Katalog

27NİSAN 1997. SAYI 579 Kekrops, en eski kral, tarihi bilinmeyen bir kral. Bugün Atina'damezarı var,yadaöyle bir yer ona öngörülüyor. Böyle birisi var mıydı, belki de vardı, çok cskiden, efsanelerde böyle bir kraldanbahsediliyor. Poseidon at getiriyor kente, Athena zeytin ağacı. Poseidon atın yanı sıra birde kayaya zıpkınını atıyor, tuzlu su çıkartıyor. Böyle bir mucize yaratıyor. Mızrağın saplandığı yeri gösterirlerhâlâ. Kekrops bakıyor,'tuzlu subizenegerek' diyor. Akropolis'intepesindebirkaynaktan tuzlu su akması ne yarar sağlar? Poseidon deniz tanrısı, tatlı suçıkartamazki. Kekrops, atı da benimsemiyor ve zeytini seçiyor. Athena, kentin baştannsı oluyor." Meşhur Parthenon tapınağının alınlığında bu sahne tasvir ediliyor. Atina kcnti dc adıni oradanalıyor. Zeytinyağınınefsanelerin yanı sıra yarışmalarda da önemli bir yeri var. Tanrıça Athena' y a adanm ış bir kutsal zeytinlikvar. Buradaneldeedilenyağlar, Athena adına düzenlenen bayramlarda yarışmalardakigaliplereveriliyor. Dörtyıldabirkutlanan Panathenaia bayramları, aslında çok cski bir bayram ama 560 yıllarında revize ediyorlar,yenibirşekilkazandırıyorlar. Eskiden varolan yarışmalara yenilerini ekliyorlar.atletizmyarışmalarkoyuyorlar. Bu yarışmalarda galip gelenlere o kutsal koruluktancldeedilmİ!} zeytinyağı veriyorlar ödül olarak. Zcytinyağlarının içinde verildiği özel anforalar var, sırf bu bayramlar için imalcdiliyorlarveüzerinde, Panathenaia bayramında verildiğini gösteren devletin tescilıdebulunuyor. Prof.Dr. Bakır, "sadcce bir anfora değil, 140 anfora yağ veriyorlar bu özel anforaların içinde. Meselaaraba yarısında birincigelene" diyor. "Bir anfora 3040 litre alsa demek bir kaç ton zeytinyağı veriyorlar; büyük bir ödül bu. Bugünkü rayicle hesaplandığında büyük bir meblağ." Dört yılda bir zeytinin koruyucu tanrısı Athena adına düzcnlencn bayramlardayapılan yarışmalarda ödütolarak zeytinyağı veı ilnıesi, herhalde Atina'nın ilk kral ı, efsane dönemlerindenberigelen Kekrops kadar eski. " Yani Akdeniz'de yerleşen ve üretime geçen insanın ilk elde ettiği ürünlerden biri olmalı zeytinyağı. Zeytin bclki doğal olarak var da, zeytinyağı elde etmek; ev yapıp tarıma geçen, kap kacak yapan insanların işlerinden bir tane bu olsa gerek." Bundan beş bin yıl önce lige kıyılarında, Klazomenai'dc, Anadolu nun bu efsanevi ürünü zcytinyağının elde edildiğini gösteren /eytinyağı isliğini arkeologlarayağakaldırmak istiyorlar. Çünkü, Anadolu'dabirkazıda bütün teşkilatıy la birlikte, enstitü olarak ele geçiıilen ve rekonstrüksiyonu da çok rahatl ıkla yapı labilecek "hem i lk hem de en eski" zeytinyağı işliği bu. "Bundan eskisi yoktur anlamında değıl, bugünckadarbulunananlamında"uyansını yapıyor Prof.Dr. Bakır. Bubulgu ile, antik dönemde bir zeytinyağı işliğinin başından sonuna kadar nasılçalıştığı, kolaylıklagösterilebilir. Hattabuişliğezeytinyağınıelde edebılecek kadar işlev kazandırmak da o kadar zor bir şey değil. Günümüzün zeytinyağı üreticileri için "Bu topraklarda zeytinyağı beşbinyıldırüretiliyor"demeşansı verebilecek bu işliği ayağa kaldırabilmek için Klazomenai kazı ekibi ilgibekliyor.^ 19 EŞIT PAYLAŞTILAR. Klazomenai antik kentinin kalıntıları Izmir Körfezi'nin güneyinde Urla ilçesinin Iskele mahallesindeki tarlalarda ve Karantina Adası üzerinde. Klazomenai'de ilk arkeolojık kazılar 192122 yılları arasında Yunanlı arkeolog G.P. Oikonomos tarafından yapıldı. Ancak sonuçları ayrıntılı bir şekilde yayımlanmadı. Buluntular Atina Millı Müzesi'ne götürüldü. Kentteki yenı kazı çalışmaları ise 1979 yılından buyana Kültür Bakanlığı desteğinde ve Ege Üniversitesi işbirliğinde yürütülüyor. Klazomenai kazılarından çıkan ve üzerindekl resimler ve süslemelerle ünlü lahitler ile diğer buluntulara günümüzde bütün dünya müzelerinde rastlanıyor. Klazomenai buluntularından Türkiye'de kalanlar Manisa, Efes ve Izmir Arkeoloji müzelerinde. Arkeologların isteği Urla'da bir müze açılması. Yunanistan'dan Anadolu'ya göçedenler tarafından kurulmuş 12 lon kentınden biri olan Klazomenaı'nın geçmişi, l.ö. 950'ye kadar gidiyor. Ancak Klazomenai adı verilmeden önce de burada çeşitli yerleşımlerın varlığı biliniyor. Klazomenai yakınındakı Limantepe'de yapılan kazılar, bu yerleşimlerin geçmişini l.ö. 4 bin yıllarına kadar götürüyor. lonların gelışi ise l.ö. 10. yüzyıla tarıhleniyor. lonlar geldiklerınde Klazomenai'de yaşayan kimse yokmuş.. Klazomenai'yi kuranlar önce Ida Dağı eteklerinde yerleşmeyi denemişler. Daha sonra Kolophon yakınlarına yerleşmişler. Buradan da kendi istekleriyle ayrılarak Klazomenai kentini kurmuşlar. Antik metinlere "başıboş dolaşanlar" diye geçmişler bu yüzden. Klazomenai ve lonia adı verılen topraklar, Batı kültürü ve Batı düşünce sİ8teml içerisinde önemli rol oynamış bir bölge. Prof.Dr. Güven Bakır, bugünkü akılcı düşünce sısteminin, laik ve bağımsız düşüncenın temellerının atıldığı lonia'nın, o güne kadar varolan kültürlerin sentezlerlnin yapıldığı yer olma özelliği taşıdığını belirtiyor. Klazomenai ayrıca, "Izonomıa" yani eşitlik fikrınin yaşama geçirıldiği bir kent olması açısından da önemli. Kentleri, insanların güneşten ve rüzgârdan eşit yararlanabilecekleri bıçimde gerçekleştirılmiş düzenlı kent planlamacılığının en güzel örneği. Mezar buluntuları ve konutların yapılan da insanların artı ürünü eşit bir şekilde bölüştüklerini, ekonomık sınıflaşmanın olmadığını gösterıyor. l.ö. 546 Pers ışgalinden sonra Klazomenai'nin de içinde bulunduğu lon kentleri Miletos'un önderliğinde birleşerek Persler'e karşı l.ö. 499'da bir ayaklanma başlattılar. Tepkıleri sert olan Persler'in Miletos kentini taş taş üstünde kalmayacak şekilde yakıp yıkmaları üzerine Klazomenaililer korkuyla anakarayı terk ederek Karantina Adası1 na göçtüler. Bu olaydan sonra Perslerın artan baskısı sonucu, Klazomenai'nin eski görkemli yılları yerini sanat, siyaset ve ekonomi alanlarında fakir bır döneme bıraktı. Karantina Adası'nın çeşitli yerlerınde yapılan yüzey araştırmalarında elde edilen veriler bu yerleşmenin I.S. 5. yüzyıla kadar devam ettiğini gösterıyor.^ Kazı ekibi: "Akdeniz'eyerkşenlerin ilk üretimi olmalı ztytinyağı." klazınnenai'dvn bir luhit süslemesi: Dişi Aslan. BİR DOĞA DUŞUNURU l.ö. 500428 yılları arasında yaşamış Klazomenaıli ünlü doğa düşünürü Anaksagoras, pozıtif düşünce yapısına katkıları ıle tanınır. Doğadaki bırçok olayın araştırılmasında duyuların verilerine dayanılması gerektiğini öne sürer. 8u yönüyle zamanın teokratik düşünce yapısına sahip bırçok kişınin düşmanlığını kazanmıştır. Anaksagoras, Yunanlıların tanrı saydığı güneşin de ateşten yapılmış olduğunu ve yıldızların da yanan ateş parçaları olması gerektiğini öne sürmüştür. Anaksagoras, anlaşılamayan herşeyi Yunanlıların yaptığı gibi tanrılara bağlamayarak, daha tarihin ilk çağlarında aklı ile pozitif düşünce yolunu açan ve bılim ile teokrasıyı birbirinden ayıran laik düşünce yapısına sahıp büyük bır düşünür olarak nitelendirilir.^ "Tıpkıüiritlilergibi" diyor Bakır,"Onlarda zcytinyağsız ve otsuz yapamazlar". Zcytinyağı atclyesinin büyütülmesi.depolaına tarzının değiş.mesi, hiç degilse 6. yüzyılın ikinci yarısında ihracata dönük girişimi işaretediyor. Milet de zeytinyağı açısından zengin bir bölgcveKaradenizkolonılcrinegöndermek içinzcytinyağı ıhraçediyor/'Kolonilereöyle bir nüfusaktarmışlarki, bütün merkezler, Klazomenai de bunların arasında, yoğun bir şekilde zeytinyağı üretiyorlar". Ef sanelerde zeytinyağı... Zeytinve zeytinyağı bukadarönemliolur dallge'debirefsaneyckonuolmazmı? Iştebunlardanbıri: "Atina, bu adı almazdan önce, kentin baş tann.sı kim olacak yarışması var. tki tanrı talip olur; biri Poseidon diğeri Athena. Ama yarışmay ı kazanmak için bir şey vermek lazını topluma, yararlı bir şey. Adı efsanelerde yaşayan, gövdesinin altt yılan üstü insan şeklinde olan tanrı kral Kckropskararverecekbuyanşmamngalibihakkında. Klazomenai kazısından buluntular.