Katalog

AMISH S E Z A I B TARIKATI A B A K U Ş sanların yaşam ve din felsefeleri üzerinde konuştuk. Uğradığımız köyde yaklaşık 200 Amish ailesinin oturduğunu ve yakınlarda bir "Amish Pazarf'nın olduğunu öğrendik. Bir iki ev ziyareti girişimimizin daha sonuçsuz kalması uzerine, bu az konuşan adamı bırakıp Amish pazanna yöneldik. Türkiye'deki kasaba pazarlarını çağnştıran bu yerde, ucuz ve taklit Taiwan ve Güney Kore malları yanı sıra birkaç parça Amish malı ile kızlı erkekli genci yaşhsı bir grup Amishe rastladık. Hepsi ilkel ve kaba idi. Hepsi, tarih kitaplarından fırlamış gibiydi. Genellikle siyah ve beyazdan oluşan giysileri içinde, görunüşleri ortaçağ insanına benziyordu. Yuzlerinden eksik olmayan tebessüm, günümüzün surat asıcı hastalığı 'stres'ten habersiz olduklarını gösteriyordu. Konuşma isteğimize, "Ves" fotoğraf çekme isteğimize ise "No" dediler. Kendi evlerindeydiler ve kuralları koyma hakları vardı. Çaresız boyun eğdik. Bu insanlarla konuştuk. Pennsylvania eyalet yönetıminin, bu insanların yaşam ve düşunce tarzını paraya dönüştürmek üzere kurduğu müzeyi gezdik. Haklarında basılmış yayınları inceledik. Eyalet yönetiminin, nasıl olduysa onları ikna ederek çektirdiği fotoğrafları, diaları gördük. Parayı bastırıp bir kısmını satın aldık. Sonuçta, ilginç gözlemler, yazmaya değer bilgıler edindik. Amishler, belki de dünyamn ilk savaş karşıtlan. Üstelik samimi ve taviz vermez. Bu özellıklerini 300 yıldır sürdürüyorlar. Savaşa insani açıdan karşılar, ahlaki açıdan karşılar. Onlar için savaşın kabul edilir yanı yoktur. Onlara göre yaşam, savaşta ölünmeyecek kadar kutsal ve değerlidir. Üstelik dünya o kadar büyük ve herkesi doyuracak kadar cömert ki savaşın luzumu yok. Savaş konusunda ikiyüzlü değiller. Onlar, savaşa karar verenleri ve savaşı benimseyenleri çılgın buluyorlar. Amishler Amerika'ya, Avrupa'dan geldiler. İlk kez 1525'lerde "Savaşa ve Askerliğe Hayır" dediler. Avrupa'da Protestan Kilisesi'nden bir grup Anabaptisl Kilisesi adı altında yeni din ve ahlâk felsefelerini kurunca, bugünkü Amishlerin nüvesi de atılmış oldu. AlsasLoren'c yerleşen Anabaptistler, Avrupa'yı kasıp kavuran "30 Yıl Savaşlan" sırasında bölünduler. Savaş ve askerliğe karşı çıkanlar, Jacob Ammann'ın öncülüğünde, Anabaptistlerden ayrılıp yeni bir dinyaşamduşünce felsefesi oluşturdular. Bu yeni oluşuma adını veren Ammann'a göre yaşamın doğalhğını bozacak her şey reddedilmeliydi. Amishler de öyle yaptı. Fransa AJsasLoren'i alınca, kral 14. Lui, Amishleri, boyun eğmez tutumlanndan dolayı cezalandırıp malvarhklarına el koyarak AlsasLoren'den kovdu. Amishler, AlsasLoren'in guneyinde, Fransa tmparatorluğu'na yüksek oranda vergiler vererek direndi. Bu sıralarda Amishlere Amerika yolu açıldı. lngiliz sömürgesi olan bu "Yeni Dünya"da, bugünkü Pennsylvania'ya adını verecek kadar söz ve toprak sahibi VV'illiam Penn, Amishlerı yeni dunyaya davet etti. 172055 yılları arasında 300 kadar Amish, Penn'in davetine icabet etti. Penn de Amishler gibi, yaşamın doğallığına inanıyordu. Dahası Penn, ekonomık gelişmenin tarımla olacağını düşünüyor ve Amishlerin toprağın dilinden iyi anladıklarını biliyordu. Gelenlere Pennsylvania'nın çeşitli bölgelerinde Savaşa ve teknolojiye direnişin üç yiiz yılı Pennsylvania, Ohio ve Indiana başta olmak üzere, ABD'nin 2 0 eyaletinde yaşayan ve sayıları 100 bini bulan Amishler, 300 yıldır savaşa, teknolojiye ve günümüzün modern yaşam tarzına karşı direnişlerini sessiz sedasız sürdürüyorlar. aşam, savaşta öliinmeyecek kadur kıılsal. Dıinya, teknoloji ile kirletilmeyecek kadar fedakâr.' Bu sözler, ABD'nin Pennsylvania eyaletinin Lancaster kenti yakınlarındaki bir Amish köyunden yaşlı bir adama ait. Dış görfmüşüyle tarih kitaplarından fırlamışa benzeyen bu adamı görüntülemek için elimizi fotoğraf makinesine götürünce, 'Y onun, iç gorünüşünün de tarih kitaplarından kalma olduğunu anladık. "Hayır", dedi; "Teknolojiye karşıyız dediğimizde, fotografa karşı oldugumuzu da anlamanız gerekir." Biz bu, Amerikan imajını yerle bir eden adamla ve onun gibilerle söyleşirken, Körfez Savaşı, henuz kapıya dayanmamıştı. Bu yuzden savaşın güncelliği değil, kendilerine "Amish" diyen bu sıradışı in Çocuklar 8 yıl, okulda wo tarlada •ğltlllyorlar. Pennsylvania eyaletinin Lancaster kentl yakınlarındaki Amish ktiyünd», kilise vaktl... toprak verildi ve "Kutsal Deney" başlatıldı. Yeni dünyanın uzak ve bilınmezliğine karşılık Fransa'da yüksek vergilere katlanmayı seçenler, 1787 Fransız Ihtilâli'nden kısa bir süre sonra, kendilerini Almanya'da buldular. Fransa, Amishlere ve onların "saçmalıklarına" tahammül edemez olmuştu. Almanya, Amishler için güllük gulistanlık değildi. Hele hele Prusya İmparatorluğu döneminde militarizmin ön plana çıkmasıyla, Amishler, katlanılmaz baskılara ve vergilere uğradılar. Onlar için Avrupa, cehennemin diğer adı oldu. Bir kısmı günün koşullarına uyum sağlayıp Avrupa'da yaşamayı uygun bulurken bir kısmı dalga dalga yeni dunyaya göçtü. Tahminlere gore 1860 yılına kadar 3.000 Amish daha ABD'yc gelip, çeşitli eyaletlere yerlcşti. Bugun, Pennsylvania, Ohio ve Indiana başta olmak uzere, ABD'nin 20 eyaletinde yaklaşık 100.000 Amish yaşıyor. Amishler Amerika'da da savaşa ve askerliğe direniyorlar. Bu konudaki boyun eğmez tutumları, askeri uniformayı çağrıştırdığı gerekçesiyle giysilerinde düğme kullanmayı reddedecek kadar keskınleşiyor. ABD İç Savaşı'nda, İkinci Dünya Savaşı'nda, Kore Savaşı'nda, Vietnam Savaşı'nda ve sonraki bir yığın bölgesel ve lokal savaşta, savaş pisliğine bulaşmamayı beceriyorlar. Amishler teknolojiye de karşı çıkıyorlar. Teknolojiyi tamamiyle reddediyorlar. Yaşamı ve doğayı, teknoloji ile kirletilmeO E R G İ 28 N I S A N 1 9 9 1 S A Y I 2 8 8 24 C U M H U R I Y E T