Katalog

12 CUMHURİYF.T DERCİ lerındcn katı kurallarlaayrılması... Romalılarda asılzade yaşantısınıngösterişliakscsuarlarındanolan hamamlar, kısabırsüre Osmanlıtebasının günlük yaşamına girerek yaygınlaştı. Muhafazakâr toplum yapısınauyarakzenginleşti.Evliya Çclebı'ye bakılırsa Dördüncü Sultan Murat zamanında sadecc Istanbul ve çevresinde 151 çarşı, 800'e yakın da saray ve konak hamamları vardı. Saray ve konak hamamları adcta bırcennetköşesiniandıranscralann yanına yapılırdı. Anonim olarak kullamlan ve "Hamam" kavramını Türkler'e maleden çarşı hamamlarıysatekveçıfteolarakikiyeaynlırdı. Tek hamamlar belligünlerde kadınlara, belli günlerdedeerkeklere hizmet verirdi. Bunu da kapısına astığıbırhavlununrengiylcbıldirirdi. Binanın önüne ya da sokağın başına asılanhavluvepeştemallarıseçar^ı hamamlarının kapısını gösterirdı. Dış dünyadan soyutlanan kadınlara tek bir özgürlük alanı bırakılmıştı, hamamlar. Onlar da hamamdaki her davranışa, her eyleme bir incelik, bir anlam, bir törensellik katarak aldılar intikamlarını. Kesif buharın içine bıraktılar neşelerini, cinselliklerini... Kadının başkaldırdığı yer: Hamam HANDAN ÖZTÜRK Haremden hamama Kadın çıplaklığının erkcğinkinden kalın birduvarla aynldığı çifte hamamlar ise genellikle tek bıreksen üzerinde siınctrik olarak inşa edilir.kapılannikizıtuçtaolmasına özengösterılırdı.Küçükbirrüzgârlıktangeçtiktensonragirilcncamekânda bıblo güzclliğındeki fıskiycli havuz bulunurdu. Duvarboyunca uzanan sedirlcr oturmak ve soyunmak ıçındi. Sedirlere zcnginlik katanalttaki nişlcrnalınlan vcayak1kabıları saklardı. Vücudu sıcağa alıştıran soğukluktan sonra gelen sıcaklık ise, işte Türk hamamlarına tüm egzotik ve egzantrik, cfsancvi anlamlan yükleyen bölümdü. Özellikle kadınlar cephesinin alternatifsiz anfıteatrı olan sıcaklık, buğuluatmosferiylekadınların sosyal ıhtiyaçlanm karşılamaya çalışırdı. Toplumdan kopartılıp harem duvarlan arasına mahkumcdilen kadınlar, adeta bu gelenekten öç alırcasına döncmin tek anonim kurumu olan hamamlara var güçleriyle yüklenmışlerdi. Iş hayatında.eğlence(lc, kültiir ve sanatta hep scyirci olarak kalan kadınlar, bu alanlarda baskı altında tulhıkları dün\ alarmı hamamlardaya•jamayabaşladılar. Hemcınsleriyle buluştuklan bu saydam ortamda hem oyuncu hem seyircı, hem ıliiijüncn hem uygulayan, hem scçcn seçilcn ve dc ziz dostum siz, tam kırk sekiz saat içki içip eğlendikten sonra bir hamamdan aynlmanın ne mana ifade ettiğini biliyormusunuz? Meleklerbizi tüyden kanatlan üstünde gczdirdiler. Huriler yuniuşak avuçlanyla oğdular, okşadılar. Allahın bütün mukaddes su kaynakları bizim vücudumuzun dünyaya ait pasını silip götürmek için aktılar." Yakup K. Karaosmanoğlu'nun Romanı Sodom vc Gomore'nin kahramanlarından Captıan Marlow, Hz. Muhammed'in cennetine benzettıği Türk hamamlarını arkadaştna böyleanlatıyordu. Bu övgüler elbette boşunadcğıldi... Çünkü Avrupalılar banyodenilenmedeniyete yeni yeni geçmi^lerdi. Çok değil, Ikinci Dünya Savaşı'na kadar bilc fıçı ya da daracık küvetlerc doldurulmuşsubırıkıntısi içinde yıkanıyorlardı. Buna rağmcn gideremedıklerı kötü kokularını parfümle yok etmeye çalışıyorlardı. Oysa TürklerAnadolu'yaycrleştikleriandanitibarenyıkanmayızevkli veeğlenceli KamilAslanger'in hamum konııtıı lublolunndun biri... A kılan hamamları kcşfetmişlerdi. Türkler'in, eski bir Roma kültürü oları hamamları kcndilerine mal ederek,dünyacaünlendirmelerinin altında şu üç önemli neden gizliydi. Geleneksel ahşapev mimarisinin su yalttımına elverişli olmayışı, Islamiyetilebirliktevücuttemizliğinin dini bir ritücllik ka/anması, kadın ve erkeklerin toplum içinde bırbir Hüseyin FazılEnderuni'n onsekizinciyüzyüsonunda yaptığı uKadınlar Han hem çalışan bın olarak yaratıcılıklarını sonuna dck zorladılar. Hamamdaki her davranışa, her eyleme bir incelik, bir anlam, bırtörensellik kattılar. Bunun sonucunda şıır, masal, efsane, dans ve hatta yer yer tiyatro ile besledikleri koca bir hamam kültürünü yarattılar. Spor, cğlence, sinema, tiyatro, konscrsalonu, gazino gibi eğlence merkezlerinin işlcvini kadınlar cephesinde geçmişte tek başına kaldırmaya çalıştı hamamlar. Amabumeşakkatli görevleri çoğu zaman "Kadınlar hamamınabcnzedi !"özdeyişiyle küçümsendi. O bunlara aldırmadığı gibı, toplumsal tören^erin önemli bir sahncsi olmayı da üstlendi. Layd Montague'ye "Theoerite'den Helene'nin izdivacını hatırlattı," dedirten olağanüstü görkemli gelin hamamlarının yanı sıra lohusa, yas ve kırk hamamları bu törenlerın ba^ında gelirdi. Yaşamın önemli dönemeçlerinden olan do