Katalog

28 HAZİRAN 1998. SAYl 640 yüksek bir otoriteden", Sinclair'in siyasal görüsjerinin yery üzündeki en büyük tcmsilcisindcn, yani Stalin'dcn gelen bir rica ilc açıklanabilirdi. Stalin, Eisenstein'ıngczisiniuzatmasından,görüşlerinidcğiş,tirdiği vc SSCB'yc birdaha dönmeycceği sonucunu çıkarıyordu. "Poteınkin Zırhlısı" ile adeta deprcm yaratan yüııetmenin, bütün yaratıcılığını kullanarak çektiği "Yas.asın Meksika!" filmiyle, partinin değışen sanat politikasını yerlebiredeceği kesindi. Son ikı filmi Stalin'indayatmasıylasakatlanaıı ve"kötüörnek"diyeelcs,tirilen Eisenstein'ınkazanacağıuluslararası birbaşarı, partinin yenikültür politikaları ıçın felaketolacaktı. Eisenstein'ıMeksika'daengelleyenvcfilmini bitirip, kuıgulamasına izin vermeyen kis,i UptonSinelairdegiKçokbüyükbirolasilıkla Stalin'dı. Sınelair'm film bobintcrini genıiylc Eisenstein'a gönderirkcn, Hamburgliınanmatelgrafçekipbobinlcrigerigetirtmesi.yineStalin'inden gelen bir istckle olsagerekti. in 1937 başında filmi tamamladıvc kurgusuna başladı. Ama birkaç gün sonra Jumyatski çalı^maları yine durdurdu ve güya filmin ineelendiği birtoplantı düzenledi. Toplantı son unda varı lan karar, dchşet vericıydi. Buna göre Eisenstein, kolektif çifllikler konusunu gerçeğe uygun şekildeelealmamiij, konuyubiralegoriyedönüştürcreköldürülendelikanlıyı din uğruna acı çeken bırı gibigöstermi^, yalın,a(;ıkbiranlatım yerincbıçimcilikteısraretıni^ti. Dahaacı olan, Eisenstein'ınbunları kabul cdip, ö?ür dilemcsıydi. Filmin, (resmi açıklamaya göre) 1942'de Almanlar'ın Moskova'ya düzenlediklcri bir saldırıda yok oltnası, bu trajcdiyi noktalayan son gelişmcoldu. Çok sonra, 1 %3 yılında Eisenstcin'ın bu filmin hereekimindcnbırkarcninpo/itifinisakladığı ortaya çıktı. Sıncma tarihçisi Naum Kleyman vc yönetmen Scrgey Yutkeviç,zahmetlıbiri^egirİ!>erek, filmin senaryosudoğrultusunda, 1200 fotoğrafı kurgulayıp, bir "fotofilm"oluşturdular. Bu"fotofilm", engcllenmes,eydi "Bejin Ba Eisenstein'ın boğalarından, 1931. taklığı"nınEisenstein'ınşaheserleceanlatıyordu. Stalin 1934'tenberi"temizrindenbiriolacağınıgösteriyordu. lik" yapıyor, karşıtlarını,sakıncalıgördüklcAleksandr Nevskl rini uydurukyargılamalarlaidamettiriyorEisenstein, ertesi yıl konusunahiçbirpar du. Sanatdünyasından çokkişibuteröryıllarında öldüriilmüştü. tilininitirazedemeyeceği "Aleksandr NcvsEisenstein'ın 1943'tebas.layıptamamladıki" adlı yapımı yönetmeyi önerdi. Bu ğı "Korkunç Ivan" (Ivan Groznyj), tıpkı / arada Jumyatski ve ekibi görevden "Aleksandr Nevski" gibi, güncel koşullara / alınmıştı. Eisensteinrahatlamıştı. Yigörcyorumlandı. 16. yüzyılda, ülkeyiderley ne de, Rustarihinden birbölüm sunayip toplayan Çar Ivan, Stalin olarak algılancak olan filmin çekımleri sırasında, yanına, açık anlatım biçiminden sapma dı ve yönetmen bu 'övgüsü' için Stalin nişanı ile ödüllendirildi. "Korkunç lvan"ın masıiçingözcülükedecekkişilervermiş1946'datamamlanan ikincibölümündczalerdi.Çokgenİ!>olanaklarsağlananyapım lını, kan içici ve paranoyak bir Ivan vardı. 1938 sonlarında tamamlandı ve "AlekStalin bunu da üstünealdı ve tabii ki çok öfsandr Nevskı", sadece Eisenstein 'ın sakelendı. . Eisenstein nekadarözürdileyip, nat ının değil, dünya sincmasının dadoözeleştiri yaptıysa da, "Korkunç lvan"ın ruklarından biri oldu. Özellikle, Rus ve üçüneübölümünüçekmeizninikoparamaAlman sava^cılaı ın bu? tııtmuş Pcypus dı. Zalen, iki bölümükurgularken geçirdiği göl üzerındeki catı^masını anlatan 35 dakalp krızi y üzünden bitkin düşmüş, başka bir kikalık bölüm, tam bir sinema şölcniydi. fı Im için mücadele edecck dermanı kalma13. yüzyılda, Rushalkının Prcns Alekmıştı. "Korkunç Ivan"ın ikinci bölümü ansandr Nevski'nin önderliğindeistilacak 1958'de, yani Stalin'ın ölümünden beş, cı Almanları alt etmesı, kusjkusuz Eisenstein'ınölümünden 10yıl sonragöstegünccl çagrış.ımlarla yüklüydü ve rilebilecekti. olası Alman saldırısına karşı Sovyet yurttaşlarınamoral vcriyordu. 15 Eisenstein, 1947yılını,çoğunlukla kuramsal yazılarını dcrlcyip toparlamaklageçirdı. lOŞubat 1948 gcccsi, kalp krizi sonucunda öldiiğündc,5()ya!}indaydı. Pek azsanatçının hayatı onun kadarsıkıntılıgeçmişti.Halivaktiyerinde bir aileninçocuğu olarak dünyaya gelmiştı, ama aile sıcaklığını hiç tadamadı. Anncsı o daha yedi yaşındaykeneviterketti.llledc mühendisliği scçınesini istcyen babası 1917 devrimindc Bcyaz Ordu'ya, Eisenstein ise Kı/ıl ürdu'ya katıldılar. Devrim başarılı olunca, babası Almanya'yakaçtı. Eisenstcin'ın şansı gönül ilis,kilerinde de pek yaver gıtmedi. 26 yaşındayken, âs,ık olduğu oy uncu Anne Sten, başkasını tcrcih etti. 1932'de tanıştığı Ingiliz gazeteci MarieSetonisc, Eisenstein'a sevgilidcn çok haber kaynağı gözüy le bakıyordu. Yönetnıenin yaşam öyküsünüyazanSeton, 1939'da "Yaşasın Mcksika!"nın bazı bölümlerini sözde onun ilkclcrinc göre kurgulamış, \c "Timc ın the Sun / Güneşte Zaman" adını vermiştı. (Bu ve yapımcı Sol Lesser'in piyasaya sürdüğü "Thunder Ovcr Mexico" adlı dcrlcmclerin, Eisenstein'ıçoküzdüğübiliniyor.) 1934'tecvlendiği sekreteri Pera Ataşevailc 1937'deaynldılar, amaboşanmamışlardı. Eisenstein'ın, I937'de sinema ve tiyatro oyuneusuF.lenaTelcşevailekurduğuyakınlık da mutlu sonuçlanmadı. Savaş koşullarında hastalanan kadın, 1943 yılında öldü. llenüzkırkyaîjlarındaydı. Eisenstein araştırma ve dcnemeden hiç vazgeçmeyen, düşlerini gerçekleştirmek için ömrünü harcamakta duraksamayan nadiryaratıcılardanbiriydi.Tümcngellemelere rağmen yılmadı ve hep yeniden denedi. Filmleri, yazı ve resimleri insanlığın ortak kültür hazinesinc bırakılan çok değeıii bir mirastı. Çok yaşa Eisenstein! ^ 49 Aralık tarihlerinde Istanbul'da gerçekleştirilecekolan "1. Uluslararası Sinema Tarıh Buluşması'ndaSergeıM.Eısenstein'indokuz yapıtı gösterılecek. Geri dönüş I 932 basjarında, Eiserıstein ve Tisse SovyetlerBirliği'ncdöndüler. "Potcmkin Zırhlısı" ile genç SSCB'nın tanıtımına büyük katkılarda bulunmuş olan yönetmen, burada çok soğukkarşılandı. Sinclairgibi "solcu" birAmerikalıyazarlatersdüsmesi.gezisini çok U7un tutması vc siyasi görüşlerini değiştırdığiyönündckidcdikodularilerisürülerek kıyasıya eleştırıliyordu. Bıı arada, sadc vc gelenekselbiıanlatımbiçimiisteyensosyalist gerçekçilik anlayışı devletin resmi kültür politikası olmuş., Eisenstein'ın öncülük ettiği araijtırmacı ve deneysel yaklaşırn gözden düşmüş.tii. Devlei, izlcyiciyi zorlanıayan, "kafa karıştırmayan", hafif güldürülcr ve yeni topluınsal düzeni savunan gcrçekçi ya da hanıasi dramlar, kahramanlık öykülcri istiyordu. Böyle bir ortamda film çekmc olanağıkalmayan Eisenstein, çcşıtlistüdyolarasenaryodanıs.manlıgı yapıyor, bir yandan da hoca olarak görcvlendirildiği Moskova sinema okulunda vcrdıği dersleraracılığıyla film estetiğı hakkındaki kııramlarını gcliştirmeyedevam ediyordu. Bütün önerileri geri çcvrildiği halde, film çekmcdiği için eleştirilmcsi, tam kara mizah örncğiydi. O dönemde r Sovyet sinema daircsininbasjindaolan Stalin yardakçısı Boris Jumyatski, Eisenstein'a kaışı neredcyse özel bir kin duymakta, engellcmck için elinden geleni yapmaktaydı. I 935 ocağında, Sovyet sincmacndüstrisinin bes.incikuruluşyıldönümükutlamalarısırasında Eisenstein, aykırı düs.ünceleri vc film eekmemesinedeniyleağırbiçimdeelcştirildi. Lcv Kuleşov ve"Bilimsel Sincmatografik Araştırma Enstitüsü"nün o /amanki başkanı Lcbedev, llisenstcin'ı destckleyenazsayıdaki insanlardan ikisiydi. Lebedev, Eisenstcin'ın tümfilmlcrinin, kuramsalçalışmalarının pratikte dcnenip, sınanması olarak görülmesı gerektiğıni ve aras,tırmanın sadece bilimde değil, sanatta da yeri bulunduğunu söylüyordu. Ancak,havaEisenstein'ınaleyhindeydi. Eisenstein,böylcbirhavada,ilksesli filmi "Bejin Bataklığı"projesi üzerindeçalıs,maya başladı. Turgenyev'in bir öyküsündcn serbestçe uyarlanan film, Kulaklara karşı ortak çiftlik hasadını savunduğu içinbabası tarafındanöldürülenbirdelikanlınınöyküsünüanlatiyordu."BcjinBataklığı"nınyaklaşıküçteikisitamamlandığısıradaJumyatskin işc karıştı ve filmin yeniden çckilmesini "emrctti". Senaryo, partinin günccl sanat politikasınauydurulmakzorundaydı. Eisenste r "Aleksandr Nevski" cleştirmenlcri, izleyicileri ve en öneınlisi parti ılerı gelenlcrıni fazlasıyla memnun ederek, Eisenstcin'ı uzun süredir içinde bulunduğu tehlikeli durumdan kurtardı. Hatta, parti onu Mos film stüdyolarının başına getirerck, memnııniyctiniaeıkçagösterdi. Ancak parti, bugünbeyazdediginc, ertesi gün sıyah demckteydi. 1939'da Hitler Almanyası'yla saldırmazlık anlaşması irnzalanınca, film rafa kaldırıldığıgibi, Almanlaraşirin görünmck için Eisenstein'a Wagner'in "Dic VValküre" operasını sahncleme görevi verildi. 1940 Kasımı'nda, operanın Moskova'daki galasına katılan Alman diplomatlar, Eisenstcin'ın çalışmasını hic beğcnmemis, onu Yahudinumaralarıecvirmcklesuçlamışlardı. Bir sürc sonra Almanya Sovyetler'e saldırınca "Walküre" kaldırılmış ve "Aleksandr Nevski" yeniden gösterilmcye başlanmıştı. Bütün bunlar, Eisenstein'ın içinde bulunduğu şartları yeterin Sanat tarihi, mitoloji ile if içe yaşadı yıllarca. Hamlet, Salome ve Oedipus gibi karukterlerle ilgilendi.