bağlantıları dikkati çeker. Çok yavru üreten türler de vardır, az sayıda yavrulayanlar da... Çok sayıda yavrusu olanların yavrularını o kadar kollaması şart değildir ama az sayıda yavrulayanların bebeklerini daha çok desteklemesı türun sürmesi açısından akla yatkındır. Insanlar da bu tür yaratıklardandır. Yavrunun içgüdüsel olarak kollaması akılla bağdaşır ama insanın, başka insanlara yardım etmesinin ardında neler yatar? Son yıllarda bu gibi olayları "evrim psıkolojisı" açısından açıklama eğilimleri ağır basmaktadır: "Evolution" yani "Evrim" açısından bakıldığında, "Akrabalarım, bendekı genlerın bazılarını taşımaktadırlar; benim çocuğum olmasalar da, onlara yardım etmekle, bazı genlerimın bir kuşak ötesıne taşınmasına katkıda bulunurum!" diye duşunebılınır. Burada karşılıklı çıkarcılık da bahıs konusu olabılır: "Ben sana yardım ederım: Sen de beni desteklersın!" "Karşılıklı çıkar kollama"nın uç nıtelığı vardır: 1. Çıkar alışverişinin herhangı bir adımı, alıcıya yarar sağlar; vencıye bir şey yükler. 2. Vermekle almak arasında bir zaman aralığı vardır. 3 Veren, bir gün, bu eylemıyle bir çıkar sağlayacağını duşünür. Çin toplumunu inceleyenler, bu ülkede, toplum fertlerı arasındakı "karşılıklı çıkar kollamanın" aıle dayanışması kadar güçlü olduğunu farketmişlerdir.. Bunun, Konfüçyus'un öğretıleriyle vurgulandığı söylenır. Bu düşünüş tarzında, dunyadakı yaşamın otesınden çok, aklı, moral değerlerın ustune çıkartacak yolların öğretılmesiyle ilgılenilir. Son dortbeş bin senedir "kalabalık" olarak nitelendırılebilecek Çin yarı kıtasında bu tür düşunce tarzlarının egemen olması tabii kı akla yatkındır. Tarımdan geçınen eski Çin toplumunda "altruism"ın, sadakatın, buyuklere ve yonetıcılere başeğme eğilimının ağıı basması ve aıle baglarının guçlü olması dogaldır. Yaşamötesı evre konusundaki endişelerimizi cevaplamayı amaçlayan dınlerde de yeryüzündeki yaşam boyunca başkalarına yapılacak iyilikler, öldükten sonra kişiye "cennete kabul edilmek" gıbı çıkarlar sağlar. Bu ara, "Yardım" maskesi altmda sizden "para" karşılığında, kışiliğinizi ezmeyi, yoketmeyı, bağımsız karar verme yetkenizi hacir altına almayı amaçlayanın, şu ya da bu dınsel kisve ile gezmenizı isteyenin yaptığı "yardım" değil "esir almak"tır. Bunun konumuzun dışında kaldığı açıklanmalıdır. "Altruıst" deyip duruyoruz Türkçesı yok mu bunun? "Egoısm"ın Türkçesi var: "Bencıllik"; ancak "Bunun tersı olan "altruism"in dilımızdekı karşılığı ne? "AltruısnV'in Türkçesi ,'*; olarak "özgecilik" ya da "başkacılık" diyebileceğimiz düşünülmüştür. Karacaoğlan'ın, "Güzel sever diye ısnad ederler; Benim Hak'tan özge sevdiğim mi var?" dizesındeki "özge" "başka" demektir.. "Özgecilığı önerenler bundan esinlenmişler. Sadece insanlara özgü bir özgecilik örneği vardır: Soyut düşünebilen ve karmaşık dillere sahip olduklarından şimdiki zamanın ötesıne taşınabilen kültürler oluşturur insanlar.. Bu da, ademoğullarına, soyut moral duygular kazandırır: Bir insan toplumunda yaşayanların tümü, birbirine yardım ederse mutluluk yaygınlaşır ve genel yaşam düzeyi yücelir. Kültürlerin davranış yasaları ve kuralları vardır. Bunlara uyanlar "iyi vatandaş" olarak benımsenır, uymayanlar ise bir şekilde hor görülür, cezalandırılır, bazen toplum dışına itilırler bazen de sadece kınanırlar. Bu şekilde, toplum kurallarına uyanların daha saygın göründüğünü, uymayanların ise bunun tersiyle cezalandırıldığını öğrenen toplum üyelerı, yollarını genellikleçıkarlarına uygun bir şekilde seçerler. Oyle ise kendi kendimize soralım: Niçin insanlara çeşitli şekillerde yardım ederiz? Topluluğumuzda yaşayanların yaşam düzeylerinin yücelmesi eninde sonundabize ya da çocuklarımıza yarar da ondan! Yanı aslında başkalarına yardım, kendimize yardımdır da ondan! Burada verme üslubu üzerinde yeterince durulmalıdırKışın tatilinı dağlık bir yerde geçiren bir kontun ve kızına talip olduklarından aynı yere gitmiş olan ikı genç asılzadenin başından geçenlerı konu edinen eski bir Fransız komedisını anımsıyorum: Adaylardan biri, kontun uçurumdan kaymakta olan guzel kızını kurtarınca oyunu ızleyenler, ışin sonunun geldiğini, artık damat adayının belırlenmiş olduğuna ınanırlar, kızın ve babasının kurtarıcıya karşı olumlu tutumları, bu inancımızı pekiştirir. Ancak, yarışmayı yıtirmiş adayın yardımına akıllı uşağı koşar ve ona yapması gerekenı öğretır: Ertesı gun dolaşmaya çıkıldığında, yarışmayı yıtirdiğıne inanılan adayın ayağı, o tam kontun güzel kızının yanında yururken, kayar ve uçurumdan duşer gıbı olur. Kız hemen elini uzatıp adamı kurtarır.. ve bu asıl guzelın ılgisi anıden yön değıştirır: İnsanın kurtarılmaktan çok, kurtarıcı olmayı yeğledığinı ve o sıfatı benimsediğinı anlanz.. Kız, kendıne "kurtarıcı" olma fırsatını sağlayan gencı daha çok sever ve eninde sonunda onu eş olarak seçtığini belırtir! "Kaşıkla verıp sapıyla goz çıkarmamalı!" dıyen atasözü bunu hatırlatır.. Yardım ettiğinızde "alicenaplığınızın" anıtlara ya da bugunku moda uyarınca laserle göklere yazılmasını istemeyın! Bu konuda alabıldığine alçakgönullu olun. Alan açısından neler söylenmelı? Bu bılgilerin ışığında, alandan, verene mınnettarlık degil, ilerde, daha avantajlı yerlere vardığında, kendisine sıkışık durumunda yardım etmış kımseler gıbı davranmasını yanı o zaman ıhtıyacı olanlara yardımını esirgememesı beklenir O zaman bugün aldığını verene değıl, başka ıhtıyacı olana aktardığında aslında borcunu en iyi şekilde odemış olur! ^ " Çağdaş Yaşamı Destekleme Dernogı'nin Bakırköy Şubesi'nin 30.6.98 toplantısındakı konuşma. Onderlerin gücü... Toplumdaki birkesimin saldırganlık harekctinin ortayaçıkması, genişlemesi vesilinipsönmcsiögeleri,SosyalPsikiyatri'ninilginç konularından birini oluşturuyor. Bukonuda,daimabirhareketibaş.latankisj veya grup, yani harckctin nüvesi bulunuyor. Bunüvcsağlıkhbiridcalistöndcrvcya idcalist grup olabildiği gibi, paranoid biı hasta ya da kcndi özel çıkarı uğruna toplumu coijturup pcşinden koş.turmak istcycn vcya başkalarınınyönlcndirilıncsi ü/erinelıarekct cdcıı vc gencldc psikopatıkantisosyal ki'jilikö/cllikleri ta^ıyan bir kimsc olabiliyor. Bunüveninetrafındada,genelde,birlidcrin ortaya çıkmasınıbcklcyenvcliderdeki duyguvcdÜ!>üncclcripaylaşan,aynıideallcri taşıyan kımsclcrdcn oluşan biı \cvrc toplanıyor. Aııcak, unııtulmaması gcrckcn husus, ı,'oğukczbu(,cvrcgruburHiniginchal'if(lcrccede/ekâgeriliğigösterenyadahıslerikkıijilik özellikleri ta^ıyan biiyiik bir killenin kalılnıası... Dogaldır kı, stvünü cttiğinıi/ bu grııbunhcrhangigerçek bir ıdealı, t'ıkır vcya coşkusuolmadığı için, grup harekotının lıdcrlcri şu vcya bu ncdcnle ortadan kalktığmda vcya kaldıı ıldığında onların tüm harcketliliklcrı dc çok kısa bir sürede sönüyor ve kayboluynr.^ Toplumsal hınç... (,'ok kısa vc özct bir jjekilde i fade etmeye çalüjtığımızsaldırgarılıkkonusuıuın toplumsal yönüde çok ilginç. Burada bellibaslıikinoktanın, toplumun çogunluğunun saldırganlığınm, toplumun kiiçük bir kcsiminc yönclnıcsi, toplumsal hareketlcrindoğupgeni.'jleıneleri vesönmeleri, konusunun irdclcnmcsi gcrckiyor. Toplum, hu/uısıı/luk,problcm.güç,lük ve f'elaketlere ncdcn olan olaylarla karsjila^tığmda.kcndini korıımainsiyakı içinde.hissetmekte olduğu gcncl bunalımı a/.altnuık amacıyla, kcndibütünü içindc, tüm hıncıııı yonelteceği vekı/gmlıgını kanalİ7cedeceğı bir kcsimi arıyor, yaratıyor vc sonuçta tüm saldııganlığınıonakars,ıgösteıiyor. Busaldırganlığınhedef'i.daıma toplumun çogunluğununuıtak vasıflarından farklı bazı ırkı \ cya dü'jüııscl vc davraııı^sal ö/clliklcri göstcrcn kcsım oluyor. Rcnklcri, davram^laı ı. düi}ünceveinançları,bcgcnılcri,dilleriilcııki vc dinscl ö/clliklcrı ncdcnı ilc bu kcsim günahkeçisiboucemissairedurumunagelıyor vctopluma yönclik hcrkölülüğün nedcni kabul cdilcrck toplumsal hıddct rcaksi Hir lıtıpisluıneıle inuıl edilnıi$ bıçaklar yanyana ^etirilip özenle saklanmış.