Katalog

2 ŞUBAT 1997. SAYI 567 19.13yıhnın Akademi öğrencileri tuvalieri başında. Beyoğlu Evlendirme Dairesu CahideAksel, 1946'dayaşamını Hadi Tamer'lebirle$tirdL Oyıl,mimarlıgabas,vuran l20kişiden60'ı alınıyor. Ciiriş sınavında ise resim vc çizgi yeteneğının yanı sira, "tasarım ycteneğini" de değerlendirmck üzerc"kompozisyon çalışmaları"isteniyor. JüridebıılunanSanatTarihı Hocası Ahmet I lanitli Tanpınar, Cahidc'nin kompozisyonunuokadarbeğeniyor ki not vereceği yerdetutupüzerine"çokgü7el"dıyeya/ıyor. Iştebugüzelçalısmalarizleyen yıllarda da aynı diizcyde süriiyor ve Akademi'de"ögrcnimyıllarınıuzatmak"eski bir öğrenci gelcneği ulmasma ragmen Cahıde hıç sene kaybetnıeden 1943'de mezun oluyor. Cahide Taıııer, aynı andaCumhuriyct driııemi mimarlığımızın en üıılü Lsiınlerinden Scdat I lakkı Eldem'inde ilk öğrcncilerinden biri. Sedat Bey'in atelyesindeprojcdersialdığı gibi, mezuniyetjürisindedeyine Sedat Bey'lebırliktcRiiknettinGüney, EıninOnat vcZeki Sayargıbı hocalar var. Böylesi bir cğitim döncminin öncmini >öyleanlatıyor:"Akademi'ninrninıarlıkböümündc estetik ve sanat tarihı dcrslcrinden •>as,ka Scdat 1 lakkı Bey'in uyguladığı Milli Vlimari Scmincri bizi çok etkilemis,ti. Sedat ieybilhassayaztatilindeheröğrenciyikenli memleketinegönderir, abidclerimizinröüvclcrini yaptırır, fotograflarını çcktirir, >öylecelstanbul'davetüın Anadolu'dakites:ıl ışlennideyaptırmışolurdu. Budokümanarın çoğu nc yazık ki 1950'dcki Akademi 'angınında yandı. Anıa, o dönem öğrencilein çoğu, tarihi eserleri bi len, tanıyan mimararolarak yetiijtiler..." Cahide Hanım bugcnçmimarlardanbirisi »larak mezuniyetsonrası tiski Eserler ve Mücler(icnel Müdürlüğü'ndegörevebaşjıyor. 1943'dc sadeee 4 ınimar olarak basjadık" lerken, bugün hayatta olınayaıı diğer 3 mes2ktaşını,yani Sedat Çetinbaş'ı, Macit Rüştü aıralp'ı ve AliSaim Ülgcn'i ıseşımdıartık aygıylaanıyor. Heleyineoyıllardakiilkresirasyonçalıs.nıalarınabas,larken,binalann ükseklikölçülcrininancak"balonla"alınaildiğini anlatırkcn şu ayrıntıyı da vurgulaıaktan sanki özel bir hazduyuyor: "1952'debilgiıniarttırmakiçinFransa'ya itmekistemiştim. Bıryetktlr'paramızyok i rcstoratör mimara da ihtiyaeıınız olsun" eyince hayrctlcr içindc kaldım. Halbuki •tatürk'ün daha 1931 yılında Konya'dan aşbakan'a çektiği telgrafhepiımzin gönindeydi. Atatürk.zenginbirdevletolmasak ıle tarihi zenginlikleri kurtarmak zoruııda Idııgumu7iı söylüyordıı. Oemck ki anlayış .•ğiijiyordu..." Cahide Aksel, 15 Ağustos 1946'daBcyoğı livlendirme Daircsi'nde Hadi Tamer'le /lendıktcn sonra, kcndı deyımıyle Hadi ey'iıı de "larihc vesanataolan aijirı hassasi;ti" ile restorasyoıı alanında eok yoğun bir eslek yaşamı sürdürüyor. Hadi Taıner, ıunbueskiescrsevdasını vemesleğebaglıJinıyıllarboyuneaheranlamdadestekler:n, bugün artık yainı/yaşadığı evindeki en güzcl kö^enin de fotoğraflan ve kimi özcl esjyalarıyla biılikte "onuryoldaşf'olarak anılarındaki çok özel yerini ve varhğını koruyor... 1950'lere kadar "restorasyon murakıbı" unvanıyla Istanbul Rölöve Müdürlüğü'nde, Ankara Müzesi'nde, Ayasfoya ve Topkapı Sarayı miizelerinde ve Istanbul Arkeoloji Müzesi'nde tarihsel mekanların onarını ve bakım uygulanıalarındaçalı^an Cahide Tamer, I954'te liski E^scrlcri KorumaF.ncümcni mimarhğıııagetirilir. Bıı döncmde bizzat yönettiği vegerçekleştirdiği restorasyon uygulamaları arasında Boğaz.içi'ndeki 17.yüzyılsonlarınaait ünlii Amcazade llüscyin Paşa Yalısı'nı kurtarmaçalı^malarınırışimdikikuşaklartarafından bilinmesi gerekcn çok ilginç ayrıntıları var. Dcnıze oturan ahsapdireklerüzerindeaskıyaah B i r E r e n k ü narak y ıne denıze doğru sarkan bırkonumdainşacdildiği için"direklıyah" dadenilenbuessİ7mimarlıkmirasıylaolan serüveninişöyleanlatıyor: "tşebaijlarkendireklerindıırumupekgüvcn verınedi. Dalgıçgördük ki onbir tane direkten sadeee bir tancsizemineoturuyor,ötekilerintümüadetayü Klz züyor. Kayikhaneolarak kullanılan oy uğun ise binayı da tas>ıyan temel duvarı yıkılmış. Yalı, denize doğru çökmck üzereydi..." Cahide Tamer' in bu tarihi yalıyaelatması işteböylebırkritikzamanda, 1947yıhnarasthyor. Dünemin Topkapı Sarayı Müdürü Tahsin Öz, yinedönemin kültür hızmetlcrıne hcp katkıda bulunan Melek Celal Efendi gibi aydınlann kurdukları "Istanbul'u Sevenler Derneği", Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı'nı kurtarmak için Boğaziçi'ni seven zenginlerden ancak "5 bin lira" toplamış ve bu parayı da Cahide Tamer'in emrinc vermislerdi. Yineoyıllarda süren Topkapı Sarayı restorasyon inşaatından da bazı i^eyarayan ve atılmak üzere ayrılan luırda putrel, büyük budaklı kerestelervetahta,demirparçaları da Cahide Hanım'ın rıeası ... Lise7/ üzerinc yalıya götürülmüştü. "Once vapurların yalının uzağından geçmcleriiçinşehirhatlarınıiknacttik.Onarım esnasında en büyük zorluk vapurların dalgalarıydı. Topkapı Sarayı'ndangetirdiğimiz8 mctrclik birputrel çok işeyaradı vcdivanhanenin denizin üzerindeki köşcsini bununla karayabağladım.Denizindibindekiyıkılan temel duvarlarınıtaşlaöremeyinceçimento torbalarını dalgıçlarla indıripduvar gibi ördük. Yalıyı çökmektenkuıtarmış.tık. Sonra damı yeniledik, ahşap tabanları meşeyle takviyc ettık. O günkü rayıçlc dc çok yetersiz olan 5 bin lirayla amacımıza ulaijtık..." Cahide Tamer, bu"kahramanca"onarımın şantıyedefterinidesakhyor. Bütiin harcamalar, yevıniyelerkuru^kuru.şyazılı. Snnunda çıkanmaliyet ise4900 liraeivarında. Meraklılar ıçin söyleyelim. Bu onarımm tüm ayrıntılan, fotoğraflan vc günliik notlarıyla bırlikte Zeki Sayar' ın çıkaıdığı "Arkitckt" adlı dcrginin 1947yılınaait 1 l12.sayısındayayımlanmifj... Başmimar... Cahide Tamer, 1956 yılında Istanbul Vakıflar Ba^müdürlüğü'ne "mütchassıs (uzman)ba!>nıımar"olarak atandı. Birsüresonra dayinc Vakıflar'abağlı olarak kıırulan KıliselerOnarımBürosu'ndareslorasyonisJerinden sorumlu mimaroldu. Bu görcvlcri önccsındeen çok önemsedıği çaliijmalarındanbirisiolanRumelihisanrcstorasyonunu gerçeklcştircn Cahide Tamer içinunutulmazanılarıarasındabir"ağaçkiriş" bunalımı da var Hisar'daki l'atih Kulesi'ni onarırkcn içindeki özgün dösjcmcyi dc yeniden yapmaya karar verince bir engelle yüzyüzcgclmiîjti. "Smetrelik birahşapkiri!j" o yıllarda piyasadayoktu.Tam vazgcçilccekkcn, Cahide Hanım restorasyon çalıs,masınıincclcmeyegelendöneminCumhurbaî}kanı Celal Bayar'aricactti.. BayardaOrman GenclMüdürlüğü'nccmirvcrcrck.buinatçı veçalışkanmimarbayanınistediğihertürlü ve her cins keresteyi hemen buldurtmuştu. Elbcttc, 8 m'lik ağaç da içindc... Cahide Tamer'in KiliselcrOnarım Bürosu'ndakihizmetleridcdöneminuygarlıkanlayüjinınbugünlcregörenedcnliileri veçağdaş olduğunun en anlamlı lanıklığı olarak öncm taşıyor. O yıllarda en heyecanlı çalı^malardanbirı de 1955'de Istanbul'dayapılması planlanan "Bizantinoloji Kongresi" içinsürdürdüklcrihazırlıklar... KongrcncdcniylegezilecekBizansyapılarısaptanıyorvc Famcr'den buraların bakıın ve onarımlarmı yapması isteniyor. Buçalıs,nıa.sürccındc Aya Irini, Tekfur Sarayı, Küçük Ayasofya, Çar•jamba'daki Iethtye Camisi gibi her biriyüzlerccyıllıkyapılarhıçdcğılsetcmızleniyor, cldcngeçiyorvc bazı onarıınlarıdayapı larak "ziyaretcdilcbilir"halegctiriliyoı. Diğcr bir önemli çaba ise Istanbııl'daki Rumlar'aaitişyerlerıylcbirlıkteBızansyapılarının da tahribinc ncdcn olan o talihsiz "67 Eylülolaylarından"soııraki restorasyon çalüjinaları... Şövenıstbırküjkırtmaylagerçcklcşcnbuüzücüolaylarınardındandevletin"tahripcdilmi.skılısclerıonarma "karan alması vc bu hizınet bugün dc hâlâ duygulandırıcıbiranı olarak değerıni koruyor... Işte böylesi bir uygarlık scriiveni içindc kültürvarlıklarınmadctabir"koruyucu** Cahide Tamer'in restore ettiği hiryalı, Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı.