Katalog

23NİSAN 1995. SAYI 474 dikkat çekmcdikleri şeklindeki iddiaya da pek y uz vermemcl i. Örneğin Jamie Lce Curtis'li "Blue Stecl"de konu, tabancasını gözünü kırpmadan kullanan çetin ceviz bir kadın polisti. Yönetmen Kathryn Bigelovv'aaferin diyen bile çıkmadı. Sally Potter'ın "Orlando"su, Jane Campion'ın "An Angel at My Table"ı da son yıllanndikkat çckcn vc üzerinde bol yorum yayımlanan filmleriydi. Amayönetmenleri geri planda kaldı. SİNEMA 13 Bu dönemde Avrupa'da sessiz sinemaya damgasını vuran bir kadın: AIiceGuy. 18961908 arasındatam 400 film yönetmiş. Bu bayan, hem sessiz hem sesli hem de renkli sinemanın öncüsü Leon Guamont'un sekreteri. Bir yandan Bay Guamont'un yazı işlerini yürütmüş, bir yandan da patronunun emriyle, yazı işlerine sekte vurmayacak biçimde film yönetmiş. Elbette o dönemde film yönetmek, bugünkü mega senaryolar, bütçeler, prodüksiyonlara göre fındık fıstık sayılır. Ama sinemanın emekleme döneminde kadın yönetmcnlerle erkekler arasında aynm gözetilmemiş olması ilginç değil mi? Bitmedi. Bayan Alice Guy, bir Amerikalıyla iyi birevlilik de yapmış. Bir damla tngilizce bilmeden Amerika'ya gitmiş. New Jersey'de bir film stüdyosu kurmuş. Bu, Hollyvvood'un öncüsü. Ve 300 film daha yönetmiş! Hollyvvood'un sessizdöneminde böyle en az 30 kadın var. örneğin Mabcl Normand, sadece birinci sınıf bir komedyen değil, aynı zamanda kamera arkasında yönetmen. Hem dc Şarlo'yu yöneten! Aynı dönemin güzel ve yetenekli sanatçılanndan LillianGish,yönetmenliği ile de hatırlanıyor. Margery Wilson ise, sinemada \ ilk kez gcrçek mekânlar kullanan yönetmen. Sanatçı Alla Nazimova, onun bazı filmlerini yönettiği halde adı geçmiyor. Sessiz sinema döneminde erkek yönetmenlerin yerini eşlerinin aldığı sıkça görülüyor. örnek mi? Rex lngram,yönetmenliktensıkılın« Kadınlara önyargı mı var? Kesınlıkle... lstastik açıdan ise durumlan zor. Kadın yönetmenlerin urünleri say ıca öbürlerinden az. Bu ncden le seçi I ip öne çıkma şanslan daha düşük. Ama kadın yönetmcnlcrin ürünlcri "erkek" yönetmcnlerinkinden daha farklı, daha sanatsal, nıesajı daha güçlü. Bu özellikleriseHollyvvoodiçingecerli değil. Kadın yapımcılardan Paula Weınstein, kadın yönctmenlerin durumunu çok iyi özetliyor: "Erkekler, kendilerine benzcyenlerle çalışmaktan hoşlanıyor. Hattaoğullan bile kendilerine benzemiyorsa, bundan rahatsız oluyorlar. Bu yüzden de erkek erkeğe bir duzen var Hollyvvood'daki film şirketlerinin yönctiminde." oğlu Nisan Akman, ilk bafarısını "Beyaz Bisilkef'le kazanmıştL Sessiz sJnemada kadın Euzhan Palcy ka'da değil. Kadın yönetmenlere geçit yok. O kadar yok ki 1983'te Barbara Streisand'ın yönettiği "Yentl" en iyi fîlm olarak aday gösterilmesinekarşın, yönetmeninden kimse söz bile etmedi. Feministler başansızdı, ama dokuz yıl sonra yönettiği Yaşar Kemal uyarlaması "Yılanı öldürseler" ilgiyle karşılandı. Türkan Şoray'ın yakında tamamen yönetmenlikte karar kılması hiç de şaşırtıcı olmayacak, çünkü bu kadar efsanevi bir oyuncu bu kadar kötü dızi vc filmlere daha fazla dayanamaz gibi geliyor bize. Lois Weber patırtı kopardı, ama o kadarla kaldı. Pcnny Marshall, şimdiye kadar Tom Hanks'la "Big", Robert De NiroMichael Williams'la da "AvvakeningsUyanışlar" gibi çok Mahinur Ergun'un "Medcezir Manzaralan" ile dikkat çekmesi yine aynı döneme rastlar. I990'lı yıllarla birlikte kadın yönetmenlerin sayısı hızla arttı. 1990 yılında Füruzan ve Gülsün Karamustafa "Benim Sinemalanm" ı ortak yönettiler. Onlara 1991 'de "Seni Seviyorum Rosa" ile Işıl Özgentürk katıldı. Üçünün ortak noktası bu filmlerden önce de sanatın diğer dallannda bilınen aydınlar olmalanydı. Özgentürk'ün filmi 1992 Ankara Film Festivalı'nde üçüncülük ödülü aldı. Aynı yıl Ankara Film Feslıvali'nde ba^anlı bir kadın yönetmen daha vardı: Tomris Gintlioğlu'ııun "Suyun Ötcki Yakası" filmı cn iyi 2. film ödülünü alıyordu. Giritlioğlu film Mahinur Ergun hasılat yapan iki film yönetti. Tıss yok. Bu iki dev film Oscar'a aday bilcseçilmedi. Kadınlann "yumuşak" konulara eğildikleri, şiddet yüklü filmlere imza atmadıkları, bu yüzden de yapmaya TRT'de başlamıştı (hâlâ da öyle). Kocaman bir oğlu olan genç yönetmen bir yıl sonra "Yaz Yağmuru" filmiyle başansını biraz daha pekiştirccekti. Daha sonra Yeşim Ustaoğlu "lz" ve Handan Ipekçi "Babam Askerde" adlı filmleriyle eleştirmenlerin övgüsünü kazandılar. Yeşim Ustaoğlu'nun bu fılmi 1995 lstanbul Film Festivali'nde en iyi yerli film ödülü kazanarak, Altın Lale'yi "Sarayın Sessızliğı" ile kazanan Tunuslu "kız kardeşı" Müfidc Tlatli'yi yalnız bırakmadı. Canan Gerede, Seçkin Yasar ve TRT'den Canan Içöz 1985 sonrasının kadın yönetmenleri arasına adlannı yazdırdılar Ya/dırdılardiyoru/, ama bu galıba pek öyle olmadı. Sıncma henüz scssı/kcn durum böyle degilmiş. Yüzyılınbaşlannda Amerika'da "kadın yönetmen" hiç de yadırganmazmış. örneğin Lois Weber. O bu dönemde D.NV.GrifTith kadar ünlü. Dorothy Arzner de öyle. 25 yaşında yönctmenliğebaslamış. Yıl 1925. Yönetmen ve yazar olarak 43 yaşına kadar çalışmış. Çünkü bu yazıyı yazarken en çok yararlandığım Kültür Bakanlığı yayını "80. Yılında Türk Sineması" adlı gerçckten yararlı kitabın yönetmenler dökümünde bu isimlen aramaya kalkmayın, bulamayacaksınız. Yalnızca Bilge Olgaç var. Hadi.tek film yapanlar ya da TV'den gcçcnler ki bu da haksızlık atlandı diyelim. Peki, ikiden fazla fılmi olan Mahinur Ergun veya Nisan Akman niye yok? Onlar çok mu yeni diycceksıniz? O zaman ilk filmini I988'de yapan Irfan Tözüm veya 1987'de yapan Zülfu Livancli ncden var? Şimdi, aynmcılık ncrede yok ki sinemada da olmasın deyip beni eleştirebilirsinız fakat n'apalım kı konumuz sinema. Ama konumuz. Müfide Tlatli basındaki kadınlanmız ya da parlamentodaki kadınlanmız veya hayatın hcrhangi bir alanındaki kadınlanmız olsaydı da durum değil, yalnızca isimlcr değişccekti. Bu kadar dcrinlemesinc bulaşmak ise ne haddım ne de yetkim O kadarını, "kıl tüy muhabbcti"nden sıra kalırsa, Pazartesı dergisinı çıkaran fcminist meslektaşlanmızdan bekleycceğiz.^ Her şey on yılda oldu... Kadın yönetmenlenmızin sayısının artması için ise 1980'lerin ikinci yansını beklemek gerektı. Bunlardan ilki olan Nisan Akman "Beyaz Bısiklet" adlı filmiyle 23. Antalya Film Şenlıgi'nde Jün özendirme ödülünü aldı. Bu yılki lstanbul Film Festivalı'nde "Ay Vakti" ile Türkiye'yi tcmsil eden