Katalog

C DMHURİYET DERGİ Siri Lanka asıllı yazar Michael Ondaatje'nin 1930'luyıllardaAfrika çöllerinde yapılan seferlerden îkinci Dünya Savaşı'nın bitkin Avrupa'sına uzanan romanı bir aşk ve savaş destanı. "lngiliz Casus"u Türkçeye çcviren arkadaşımız Ahu Antmen Oscara boğulan "tngiliz Hasta" filmine Beyuzperdede kocaman boşluklar halinde izleyiciye hakan soru işaretleri, yanıtlarını Ondaatje 'nin kitabında buluyor. casusun gözüyle baktı... Adam hem casus, hem hasta! kinci Dünya Savaşı sırasında Almanlarlaişbirliğiyapan Nazisempatizanı Kont Almasy, maceralıyaşamınınyıllarsonraödüllübirkitapvedokuzOscar'lıbir filmekonuolacagınıtahminedebilirmiydi? Afrika çöllerini avucunun içi gibi bilen bir coğrafyacıydı. Savaş patlak vcrince, Almanlar'ıntarafınıtuttu. Almanya'nın Afrika orduları komulam olarak kazandığı başarılarlaünlü"Çöl tilki.si"ErwinRommel'inemriyle kimsenin cesarel edemeyeceği bir güzergâhizleyerekbirAlmancasusunuTrablus'tan Kahire'yegötürdü. Ingiltere'deeğitimgörmüşbirMacar'dı;Kahire'deonu "lngiliz casus" diye bilirlerdi. Geçmişıne dair öteki ayrıntılar ise oldukçakaranhk. Sri Lanka asıllı Kanadalı yazar Michael ündaatje, savaş sırasında Kahire'de bulunan aile dostları kanalıyla duymuş. bu ismi ilk. Almasy. DaphncduMauricr'in"Rebecca" adlı kitabını şifre olarak kullanarak, Kahire'deki Almanlar'agizlibilgi ulaştırmaya çalışan casustan çuk, bu casusa yardımcı olan adanıı merak etmiş, araştırmış. Sonuç, 1992 yılında tngiltere'de Booker ödülü kazanan bir roman.Türkçe'dc "lngiliz Casus" adıyla yayımlandi. Michael Ondaatje'nin 1930'lu yıllarda Afrika eöllerinde yapılan seferlerden tkinci Dünya Savaşı'nın bitkin Avrupa'sına uzanan romanı, Almasy karakterinın etrafında dönen bir aşk ve savaş destanı. Yazar kitabında tarihsel verilcrdenyararlandığını yadsımıyor ama "tarih dersi" vermck istemediğinı bclirtıyor. Venniyor da: Almasy 'yibaştan yaralıyor, tarihi yenidenyazıyor. Ancak, kitabuun esin verdiği filmdeki kadarkesinyargılardabulunmuyor. Bırakıyor, tngiliz hastanın ya da "lngiliz Casus"un (bir insan ikisi de olamazmış gibi!) kimliğini okurbulsun.kavrasın. Buaradao,sevginin çeşith hallerıni ırdeliyor: sevgiyi, tıpkı Fromm gibi, bir sanat olarak ele alıyorOndaatje ve vatan sevgisinden baba sevgisine, cinsel scvgiden özsevgiye uzanan farklı sevmc biçimlcri üzerine meditasyon yapıyor. Savaşın, millikimliğiiyicevurgulayanortamında,kimliksorunsalınıçözümlemeyegirişiyor. Ondaatje'nin romanındakikimlikirdelemeleri, Anthony Minghella'nın filmindeki yüzcysel 'lngiliz hastanın kimliğini bulma' oyunununçokötesindebirderinlik taşıyor. Ve kitabındaki her karaktcre bir ses vermeye uğraşıyor Ondaatje. Buçabasonucu, beyazperdede kocaman boşluklar halinde izleyiciye bakan soru işaretleri, kitapta yanıtlannı buluyor. Tabii filmdeki karakterlerin son derece y üzeysel kalmaları, zaman kısıtlamasının getirdiği bir noksanlık da olabilir. Yinede.filmdeRalphFiennes'ıncanlandırdığı Almasy karaktennın bastırılmış kişiliğinasıloluyordabirdenşahlanıyor,doğrusupekbellideğil.KristinScottThomas'ın Katharine' inin sadistlik yönleri (sözgelimi adamın sırtına çatal saplaması!) romantik sevişmesahneleriarasındabirkaçşakacıpataküteyle yansıtılmaya çalışılıyor. Oysa onunsadİ7minde, Almasy'ninmazoşistyönünüaçığaçıkaranipuçlarıvarki.filminyönctmeni bunları tümüyle gözardı ediyor. Film bu iki karakter üzerine kurulduğuna göre, aralarındaki oldukça karmaşık ilişki de sanınzoüçüçbuçuksaatesığdırılabilirdi. Sığmayan karakterler Kitaptaki öteki karakterler filme zaten sığmamış. Yönetmen Anthony Minghella, her biri kendi içinde inandırıcı vc üstclik renkli bu birbirindenilginçkaraktcrleri filmine ta şımaya calışırken, yazık ki hiçbirini tam anlamıylaclealamamış,yansıtamamış. Kitabınbelkemiği, 'yuvayıayaktatutan' henışireHana(Juliette Binoche). Savaşı ve savaşın insanlara ertiği kötülükleri çok kişisel bir düzeydeyansıtmayaçalışan Michael Ondaatje'nin romanında Hana, farklı zamankesitleri, farklı mekan ve karakterler arasında adeta bir atlıkarınca gibi dönen olaylar zıncirini kopmaktan kurtaran, içinde kalan sevgi kırıntısıyla ölüme meydan okuyan bir sımgc gibi. Yazık ki fılmın ilerleyen sahnclerinde genç asker Kip'ten başka bir olayla ilgilenmez görünüyor. Başparmaksız hırsız Caravaggio (Willem Dafoe). babasının ölüm haberinigetireneskibirdost. Kitapta, Hana'yı bulmayagcliyor.Almasy'yideğil. Kip (Naveen Andrews) karakteri ise, filminbaşlıbaşınabırdefosu. Ağabeyi lngiliz yönetiminc karşı gelmekten hapislerde çürürken, Kip tngilizler'in safında safvaşta. Filmde, Kip'in Almasy'yeKiplingokurken birkaç sö/cükle geçiştirilen bu iç çelişkisi, aslındaromanınenilgincınalzemelerinden birini oluşturuyor. Kip, karaderili. Kip, öteki. Hanaonunkarateninetutııluyor. Altındaki lngiliz asker Hardy'nin kendisine her 'Sir' deyişinde kimliğini unutmak ycrine, daha çok hisseden Kiparacılıgıyla, Michael Ondaatje Batf nınoryantalist gözüyle alay ediyor. Filmde Kip, Hardy'nin ölümü üzerine villadan ayrılıyor. Oysa kitapta Kip'i yollara düşüren, insanlığın ölümü. "Bir bomba. sonrabirtanedaha. Hiroşima. Naga7aki."Tüfeğini alıp, "lngiliz"e doğrultuyor Kip: "Amerikalı, Fransız fark etmcz. Dünyanın kara ırklarını bombalamayabaşladığında, Ingiliz'sin dcmektir. Hskiden Belçika Krah Leopold'unuzvardı,şimdidekahrolası AmeriI kalı Harry Truman'ınız var. Hepsini lngiliz'lerden öğrendiniz." Caravaggio, Kip'e bakamıyor. "Böy le bir boınbay ı beyazların yaşadığıbiryereaslaatmazlardı." Anthony Minghella'nın filminde DoRoman, Anthony Minghella 'nin "fngiliz Hasta "fîlmiyle kafese kapatılan birkuşa benzemiş. ğu'ya, Doğu'daki ötekine bakışı ise Kip'in