Katalog

28 TEMMUZ 1996. SAYI 540 19 danları. bu arada Taksim Meydanı da yenidcn düzenlenmistı. Prost' un modern kent düzenlemesi ise Beyoğlu ıçinöngördiiğü.geniş bulvarlı,geometrikbicımlisemt planında belirginleşiyordu. sonraproje bugün Taksim Gezisi olan parka dönüşecekti. Anla^ılan bu "köhne" semtlerin, eski Osmanlı yapılarının ve Pcra'nın Prost için pek önemi yoktu. Kuşkusu/bir kentin tarihini arkeolojık kalıntılarolarakgörenvekorumacılığıbununla sınırlandıran bir anlayış kentin tarihinin, tarihsel bütünlüğünün ve yapısının kavranması için yeterli değildi. Prost'un kent içindeki tarihsel eserlere esas olarak dekorati f ve süslemcci biranlayışla yaklaşması da bu aıılayıstan kaynaklanıyor. Arkeoloji Parkı önerisinde.denizsurlarınınönünündoldurulup karasuruhalinedönüştürülmesinde, Atatürk Bulvarı üzenndcki Bizans sarnıcı dü?enlemcsinde bu anlayışın izleri belirgin biçimde ortayaçıktı. Henri Prost gıbi döneminin ileri anlayı^larınavedcneyimlerinesahip bir kent tasarımcısı Istanbul için kus.kusuz bir şanstı. Istanbul'un fizikişekillenmesındevehukuksalalt yapısının oluşturulmasında Prost'un Istanbul'dan ayrıldıktan sonra bile süren etkileri belirlcyıci olmuştu.Anca'k yıne de Istanbul'da yol açılan, gerı döndürülemez, ycniden kazanılamaz kent tahribatı düşünüldüğünde bir şanssızlıktan da söz edilebilir. Prost'un vc Istanbul'un en büyük şanssızlığı. Istanbul'un nüfusununenfazla 800 bineulaşacağını sanmak, 1950'lerden sonraki göç dalgasıyla başlayacak gelişmeleri öngörememekveöncedenönlemlerinialamamaktı. Bueleştirilerekarşın Prost'un Istanbul için önemini ve anlammı kendısinden sonraki gelişmclcrortayakoyuyor.Ondan sonra Istanbul'un bir düşleyicisi olıgadı. Kent birinın yaptığını ötckinin bozduğu istikrarsız komisyonlara.bilgısızliğe, ilgisizliğe.öngörüsüzlüğe, siyasi çıkarcıiığa, göçe, ranta, rüşvete ve mafyayateslim oldu. Katastrofik birortamda ürkütücü bir sona doğru koşar adimlarlaılerliyoruz.^ bilmesi ve güvence altına alınabilmesı içın geçmişinin iyi bilinmesi gerekliliğine inanıyordu. Kentin binlerce yillık karakterini, özelliklerini.estetiğinibirçırpıdagözdcnçıkarıveren.kentisonsuzbirkarmaşaya, kisjliksizliğe ve geleceksizliğe mahkum eden günümüzün "modern" anlayışları karşısında Prost haklıydı. Istanbul'un nazım planıni Ekim 1937'de tamamladı. 1939'daonaylanarakyürürlüğe girdi. "Istanbul ve Beyoğlu Cıhetleri nazım planını Izah Eden Rapor" ve 1950'de Istanbul Belediyesi tarafından yayımlanan "Istanbul'un Yeni(,'ehresi"çalıs.malarıylagöriis.lcrini açıkladı.Prost'un planında korumacı yan,özcllikletarihiadanmtasarlanınasında gözeçarpıyordu.SuItanahmetveçcvresinin ArkeolpjiParkıolmasıönerilmişti. Tarihi yarımadanınsiluetininkorunmasııçınbinalara yükseklik sınırı getirilmıs.ti. Bu önerı çok eleştirildı.Ancak bugün hâlâbır"lstanbulsılueti"nesahipsekbunuProst'aborçluyuz. Plandaki modern yan ise yol ve senıt düzenlemeleri, yeşil alan oluşturulmasında ortayaçıkar. Plandakentdışından Istanbul'agirisle birlikte kent içinde trafiği merkezlere ulaştıracakgenişyollaröneriyordu.Buyollar doğubatı hattında SultanahmetBeya/ıtHassas bir amellyat Edirnekapı yolu, kuzeygüney hattında ise Bııko>ullaıdaatılımcıgençCumhuriyetçi: TaksimUnkapanı KöprüsüAtatürk Bulvarı lcrin reddettıklerı tarihlc yüklüolan ve aynı iledenize ulaşan yoldu. Ayrıca surlann dışınzamanda gelışen, ıhtiyaçları hızla artan Istanbul' un, Henrı Prost gibı tarıh bi I incine sa da bir kıyışeridıyaratılarakhem bir yeijil alan hem de bir ulaşım ağı kurulması sözkonuhip. modern ve korumacı bir kcnt tasarımcısııydu. Kentin ıçındevıyadüklervasıtasıyla sınınellerineteslimetmeleriijaşırtıcıydı ve tepelerı bırbırinc baglayan yollar dü^ünülkuşkusıızlstanbulıçınbu ijanstı. Atatürkonu davet cderkcn ve I stanbııl' u önüne sererken, müijtü. Bu yollarla Istanbul'un geleneksel mahalleyaşamıkırılacak. modern bir kent olherhalde çalıs,malarından ve düşüncelerinmayolundakentselbırlığisağlanacaktı. den haberliydi. Atatürk, sanki söylem olarak geçmişi şiddetle reddetsede, Istanbul sözkoProst Planı'nda.Suhanahmet'inyanısıra, nusıı olunca, hassas bir amellyatı gerçekleş surların dışında ve Dolmabahçe'de, bugünkü tirecekehlibıroperatöraramıştı. DemokrasiParkı'nınolduğuyerdeyeşil alan Prost, Istanbul'ungeleceğinintasarlanaveparkdüşünülmüştü. Kentin önemlimeyayağına vurdugu zincirlcrdcn bunalan, hızla ileriyeatılipkaybedılmiş.zamanlarıbirhamlede aşmak isteyen gcnç Tiirkıyc Cumhuriycti, birdönem etkili olan ve modern birtasarımiçindeeskiyibelirginbirşekildeöneçıkartarak"millibırestetık"kurmayaçalışan yeniklasikyaklaşımlarıbılereddederek Avrupa'da gelışen modern anlayısjarla kendi yolunuaçmayaçalıs,ıyordu. Mimari vekent planlaması alanında talcpler vc bcğcnilcr Cumhuriyet'ingücünü,çağdaşlığınısimgeleycn büyük, anıtsal yapılar, düzgün planlı kentlerüzerindetoplanıyordu.Binalardageometrik vckübiktasarımlar, düz, kös.eli keskinçizgileröneeıkıyor, renklilikycriniresmi birtekrenkliiiğeterkedıyorveahşap,kiremit gıbisıcakmalzemeleryerinetaşınsoğukyüzütercihediliyordu.Rengarenklstanbulartık hükmünü yitirmış, ycni başkent Ankara örnek bir kent olarak yükselişcgcçmişti.Nazizmdcn kaçan, Holzmcistcr, Egli, Taut ve Bonartz gibi döncmin üiılü mimarlarının elindeyenı görünümünekavuşuyordu. Dikkati çckcn nokta 1930'lu yıllarda, Ankara'nın mimari vc kent anlayışlarında Avrupa'dakiçağdas.anlayi!)veuygulamalarıyakalamışolmasıydı. Geleceği düşlemenin önemi Prost'unçali!>maları/amanındaeleştirildı. Planınestetikkaygılarıöncçıkarttığı, kentin sosyal veckonomık sorunlarmaçözümgetirmediğı ve iskân alanını sınırlı tuttuğu vb. yolundakarşıçıküjlaroldu.Buele^tiriler "modern" bir söylem iddıası altında, Prost'un özelIikle korumacı ve hümanist tarafınayönelmişti. Bugün Prost'a birclcştiri yöneltılecekse bu korumacı anlayışlarmdaki aşınlık degil yetersizlikleresasalınmalıydı.Onun Istanbul clatarih olarak sadeceBizans'ıalgıladığı söylencbilir. Sultanahmet ve Büyük Saray çevresinin Arkeoloji Parkıyapılmasınıönerırken Akbıyık, C'ankurtaran, Kiiçük Ayasofya, Kadırga gıbı Osınanl ı döneminin en eski yerleşimbölgelerini.buralarda kentin gelişen yanıyla tarihin ıç ice geçmiş bütünlüğünü ortadan kaldırıyordu. Sultanahmet'teki yeni Adliye"Sarayı"dalbrahimPa.saSarayrnın birbölümüyıkılarakyapılacaktı. Sultanahmet'insiluetinin korunmasında son derece titızlenirken Taksım'den Tophane'ye, yani eskiGalata'nınkalbinevıyadüklü'birbulvar yapmayıdüşünmü^tü.SurlariçinözeJkoruma projeleri gelıştirirken Beyoğlu'nu modern kent örneği olarak, geometrik parsellerebölmeyı,TarlabaşıılerstiklalCaddesiarasında geııiş bir bulvar açmayı planlayabilmişti. DolmabahçeParkrnındüzenlenmesi sırasında tarihi Saray Tiyatrosu ve Istanbul'dakı en büyük Mevlevi Tekkesi ortadan kaldırılacaktı. Taksim Meydanı'nda tarihi Taksim Kışlasıyıkılarakyerine anıtsal birorduevi kompleksi planlanacak, ancak daha ,>.. .. " .n."'1 Henri Prost'un İstunbul'du en çok b'nem verdiği yer tuıilıi ı unmıuhı idi. Bu nnkuııu y ük\ık biııa »upılııuısıııı ciddi eleştirilere karşın ilk giinden enjjelledi. (h'otoğraf: ARA GÜLER)