Katalog

İSAN 1997. SAY1579 11 kadar doğruolduğunu tcdkikelüzum gönneden bu fikri kabul ctsck bile islidalça farksız olmak vazaifı içtimaiyclcri [toplumsal görevlcri] birbirinin aynı olmasını icab etmez." [Zchra, "Kadın Bilgileri," Mahasin no. 7] •ccktir.hürOsmanhlann hürvicdanı buağır ikü taşıyamaz." (Hnis Avni, "Esaret Varü! alayıklaraDair,"Kadınno. 15) aminizm tartış maları I Kadın haklannın savunucusu anlamında, len Fransızcaolan feminizmkelimesi vetüvleri, diğer Batı dillerine ancak 1 890'larda rdi. Bu kelimeler, dilimizde dc 1900'lerin ışındayaygın olarak kullanilmayabaşlandı. »08 sonrası dönemde kadın basınında sıkça stlanan bu kavramın etrafında kamuoyuna nsıyan tartışmalar vc kamplaşmalar gerçek>ti.Örneğin,kendini feministolaraktanımyan Ismct Hakkı Hanım adlı bir kadın, '08'de, kadın dcrgisiolmamaklabirlikteonrın yazılarına da yer veren Ikdam'da şöyle mişti: "Bizdeumumiyeteyakınbirekseriyetantiministdirler. Sanayiı ncfiscden fgüzcl satlardanjbaşkamcslcklcrikadmlarayakış.rmazlar. Bcn bu fikrc iştırak edcnlerdendelim." [Ismct Hakkı, "Biz Ne Olacağız," Ikmno.5119] Aynı kadın, bir kadın dergısine şunları yazıştı: "Fikir serbesttir. Biz yazmalı vc kimsenin zmaktan men edilemeyeccğini anlatmalır.. Matbuatdagörülen fikırlerin ancak o vasıılctcnkıdedilcbilir. Hayati siyasiyemizde ndidenmuhteliffıkralarbulunduğugibihati içtimaiyemizde [topluınsal hayatımızdaj feministler ve antifeministler bulunması lıi pcktabii vehatta lüzumlıdır. Lfkarı milf kanıuoy u] lıep ayni fıkrı güdcrsc bu mübarczesi/ [çatışmasız] hayatda ilacl abd sonsuza kadar] tcrakkıden[ılerlemedcn] mahrum kalır. C 'insı zaif [zayıf'cins] diyc lcvsını cdilen [adlandınlan] zümrci beşeriyet [insanlık zümresi] de artık keşmekeşı hayata [hayatın kcşmckeşinej atılmaga, iktısabı kuvvctc [kuvvetmı ka/anmaya] çalis.maya muhtaçdır." [Ismct Hakkı Hanım, Mahasinno.4] Ismct Hakkı Hanım'ınyaztlannınçıktığı Ikdam'da, tcmınizme karşı çıkan kadınların yazılarına da ycr vcrıldı. Örneğin.Kcçecızadelkbal I lamınadlı bırı, Ismet 1 lakkı I lanııngibi geneldefeminızmı,dahaözeldcisekadınlar içın fen bılımlcrı vcünivcrsiteeğitiıninı ın savunan hanımlara karşılık olarak, iislüman kadınların fcministolamayacağını vundu"Rical [crkekler] nisvana [kadınlara] ık [üstün] olmalıdır. Zıra ıki miisavı [eij | kuvt bir müSademeı daımcyc [sürckli çarpışlya] intac eder [yol açar]!..." dıye de cklcdi. bal Hanım, bazı kadınlann yüksek öğrcnim eplenne ise şu yanıt vermiijti: "Butalepbeyhudedir. Birşeyöğrenmekten iksadonumahalindesarfetmektır. Halbukı nin gerck tabakatı aliyesıni [yükscğıni] tahde ve gerek o tahsilden bilfiil istifadeye lesturiyetımız' [kapalılığımız]dahadoğrufıtratı nısviyetimiz [kadın yaradılışımız] ınıdir." [Keçeeizade lkbal,"Bizde Adam acağız," Ikdaııı no. 5125) Ancak feminizm konusundaki kamplaşmaın moderngeleneksel ve Batıcı1 slamcı eknı etrafında oluştıığunusöylenıckyanıltıcı ar. Odönemdcki feministlerkendisöylemı ıçındclslamibirçokkavramıustacavesamıyetlekullandığıgibi,feıninizme "Batıcı" y'cbileceğimizbirsöylemıçındekarşiçıkandavardı.Buikinciyeörnek olarak aklagc lersedesinlerbirenstitüazasıkadaralimolan ı Mahasin'de yazan Zchra I lanım 'ın görüş. kadınları galati tabiat [doğanın yanlışı] addeidir. Kadınların ıştcn döncn kocalarını din derim.Filhakika[gcrçektelyalnızisminiişitıdıtmek için pıyanoyu bütün sunalları usta tiğim Darvin'in mcsleki felsefesini [felsefe çalabilccekseviyedcöğrcnmclerigerektiyöntemini], Mcnşai Ecnas'ını [Türlerin Köli savunan Zchra Hanım, güzel sanatlarve keni] tahlil ve tenkide kadirolan nisvan [kads,nakış ötesinde bir eğitimı kadınlar için dınlar], ş üphesiz ki acibei hi Ikattır [garip yagunsuzbulmuştu."Antıfcminist"ZchrdHaratıklardır]. Birkadtnın seviyci irfanı [kültür n'ınbiryazısınıngirişi şöyle: seviyesijenuzakyıldızlannbirbirinemesafe'Kadınlar nebilmelidir? sini riyaziyet fmatematik] ile ölçecek kadar Feminıstlcrvcmuarizleri [karşıtları] neder yükselmemelidir. Pckçokerkeklerinbileakıl Radlkaller Meşrutiyct'in ilanından birkaç yıl sonra, kadınlar arasındaradikal diyenitelendırilebılccckbirgrupsesini duyurmayabaşladı. Bu radikalleşme,örneğinlstanbul'da 1911 yılında yapılan ve "Beyaz Konferanslar" adı verılcn feminist toplantılarındaki konuşmalarda net bir şckilde gözlenir. Bir kadın dcrgisinin konuşmalan yayımlaması sayesinde habcrdarolduğumuzbutoplantılarda, FatmaNcsibe Hanım adlı bir kadın, erkcklcrı çok sert ve coşkulu bir şekilde eleştırmcktcn gcri durmadı ve hatta bir noktadaonlannkafalannıkoparmak istediğindenbahsetti.Hcmcinslerinebirdevrimin eşığindc olduklan konusunda teminat veren bu()smanlıkadını,tümü kadın olandinleyicılerini odercce ctkilcdi ki hiçbirigözyaşlannıtutamadı. Basında ise kadınların bu radikal kesiminın temsilciliğini, 19131921 yıllarıarasındayayımlanmısj olan Kadınlar Dünyası adlı dergi yaptı. Erkcklcrden gelecek yazıları prensıp olarak reddedenve calış.anlarınm tümü kadınlardanoluşanbu dergi, 1. DünyaSavaşı sırasındayazarlannıntümiinün ordu içın gönüllü hizmcte katılmaları nedenıyle dört yıllık bir zamansüresinceyayınınaaraverdı. AshndaOsınaıılı Müdafaai Hukuki Nisvan C'cmiyeti [Osmanlı Kadınlann I laklarını Savunma Dcrneği] adlı kadın derneğının yayın organı olan bu dergi, kadınlar içın hem yüksek cğitım hem deher türlü mesleğc gırme hakkını ısrarla vc zaman zaman da sert bir dillc savundu. Kısmcn dc olsa bu dcrncgın çabalarıy la, 1914 yılında ünivcrsıtelerdc kadınlar için dersleı bas,latıldı. Ayrıca, Istanbultclcfonidarcsincyaptığı ış bajjvurusu kadın olduğu için rcddcdilen BcdraOsman Hanım 'ıdcstcklcycn Kadınlar Dünyası, tclcfon ıdurcsmm kararını dcğiijlırmcsinde etkili oldu. Bu sayede Bedra ()sman Hanım, Türkiye'dc kamuya ait bir işyennde ı§c alınan ilkkadınoldu. ücneaynı dergi, bırTürk kadınınınilkdcfauçağabınmcsinınsponsorluğunuyaptı ve 1913 yılındadaılk olarak bir MüslümanTürkkadınının t'otogratinı yayımlamacesaretinı gösterdı. 1900'lüyılların basında Mısır, Hındıstangibi Batılıolmayanba^kabırçok ülkedcdc kadın harcketleri varolmasinarağmcn, bu ülkclcrin kadınları hareketleri içın "fcmınıst"adını kullanmamayı tercih etmışlerdı. Önemlı ölçüdc Batı'ya bir tepki olarak ortaya çıkan butavır, hernedenseüsmanlı Imparatorlugu'ndapek fazlataraftartoplamadı. I lattabilindiği üzere ZiyaGökalp"TürkçülüğünF.saslan"adlıkitabında"feminızmi"Türkkültürününözgünbir niteliği olarak sundu. Bununla bcrabcr, o dönemde fcminizmin kültürümüze yabancı olduğu gcrckçesiyle reddcdilmesi gercktiğini savunanlardacksikdcğildi.Bukonuda Kadınlar Dünyası, "Feminizm! Daima Feminizm" diyerck çok kesin birtavır almaktan çekınmemiş vc "feminizm" kelimesinckars.ı çıkan YakupKadri Karaosmanoğlu'na şöyle bir yanıt vcrmişti: "Yakup Kadri Bey feminizm kelımesının mukabili [karşılığı] bile lısanımızda bulunmamasını feminizmin ademı mcvcudıyctınc [yokluğuna] birdelil addedıyor. Bu sözü kabul etmezsek ma'zurgörsünler. (,'ünkü bırçok mühimşcylervardırkıhermılletlerdcismi hatta tercümesibileyoktur. [Tclgraf,otomobil, vapur...]Binanalcyhnısaılık,nısaıyyun|kadınlık; Arapçakökenlı feminizm anlamında kullanılmışbirkelimejtabirlcrinchiçbirihtiyaç hissetmiyoruz. Feminizm kelimesini aynen kullanmayı tercih cderiz, varsın lisanımızabir ecnebikelimcdahagirmişolsunnezaran var. Yalnız feminizm vücudıkabiliinkar değildir [varlığıinkarcdilcmez]."[NimetCemil, "Feminizm, Daima Feminizm!", Kadınlar Dünyası no. 1948] •• erdiremediğıfîinunialiyefyiiksekbilimler], bir kadın ıçın kuru vc scrtdir. Vakıagcçenlerde gazetelerdc okumus, tum ki rady umun muhteri [türeticisi]Küri'ninzevccsiSorbon'damuallimelik kürsüsüncgetirilmek suretiyle hakkında ihtiramgösterilmiş.. Maamafiye bu biristisnadır. Kadınlaşmiij erkeklcr ne İcadar menfur [iğrenç] ise erkekleşmisj kadınlar daoderece namakbul [kabul cdilmcz]olmalı. Denilirki kadınlar, istidati tabii [doğal yetenekler] itibarıy le crkeklerden farklı değildir. Ne dereccye