Katalog

18 CUMHURİYBTDERGİ ğıtüzerindekalmi!jtı.Onunçali!jmalanüzerine tekrar düsjünmek, geçmijje yapılacak nostal jik biryolculuktan daha başka anlamlar kazanabılirdi. Tabii cğer 60 yıl sonra Prost'un tasarımlarınaeleştirelbiranlayışla yaklaşılabilseydi.Böylece.belki "kentin dü>ünülmesinde"birsürcklilikanlayışıdaortayaçıkabilirdi. Ancak yıllar sonra kendisini ılk kez hatırlatma fırsatı bulan, çılgınca ve kontrol edi lemez bir hızla kork utucu bir sona doğru sürüklenen Istanbul üzerine ycniden ciüşler kurmanın gereğini duyan Prost'un, fazlasıyla hakettiği ilgiyi gördüğü ne yazık ki söylenemez. KorumacıModern Henri Prost, 1904'teönceBursa'ya sonra Istanbul'a geliyor. 1905 yılında Istanbul'a tekrar geldiğinde, aralarında Ayasofya'nm da bulunduğu bazı Bizans dönemi eserleri üzerinde çalı^malar yaptığı biliniyor. Buarada, Ayasofya'nm yatay kesit çalışması ve kubbeperspektifçizimleri,tasarlanması kadar detaylan ile de dikkati çekiyor. Toplam be^cilltutanbuçalı.'jmalar, 1975'teyardımcısı taratından Türkiye' yearmağan edi Imiij. Ancak bugiinc kadar, bu degerli çahsjna yayımlannıadı. Prost'un ilk Istanbul izlenimlerinındalnı sonra, kariyerinin zirvesindeyken Istanbul için aldığı davcte uy masını sağlayacak ve bu kentte mcslek hayatınm en uzun çalüjmasını gerçekleştirecekkadaretkıliolduğuanlasılıyor. 1910'da Belçika'nm Anvcrs kentınin düzenlcnmesi vebüyütülmcsi için yapılan uluslararası yarıs,madajüri üycsi olmasından sonra kentlerle ilgilenmeye baijlanıı^. 1912'de Fransız Şehircilik Fnstitüsü'nünkuruküjçalı^malarına katıldıktan sonra, 1913'te Fas'ın büyük kentlerininyenidendüzenlenmesi için görevlendirilmiş. Fransa'dakentselgelişme veplanlamaalanındaki ilk yasalgirişim olarak kabul edilen ve 1919'da yürürlüğe giren Cornudet Yasasj'nın hazırlanmasında Prost' un görüşleri etkin olmuş. 1924ve 1925yıllarındatekrarTürkiye'ye gelmii}. Bu kez Izmir'in yeni "nazım plam"nın oluşturulmasında, kent tasarımcısı Danger' in ekibinde çalışmış. Prost'un bu çalışmalar sırasında şehrin merkezindeki yangın yeri için önerdiği yeşil alan projesi çok elcştirilmiş. Bugün bu alanda lzmir Kültür Parkı var. 1928 yılında Paris'in ilk nazım planının hazırlanmasında çalışırkcn, tarihi bir bas.kentte hem tarihi özelliklerinin korunması hemdeçağdaşgereksinimlerinkarşılanması konusundaki düs,üncelerini geliştirmiij. Bu düşünceler, korumacımodern kent planlamasının ana hatlarını oluşturdu. Genç Türkiye Cumhuriyeti, lleııri Prost'a güvendi ve htanbııl'u oııtııı ellerine teslim etti. Kentin nazım planmın yupıldığıyıl 1937 idi. Silııeti koruyan adanı MURAT LRAL 874yılındalstanburagclenveizlenimlcrini"Konstantinopoli"adlıkitaptatoplayan Italyangezgin veyazarF.dmondode Amicis, GalataKöprüsü'nünkorkuluklarınadayanıp Istanbul'u seyredcrkcn kcndisine sık sık, "Bu şehirbirveyaikiasıriçindeneolaeak?"diye sorar. Ve geleceğin lstanbuFunudüşlcr: "Gelecckteki Istanbul, korkunç vegamlı .'haşmetiyledünyanınengüleryüzlüşchrinin harabelcri üzerinde yüksclecek Şark'ın Londra'sını göriir gibi oluyorum. Tepeler düzleş,tirilecek korular ycrlc bir edilecek, rengarenkküçükevleryıkılacak;ufuk,koynunda binlcrcc kocaman fabrika baca.sımn ve ehramşeklindeki kuleçatısınınyükseldiği, saray, işyeri, imalathanedizileriylchertaraftankesilecek;uzun,dümdüz,birbirinebcnzersokaklarlstanbul'ubirbirinemuvazi kocaman yollaraayıracak;telgraftellerigürültülü b,ehrin darnlarının üzerinde büyük bir örümcek ağı gibi iç içe geçeeek; Galata köprüsünün üstünde siyah bir silindir şapka ve bere selinden baijka birşey görünmcyecek; esrarlı Sarayburnubırhayvanatbahçesi, Yeclikule bir ruıpislıane.llebdomon bir tabiat tarihi müzesiolarakgörülecek;herş.eysağlam, hcndesi, faydalı. kursini, kasvet verici olacak ve artık ne yana yakıla edilen duaların, nc şarkılannyiikseldiği.nedesevdalıgözlcrindikildığiTrakyasemasmı kocaman kara bir bulut durııtadan kaplayacak." Geleceğin Istanbul'u için bu manzarayı çizen Amicis duygularını şöyle dile getirir; "NeyazıklGüzellikmedeniyetekurbangitmiş. olacak." 122 yıl sonra Amicis'in düşlerini hatırladığımızda,onunneredeyse bir kahin gibi bugüniin Istanbul'unu anlattığını söyleyobiliriz. Şufarklaki.güzclliklermedeniyetekurban edildi, ancak Istanbul Doğu'nun Londrası olamadı. Bir deufukçizgisini saray lardeğil gökdelenplazalarkesiyor. Damlardatelgraf tellcrininyerindedeuyduantenleri var. Amicis, tstanbul'da Galata Köprüsü'nün üzerindedüs.leredalmış.ken,aynıyılParis'te Henri Prost adi verilen bir çocuk dünyaya Bugün hâlâ bir "Istanbul silüeti"ne sahipsek bunu Prost'a borçluyuz. Istanbul nazım planını hazırlayan Prost'un ve Istanbul'un en büyük şanssızlığı, nüfusun en fazla 800 bine ulaşacağını sanmaktı. 1950'lerden sonraki göç dalgasıyla başlayacak gelişmeleri ne yazık ki öngörememişti. geldi. Amicis'indüs,kurmayctcneğimutlaka çok üstündü, ama bir kahin değildi. Prost'un büyüyünce Güzel Sanatlar Okulu'ndan sonraOzel MimarlıkOkulu'ndamimari eğitim göreceğini ve bir gün yolunun Istanbul'adü!jeceğini,elbettekibilemezdi. Amicis'ten 30 yıl sonra, 1904'te, Istanbııl'a gelen, okulunu "Roma Büyük Ödüli'fnü kazanarak bitiren, gelcccği parlak genç Fransızmimarı 1 lenri Prost daCîalata Köprüsü'ndedurup Istanbul'u seyretmis. miydi ve seyrcderken kendi kcndisine "Geleceİüe Istanbul nasıl olacak?" diye sormus. nıuydu bilemiyoruz. Ancak, Prost eğerGalata Köprüsü'nün üzerindedurmuş ve Istanbul'u seyretmiş, geleceğin Istanbul'unudüşlemişse, "csrarl fSarayburnu'nave tarihi yarımadayabaktığında"HayvanatBahçesi"ilebirliktegenis. bir Arkeoloji Parkı görmüs, olmalı. BaşınıHaliç'eçevirdiğinde"binlerce fabri ka bacasının"çıkardığıkesifdumanlarmutlaka burnuna kadar gelmiştir. Bakışları Fatih'e, Bozdoğan Kemeri'ne takıldığında, o yıkık dökük bina yığmtıları arasından, gözleriyle Unkapanı'ndan Saraçhanc'ye tırmanan genişAtatürkBulvan'nı, "birbirinemuvazi kocaman yollar"ıherhaldedikkatleçizmişti. Sola.yukarıyadoğrubaktığındakarmakarışık,üstüsteyığılmıij gibi duran bir Perayerine, "uzun, dümdüz, birbırine benzeyen sokaklarıyla", geometrik düzenli bir Pera hayaliaklınınbirköşesindekalmışolmalı. Vedaha da uzakları, örneğin Bakırköy'ü, Amicis'in Hepdomon'unu düşlediğinde ise bir "TabiatTarihiMüzesi"görürgibiolmus,tur. Henri Prost izlenimlerini Amicis gibi kalemealmaını.'jtı. Bunakarşınonundaha 1904 yılında Istanbul'dan nasıl izlenimlcrleayrıldığını tahmin edebiliyoruz. Amicis ve Prost'un düşlerinin arasındaki benzerlikler ^asırtıcı. Ancak aralarında çok öncmli bir fark var; "güzellikler"i yok edecek olan bir mcdcniyet kar^ısında Amicis'in "kalbi sıkışır" ve dü^leri bir karabasana dönüijiirken. Prost onuneseflendığimedenıyetinlemsilcisiolarak IstanbuPabambaşkagözlerlebakıyordu. Ve Atatürk'ün davetiyle, bu kez çiçeği burnunda bir mımarolarak dcğil, profesyonel ve ünlü birkent tasarımcısı olarak tekrargclcceği Istanbul'da, 19361951 yılları arasında 15 yı! boyuncayapacağı çalışmalarla Istanbul'un geleceğinin ilk planlayıcısı olacaktı. Birşansmıydı? Prost, 1933'tculuslararasıbiryariijmanedeniyle, dönemin bazı ünlü mimar ve kent tasarımcılarıylabirlikte Istanbul'a davet edildi. lşlcrininçokluğunuilcri sürcrekbuyarısmayakatılmadı. Ancak 1936cla Atatürk'ten aldığı davcte uyarak ve Istanbul'un planlanmasısorumluluğunuüstlendi. llkdavcti kabul etmemesibelkidc davet şeklinincazipolmadığındandı Prost, Istanbul'un kcndisi için önemini şöyleaçıklıyor: "Istanbul'un modernleşmesiniçokhassasbirameliyatabenzetebiliriz. Yapılan is.bakirbiralanda yeni birşehiryaratmak değildir, tam anlamıyla bir sosyal dönüşümün yajjandığı cski birbaşkenti, zcnginu Şehri Düşünmek" liğin geliijim süreçleri ve belki dedüzeylerinin farklılaşması sonucunda yaşam koşullaHenri Prost'un Istanbul için yaptığı çalışrının da degisecegi bir gclecege dogru yönmalardan özet bir sergi, haziran ayı içindc H A BITATlletkinliklerikapsamında, Istan lendirmektir." bul Fransız Kültür Merkezi ve Yapı Kredi Birbakıma Paris'te tam olarak uygulayaBankası'nın i.'jbirliği ile"Şehri Düşünmek, madığı düşünceleri için Istanbul'da aradığı Şehri Yaratmak" adı altında açıldı. Ondan ka fırsatı yakaladı. Genç Cumhuriyct deona gülanve Istanbul konusundayapılmiijkapsamvendi veelindeki tüm olanaklan seferber etlı çali!>malan içeren yapıtlan arasından seçiti. 60 yıl sonra bu seçimin ve Prost'un tasalereksergilenenörneklerbile Istanbul üzerirımlarının Istanbul içinbirşansmıyoksabiı nc tekrar tekrar düşünmey i, I stanbul' u yeni şanssızlık mı olduğu sorusunun cevabını verdendüijlemeyi fazlasıylakısjkırtıyordu. mekisekolay dcğil. TasarımlanndanbazılarızamanındabazıProst'un Istanbul'aayakbastığısıralarda ları daha sonra gerçekleşmiş,, bir kısmı ise kâüzerindeki tarihi ağırlıklardan ve bunlarır