Katalog

Dünyada yahndan başkası yalan C harles Maurice de Talleyrand, Na.polyon'undısişleribakanı, Viyana Kongresi esnasında "Konusmak, insana düşüncesinin üzerini örtebilmesi için vcrilmiş bir yetenektir" demişti. Belli ki bu, o an için politik bir imaydı ancak g inlükyaşamıkolaykılabilmekuğrunayaratılan ve hayal gücünün muhteşem dehasını ortaya koyan bahaneler, çıkarlarımız uğruna neredeysekendimizinbileinandığıiltifatlar,attığımız iftiralarve hatta oynanmıs;, sahte orgazmlarla tükettiğimiz gccclcr düsünüldüğünde bunun pek de diplomatik davranış alanlanyla sınırlı bir insan tutumu olmadığını gösteriyor. Planlanmış yalanları söylemenin yanı sıra doğaçlanıa ıııanevralarm da ııstası olan insan, konusurken anlamlı tonlamalarniimiklerle vc mütcvazı bır 'kendinı yalanının dı^ına çekmc'tavrıylatiimbunlarıyaparkenkunıazbir çekicilik ve sevimlıliğc de bürünebilıyor. Çünkü bu insanın doğduğu aridan ıtıbaren içgüdüsel olarak geliştirdiği, aşama asama ilerIertiğibiryetenek. Vebazıevrimbiyologlarına göre de, her gün biraz daha cüretle kandırabilmek ve kandırdıkça bir adım daha ileri gidebilmek, homo sapiensin onu insan yapan zekâsınıngelişimindekiiticigüç vebeyninin bugünkübüyüklüğüneerişmcsindeki ananedenlerdenbiri... Psikiyatristler,psikologlar,yazarlarvc hatta sosyologlarla politologlar bu gizli ve bastırılmiij ancak yine de varlığımızın temel yapı taşı olan olguy u zaman içinde derinlemesine irdelemeolanağıbuldular. Bugruplarlaboıatuvarlardadeneklerebilinçlibirijekildeyalan söylctirkcn.yalanlarsırasındabedeninsinyallerinianalizederkcnyadaçocugungeli^imindeyalanın öncmını veycrıniaraijtınrkeninsanoğlunun yalan söyleme yetisinin sadece kötübireğilim veolumsuzbirvasıt'dcğil aynı /anıanda sosyalzekâsınınönemlibirkarakterıstiğıolduğunuDrtayaçıkardılar. Ahlakçılarbutüryaklaşımlarıreddetseler vc yalanı prensip olarak negatif bir 'eğilim' olarak nitelesclerde, aslabasjvuıulmama.sıgereken bu tutumun son çare ve kötülügü engellcmeniyetiylekullanıldığında'ati'edilebilır' olduğunu kabul cdiyorlar... Son nokta ve kötülüğüntanımıisegörccc! Zekâgelişirken... San l'rancıseo 'Hunıan Interaction I.ab'ın yöneticisi ve duygu ara^tırması Paul Ekman, yalan ve riya üzerinde 20yılı aşkın birsüredir yoğunincclemeleryapıyor. Buara^tırmaların daha ilk yıllarında yalanın kendini ele verdiği noktalardan birinin uygun mimik ve beden hareketleri olduğunu kavrayan Ekman, insanınÖ7ellikleplanlananyalanlardabirpsikoloğunbileanlayamayacaği!;ekılde'donanımir davranabileceğini göı üyor. Araştırdığı örnek vakaların birınde, bir psikiyatri kliniğinde U7un süre depresyon tedavisi görcn bir kız, tcstlcrvepsikiyatristlcriylcu/unsiirenkonu!)malarsonucundaiyile^tiğikanısıylaevegönderiliyor. Oakşamintiharedenkı/ınintiharınıaylardırplanladığıgü«ılüklerindenanlai}ilıyor. Veyinegünlüklen.doktorlankandırınak için testlcrc ve konuşmalara nasıl hazırlandığınıdaaçıklıyor. Ekman bu vakay ı kızın psikiyatristiyle yaptığı vevideoyaalınmı* olan son konuşmaları nı inceleyerek sürdürüyor. Psikiyatristleri birlikteonlarcakezızlcnenı'ılmdekı/mya söylediğinedairbiripucugörülmüyor. An konu^mamn bir yerinde, psikiyatristın k oradaııçıkıncaneleıyapacağınısordugu da, ki7in gözlennde dcrin bir umutsuzluk desi bir an ıçın görülür gıbı oluyor ve kayb< yor. Oanı yakalanıak içinhattalarboyua filmı defalarea seyreden ekip. sonraki ça malarını butürcletaylarayonlendirıyorve laboratuvar kurarak çağırdıkları deneklt bilinçlibir^ekılde yalan söylcmelerınıisti; bilıncdiklcri bu yalanlan deneklerın min hareketvebakışlarıiKİanbulıııayaçalüjiyoi l.kman bu çahşmaların anıaeını yalanın si' matik bir dızın içındc arastırılınası ola açıklıyor. Ekınan'a göre, yalanı ortayaçıkarmakı benzeriyaygınmetotlardakullanılıyoratv hiçbirinde kesın sonuç almamıyor. Yönten karşılıklı olarak gelıstırıliyorvebırçokin yalan söylerken hiç açık vermeyecek düze; davranabiliyor. Yalan, ikiyüzlülük ve riya... İnsan doğduğu andan itibaren fantezi dolu yalanların, acımasız bir ikiyüzlülüğün ve riyanın ustalık dönemini yaşıyor. Gerçekleri gizleme eğilimimizi ne kadar bastırmak istersek isteyelim, kayayı delen kardelen gibi fışkırıyor yalan içimizden dünyaya. Yalan az rastlanır bir karakter bozukluğu değil. Yalan söyleme eğilimi evrimin itici güçlerinden biri. Temel bir içgüdü... Söylemek ve anlamak... Hvrımbiyologları,yazınınbasındadabi tildiğı gıbı, insan zekâsının gelişimini yö yaratma baskısına,yalanı sürckli gelıştir^ ye ve sonra da o yalanı örttnek için girılen r; ne çabalara bağlıyorlar. İnsan kendinde guştan varolanbuyetenekkarsısındaelbı yalanı tanıma ve anlama yetenegini de geli riyor. Aneak ınsanın yalanı anlama konuS da, yalanı söylerkenkı gelışmı^lık düzey gelmesiniengelleyenbırtakımetkenlerva Buetkcnlerinba!>ında yalanı anlamanın, layan kisi için her zaman olumlu sonuç ven nıesı gelıyor. (,'oğu insan, anladıgı yalanı 1 görmezden gelme ya da yanlış anladığ