Katalog

18 CUMHURlYlil DERGİ Dünyanın dikkatinden kaçan şöhret! ÖZGEN ACAR Şöhretin kapılan, îskoç mimardekoratörressamtekstil tasanmcısı Charles Rennie Mackintosh'a ölümünden 70 yıl sonra açıldı. adıyla bir grup oluşturdu. Bunlar arasında Margaret vc Frances Macdonald adlı iki kızkardeş de vardı. Kendisi Margaret, arkadaşı McNair ise Frances ile evlenecekti. Grup, sanatsal yaratıcılığın yanı sıra, eğlence, aşk, dostluk ile yoğruluyordu. Mackintosh'un yönlendirmesi ile grup, metalden cama, mobilyadan afişe el atıyordu. Başlangıçta"simgecilik" ile ilgilendi. Çalıştığı W.J. BassettLowke adlı mimarlıkmühendislik şirketi yeniliklcre açık ve başarılı idi. Çayhane Ekonomik patlama ve toplumsal hareket, insanların bir araya gelmelerini sağlayan çayhane gibi yerlerinsayısını arttırmıştı. Bürolarda çalışanların eğlenme isteklerinin yaygınlaşması, zevk düşkünü kadınlann çoğalması,paraharcamaolanağınınvarolması bu gibi ycrlere olan talebi de arttırdı. Sanatçının yaratıcılığını anlayacak, ilginç birkişiçıktıkarşısına.Catherine Cranston, evlenmesine karşın soyadını değiştirmeyip kızlık soyadını korumuştu. 19. yy' ın ortalarındaki modayı gösterış ıçın sürdürmekten çekınmeyen, girişimci bir ış kadınıydı. Dört salonlu çayhanclerini, kentin finans ve sanat açısından cn başarılı ve moda yerlen yapmıştı. Müşterilerinin ne istcdiğini çok iyi algılayanbuazimlikadın, Mackintosh'un yaratıcılığında müşterilerini çarpacak ve savurgan bir ortamda yaşatacak, bir tasanmcılık dehası görmüştü. Mackintosh, 190011 yılları arasında Bayan Cranston için Ingram Sokağı'nın çeşitli yerlerinde lOçayhaneyapıpdekoreetti. Sanatçı, cşi ile birlikte bunlardan birincisini "Bayanlar ÖğleYemeği Salonu" adıyla gerçekleştirdi.Eski binanın içmimarısinc ilişkin sütunların dışında, her şey i tümüyle sökerek, buraya yeni pencereler, panolar, giriş alanları, merdivenler ve balkonlar ekledi. Eşi, büyük duvarlardan birine alçıtaşından "May ıs Kraliçesi", ötekisine ise kendisi "IşretAlemi""adıileikipanoyaptılar. Sonuç, Bayan Cranston'unbeklediğinden deçarpıcı idi. Müşterilcrogünedeğinböylesine değişik, olağanüstü bir sanatla ve işletmccilik becerisi ile tanışmamışlardı. (Tam benzcmese bile, 1950'lerın Ankara'sında adınıhiçkimseninbilmediği"Madam"ınişlettiğı Büyük Sinema'nın Pastanesı olgusunuçağnştınyor.) Duvarlara beyaz vc masalara gümüşün egemen olduğu ikinci "Bayanlar Salonu" ise sanatçının mutlakdenetimi altında gerçekleşti.I)enebilirki,artıkbusokaktakiyapılanmalarondansoruluyordu. Aynısokakta,aralıklı olarak, yaklaşıkoniki yıl çalıştı.Cayhaııeleri iş yaptıkça, Bayan Cranston yeni işyerleriaçıyorveMackıntosh'ayenisiparişlerveriyordu. Bu salonlar, 1940'lardasavaşyıllannakadaryaşamlarınısürdürdüler. 1950'lerdeise Glaskow Şirketi bu "sanat eserleri"ningeleceklerini güvence altına almak için satın aldı. (Istanbul'daki Markiz Pastanesi, bir anlamda Bayan Cranston'un çayhanelerinin, benzeri sayılabilirdi. Markiz'ın"yedek pari çacr'dükkânıyapılmakistenmesinıelberteı Glaskow Şirketi önlcyemczdi.) 1971 'dctüm parçalar tek tek sökül üp depoy a kaldı rı Idı. 1978'de Glaskow Müzesi'nc taşınarak, ya bir bölümüyenidenbırleştınldi yada bazıla^ rı parçalarhalindesergılendı. "Bayanlar Saj lonu"nun onarımı dört yıl aldı. Iskoçya Sa| natıUlusalGalcrisi'ndeartıksüreklısergilC' necekti. A T merikalı müzeciler ve müzayede evleri; 20. yy'da tanımadıkları bir lskoç mimar ve dekoratör olan Charles Rennie Mackintosh'u (1868I928)21.yy'ataşıfnayolunuaçarak, günahlannıafFeUirmekiçinöncmliadımlar attılar. BellibirçevredışındaAmerikalılar, Mackintosh'uancak ıki yıl önce farkettiler. New York Metropolitan Sanat Müzesi (MET),Şikago Sanat Enstitüsü, Los Angeles Bölge Müzesi, Mackıntosh'uAmerikalılar'aolağanüstüsergilerletanıttılar. Müzayede evleri, yokluk içinde ölen sanatçının yapıtlanndan ellerine geçirdiklerini övgüylc pazarlamayabaşladılar. Bu yıl doğumunun 130, ölümünün 70. yıldönümü ncdeni ile anılacak olan Mackintosh, dünyanın en ünlü mimarlanndan Frank Lloyd Wright gibi "yalnız binanın kabuğunu değil, binanın içindeki en ufak ayrıntısını da tasarlayan ve aynca çevreyle bütünlüğü de sağlayan bir tasanmcı" olarak kabul ediliyor. Nc var ki Mackintosh'un mimari eserleri, dekorasyon parçalan, tekstil ve rcsimleri îskoçyadışjndaçokazbiliniyor. Sanatçının budurumunu, New York Metropolitan Sanat Müzesi Müdürü Phılıppe de Montebello, "modern tasarımlarına karşın layık olduğu düzeye ulaşmamasında uzmanlann dikkatinden kaçan, olağanüstü yaratıcı, eşsiz ve artistik bir şöhret" sözleri ile özetliyor. Ülkemizde pek sınırlı bir çevre dışında pek tanınmayan bu sanatçının yaratıcılığının sergilendiği ABD müzelerindeki yapıtları ile tanıştıktan sonra, Türkiyc'de bilcrek yada bilmeyerck mimaridenziyadeözellikle iç dekor alanında etkilenildiğine tanık olarak, hayretettim. 19. yy 'ın ikinci yansında Ingiltere'de ortayaçıkan"SanayiDevrimi"kuşkusuz!skoçya'yı daetkilemekte gecikmcdı. Sanayi devriminiyaşayanbirkenttenüfusvcrefahpat laması ile yeni zenginlerin de türemesi doğaldı. Böyle bir ortam, genç mimarlara ve sanatçılara da büyük fırsatlar yaratıyordu. Gençlerarasındakirekabetnedeniyle Charles Rennie Mackintosh.hiçbirbiçimdedüşünülmemiş, özgün tasarımcılar yaratarak o günlerin yansında öne geçmesini bilmişti. Ailesiortasınıftandı.Babasıbirpolismemuruydu. Japon sanatı vc tasarımlanndan etkilenmişti. 16yaşındaykenmimarlıkeğitimine baş. lamıştı. Akademide gece kurslanna gitmiş, bir şirkette usta olarak çalışmaya başlamıştı. 1901'da bu firmaya ortak oldu ve 1913'ekadarçalıştı. Coğunlukla yaşamı boyunca çiçek, bina veyapısalögelerçiziktirdi. 1891'de20sterlinlik bir burs kazanarak ltalya'ya gitti. Üç aylık gezisinde klasik yapılardan fazlacaetkilenmedi. Daha çok Iskoçya ve tngiltere'nin kendi mimarisi ile ilgilendi. Mimarlıkbürosundakiçahşmaları dışında Hcrbert McNairadlı arkadaşı ile Sanat Akademisi'nde kız öğrencilerle "Ölümsüzler" Söğüt Çayevi 1903 'te Bayan Cranston, Sauchiehall Sokağı'ndayenibiryeraldı.Eski lskoç dilinde "Söğütlü Yol" anlamından ötürü bu çayhaf neye "Söğüt" adı verildi. Sonuç, nefes kesiciydi.Mackintosh'larınşimdiyedeğınyap Glaskow Sanat Enstitüsü 'ıtün Kütüphanesi (solda). Enstitünün Mackintosh ve McNair'lerce ortukluşa yupılmış açılıs ajiiji (sağıta).