Katalog

18 Volkanik bir kaya üzerine kurulmuş Ortaçağ Edinburgh'u tamamen ayakta duruyor. New Town'da ise 19. yüzyılda Osmanlı mimari üslubunda inşa edilmiş bir Türk hamami var. Cumbasıyla, geometrik süsleriyle Turkish Baths Company'e ait bir hamam. 18. yüzyılda kurulan New Town aslında Avrupa şehir plancılığının ilk örneklerinden... CUMHURİYET DERGİ Bir festival şehri 9 EMRE ARACI | evfik Fikret, 16 Eylül 1909 tarihinde tahsiliçintskoçya'yagidenoğluHaluk'a hitabcn yazmış olduğu meşhur "Veda"şiirineşöylebas,lar:"Senlskoç illerinin sisli, yagmurlu, karlı, buzlu fakat cidd ü himmet, vakarii hürriyet dolu peygulei temeddününe"gidiyorsun; yani Asım Bezirci'nin tercümesi ile "iş ve uğraş, onur ve özgürlük dolu uygarlaşmış köşelerine". Edinburgh'da yaşadığım sekiz sene boyunca birTürk olarak Fikret'in bu sözleri hiçbirzamanşuurumdançıkmadı. Kışları vehattazaman zaman yazlan da kuzey denizinden esen soğuk rüzgârlarla, sert iklimden ve sürekli yağan yağmurdan siyahlaşmış, hatta yosun tutmuş duvar ve bina ccphclcn arasında o dar sokaklardangeçıpaşınmışmerdıvenlerden çıkarkcn Fikret'in bumısralannı düşünmemekeldedeğildı. Edinburgh, inanılmazderecede estetikgüzelliğe sahip binalan, şehrc hâkim kalesi, birbirinden çekici heykel ve anıtlarıy la büyüleyicibiratmosferiçensinegömülmüştür. Tevekkelı değil bu şehir Kuzeyin Atina'sı olarak bilinir; VVilliam Playfair ve Robert Adam'ın klasik üsluptaki mimari planlan sayesinde Edinburgh bu sıfatı kazanmıştır. Bilhassa Playfair Yunan mımarisinden o de rece etkilenmiştir ki Edinburgh'un şehre hakım tepelerinden bir tanesıne 1822 senesinde NapolyonSavaşları'ndaölenlerinanısına Atina'daki Partenon'unaynısını inşaetmeye başlar. 1830 senesine gelindiğinde ancak 12 sütun dikilebilmiştir ve maalesef para da bitmiştir. O günden bugüne her ne kadar da şehirpanoramasma müthış bir dramati7m de kazandırsa o tamamlanmamış mabed "Edinburgh's Disgrace", yani Edinburgh ' un yüz karası veya utancı olarak bi linir. Edinburgh bu güzelliğini ve rafioeliğini biraz da başkent oluşuna, endüstriyel bir şe hir olmayışına ve nüfusunun sadece 500.000 civanndaolmasınaborçlu.80kmuzaklığmdaki Glasgow şehri ile de amansızbirrckabet içinde. örneğin Glasgow şehnnin gırişinde muazzambüyüklüktekibirpanoyaşöyleyazılmış: "Glasgow's Miles Better",yaniGlasgowmil veyakilometrelercedaha iyi. Ancak neden daha ıy i olduğu belirtilmemiş, yalnızcabutabelanın şehre Edinburgh'dan gelen yolun girişıne konmuş olması düşündürücü. Bunabenzerkomikbırolay Edinburgh'da yagmurlu ve fırtınalı bir günde şemsiye ve pardösü ile Glasgovv'a gittiğimde başıma gelmişti. Şehre vardığımdahava günlükgüneşlikti ve herkes şortlarla park larda dolaşıyordu. Utanarak gereksız eşyalarımı ıstasyondavestiyerebıraktımvegörevliye Edinburgh'daki kötü havadan bahsettim, o da bana gülerek "Glasgovv'da 365 gün hava böy ledir"dedi. Edinburgh'unçehresinınbozulmamışolmasintn ve çoğu bınanın bugüne kadar ayakta kalmış olmasının sebeplerinden birı de 11. Dünya Savaşı sırasında Büyiik Britanya'nın diğer önemli şchirlerininaksinebombalanmamış olması. Bilhassa Old Town dedikleri ve volkanik bir kayanın üzerinde kurulmuş olan Ortaçağ Edinburgh'u tamamen ayaktadır. Burada 15 kata kadar çıkan belki de en eski apartman mimarisinin ömekleri görülebilir. Eski şehir tepede kalenin bulunduğu ve aşağı doğru Holyrood Sarayı'na bağlanan Royal Mik diye bilınen caddenın etrafında gelişmiş. Edinburgh 'da bir de New Town var, yani Yeni Şehir. Ancak yeni sıfatı sızı aldatmasın, çünkü bu yeni şehrin ınşaatı 18. yüzyılda başlamış ve simetrik caddelerı, geniş bulvarları ılc bugün belki de Avrupa'nın en önemli şehir plancılığının ilk örneklerinden... Aslında her şehrin ara sokaklarından gcçerkenogüne kadar hiçgörmediğiniz bir bina veya manzara sizi şaşırtabı 1 ır, ancak Edinburgh ' un New Town' unda tskoçlar tarafından 19. yüzyılda ınşa edilmiş Osmanlı mimarisi üslubundaki bir Türk hamamı görmek bende şaşkınlığın ötesinde bir duyguya yol açtı. Cumbasıyla, geometnk süsleriyle Kral III. George'un NewTown' unda Turkish Baths Company'ye ait bir Türk hamamı düşünebilir misiniz? Belki şaşırtıcı, ama gerçek; vebunun gibi gerçekler insanın karşısına genellikle turıstlerin hiç uğramadığı bu dar ara sokaklardan çıkıyor. 500 senellk ünlversite Edinburgh aynı zamanda 500 senelik geçmişe dayanan üniversitesi ile önemli bir eğitim ve ilim merkezi. Meşhur felscfeci David Humebiryandanüniversitedederslervenrken, bir yandan Rousseau ve Benjamin Franklın gıbı düşünürleri ağırlamış. James Young Simpson ise kloroformu anestezi olarak ameliyatlarda kullanan ilk doktor. Gerçi pek çok partide de birçok arkadaşını şaka olarak bayıltmış. Sherlock Holmes'un yaratıcısı Sir Arthur Conan Doyle Edinburgh Üniversitesi' nde tıp okumuş ve bu kahramanıhocasındanesinlenerekortayaçıkartmış... Sir Walter Scott da bu üniversıtenin mezunlan arasında. IskoçlarScott'ahaklı olarak o kadar düşkünlerdirkiIskoçyaBankasfnın bütün banknotlarmın üzerinde Kraliçe 1:1izabeth'indeğilSirWalterScott'unresimlerı vardır. Onun hatırasına gotık stılde bir anıt dıkip Edinburgh 'dakı merkeztren istasyonuna yazarın adını değil, bir romanının adını VVaverley verrrtek inceliğini göstermişler. Yaban, Kiralık Konak veya Aşkı Memnıı gıbiistasyonadlandüşünebilirmisinı?? Edinburgh'u, Edinburgh yapan hıc şüphesiz festivalıdır. Nasıl Paris denıldiğinde akla Eiffel Kulesi, Londradenildiğınde Big Ben ve New York denildiğindc Hürriyet Abıdesı geliyorsa, Edinburgh denildiğindc dc akla 19. yüzyılda ıskoçların in$a ettiği Türk Hamamı ve kupısmdakı geometrik süslemeler.