Katalog

28 HAZİRAN 1W8.SAYI 640 zorundabırakan büyiik birçelişkiyle karşılaştı. Dramatik gerçekliklc, yani sanatsal (kurmaea)gerçeklikle,hayattakigerçeklik (gcrçck gaz fabrikası, makincler, ışçiler) yanyanageldiğinde,bütünçabalarıuyduruk veyapmacıkbirniteliğebürünmüştü.Tiyatro,onundüşünecleriniuygulamayaelverişli birsanatdcğildi. Busanatdalındayapabileceklcrinin sınırına gelmişti. Eiscnstein, biitün bu çalışmaları yaparken, yeni gelişen sinema sanatıni da yakından izliyordu. Sincmadaçağriijimsalkurguyugcliştircn Lev Kuleşov'un( 18991970) öğrcncisi olmuş, D.W. Griffith'in (18751948) ve Dziga Vertov'un (18961954) çalışmalarını incelemişti. l'rıtzLang'ın( 18901976)"Kumarbaz Dr. Mabusc"( 1922) filminin Rusya'dagöslerilecek kopyasını, kurgucu Hstcr !>ub( 18941949) ilc birliktc hazırlamişlardı. Prolctkult yönetimi, 1917 dcvriminin tarhini anlatacak ycdi fılmlikbirdizi tasarladı ve bunları gerçckleştirecek yönetmenleraramayabaşladı. lîiscnstcin,diiiininbeşinci filmi olan"Grev"i(Staçka, I924)yönetmekle görcvlendirildi. Zatcn, dizinin çekilen tek filmidcbuoldu.Eisenstein"Grev"igerçeklcştirirken, ekibinde Bstcr Şub ve sinema tarihininenönemligörüntüyönctmenlerindcn Eduard Tisse gibi yetenekler vardı. Bu nedenlc düşüncelerinin çoğunu rahatça gcrçckleştirebildi."Grev"dctiyatroçalışmalarındakikarakteristiküzelliklerinhepsigözlenebiliyordu: Olay örgüsünün, belli biryapıoluşturacakşekildekurgulanması,karikatürleştirme, kişiden çok kitleye ağırlık vcrilmesi,birbirinekarşıtgörüntülcr,metaforlar vcsimgeler... 13 Sovyetsineması.başarılibirömekdahaçıkardı.Bu, Eisenstcin ile birlikte, Kulcşov'un öğrencisi olan Vscvolod Pudovkin 'in (18931953) yöncttiği "Ana" filmiydi. Bu film, beklenmedikbirşekildc, EisensteinilePudovki.n arasında yıllarca devam cdecek bir zıtlaşmavetartışmayıbaşlatacaktı.Nedeni, iki sanatçının kurgu hakkında farklı düşünmeleriydi. Pudovkin, Eisenstein'in"çatışma kurgusu"nunyanlışolduğu, filmde anlatılan öykünün izlcyiciyi rahatsız etmeyecck bir akıcılıkta verilmesi gerektiğikanısındaydı. Buzıtlaşma,devlctinilgilibirimlerininçok işine yaradı ve Pudovkin zaman zaman Eisenstein'akarşı kullanıldı. Devlet, üçüncü filmi "Ekim"denbaşlayarakEisenstcın'dan tedirginlikduymayabaşlamıştı.Dahasonraki çalışmalarının karşısına, hep Pudovkin'in "istikrarlı"filmleriçıkarılacak ve onun gibi yapması gerektiği söylenecekti. Devlet bu şekildc zıtlaşan iki yönetmeni, aynıkonuyufilmealmaklagörevlendiripgaripbiryarışasoktu. I917devriminin 10.yıldönümü dolayısıyla, birer film çckcceklerdi. Eisenstein ve Pudovkin'e hcr türlü olanak sağlandı ve kimse işlcrine karışmadı. Eisenstein, o sıralarda üstünde çal ıştığı "Genel Çizgi" adlı filmi bırakıp, John Reed'in "Dünyayı Sarsan On Gün" adlı röportajına benzeyenbirfilmebaşladı:"Ekim". Pudovkin'inçektiği film ise"St. Petersburg'un Sonu"( 1927)adınıtaşıyordu. Pudovkin, önce başladığı için filmini erkentamamladı. Eiscnstein ancak 1928martında "EkinV'i bitircbıldı. Bu arada Pudovkin'in filmi gö >terime sunulmuş ve beğc •" "Korkunç Ivan "dun bir sahne vefilm için yaptığı skeçlenlen birL 1942... 25 yaşındaçektiği filtndc, devrimöncesi Rusyası'nda köylülerin çektiği sıkıntılan, greve gitmeleri ve bu grevin ordu tarafından kanlıbiçimdeezilmesianlatilıyordu. Içerde, ve dışarıda çok beğenilen bu çalışmasında Eisenstein,"çatışmakurgusu"nu,yanibirbiriylebağlantısızanlamlariçerenikigörüntüyü arka arkaya verip, izleyicinin kafasında yenibiranlamoluijturmatekniğinibaşarıyla denemifjti. Askerlerin köylüleri katletmcsi ve me7bahada boğa/lanan hay vanların görüntüsüniin arka arkaya verilmesi gibi... scdi ctrafında toplanmasını anlatan kcderli bölümün ardından, küçük yelkenlilerle Potemkin Zırhlısf nıziyarctegidişlerini anlatan şiirsel bölümün gclmcsi, dayanışmanın ve barışın güzelliğini, gücünü ortaya koyuyordu. Daha sonra, Odesa merdivcnlerindeki katliam sahnesi vc limana yaklaşan öteki savaş gcmilcrindcki askerlerin Potemkin Zırhlısı'ndakiisyancıaskerlercateşetmeyi reddetmcsini anlatan son bölüm de aynı duygu vcdüşünceleri uyandırıyordu. "Potemkin Zırhlısı"nın ardından, genç Ve Potemkin Zırhlısı geliyor... Bu filrnin kazandığı başarı üzerine, Eisenstcin, daha kapsamlı bir çalışmayla, 20. yıldönümü nedeniyle 1905 devriminı anlatacak bir filmi yönetmekle görevlendirildi. Genç yönetmen, kcndisine verilen "1905" adlı sekizbölümlük senaryonun, Potemkin savaijgemisindeki isyanıanlatanbölümünü scçti ve çah'jmaya ba^ladı ve sonuçta ortaya "Potemkin Zırhlısı" çıktı. Orson VVelles'in l940'dagenişimkânlarla,özgürceyarattı'ğı " Yurtta^ Kane", nasıl onun yapmak ıstcdiklerinimükcmmelbiçimdeyansıtıyorsa, "Potemkin Zırhlısı" da Eisenstein'ın düijüncelerini en güzel biçimde uygulayabildiği bir film oldu. Sinema sanatının bu ilk büyük ba^ yapıtı,devrimciniyu'tlerlegerçekleştirilmiş, ama asıl dcvrimi sinemada yaratmıstı. Film/aradan geçen bunca yıla ragmen, güeündenhiçbirsey kaybctmedı. Profesyoncl oyuncular yerine, büyük bir özenle seçilen tiplereyervcrilmesinin,izleyiciyikalbinden yakalay ıp, yönlendircn vc yaratıcı "çatışma kurgusu"na harika biçimde ııyan yalın, güçlü bir anlatınıın, Eduard Tisse'nin görüntü çalışmasının vc daha pek çok unsurun payı vardı bubaşarıda. Sava:> gemisindeki askerlerin gergin yüzlerininyakınçekimiyle.sımsıkıyumrukgörüntülctinin arka arkaya verilmesiyle"öfkc veisyan"duygularınınyansıtılması;7alimlerin tarafını tutan papazın yüzünün yakın çekimiyle,haçıçekiçgibitutanelininyakın çckiminin arka arkaya verilmesiylc, bu adamın temsil cttiği dinin bir zulüm aracı olduğunun düşündürülmesi, filmde uygulanan "çatışma kurgusu"nun sadecc iki örneği. Ama Eiscnstein, yalnızca çckimlcri değil, beş perdelik klasik oy un yapısını taşıyan bölümleri de çatışma kurgusıına göre düzenlcmişti. Gemidcki huzursuzluğu anlatan ılk bölümle, bunu ı/leycn isyan ve çatışma bölümü,baskı vezulmün sonuçta geritepceeğini, czilcnlerin birleşip, czenlcri alt cdebileceğini düşündürüyordu. Zaten t'ılmin ana teması da buydu. Odcsa halkının, gemidcki çatışmadaöldürülenaskcr Vakulinçuk'uncc Marlene Diclrich ve Sternber)>'te, 19İ0. Eisensteiıt ve Pudovkin, 1942. Devrim onun esin kaynağı idi. Ama daha sonra yolu yine devrim adına kesildi.1998, Eisenstein'ın hem 100. doğum yılı hem dc 50. ölüm yıldönümü. 50 yıllık ömrüne sığdırdığı yapıtları, gün geçtikçe önem kazanıyor. 1900... S M. Liscnstein babası Mikhail ve annesi Jıılie ilc...