Katalog

Gelverı'de bıı tdşüııid belven üekı Hıııstıydnlar, Islahat Fermam" ılekeııcJııefiıu ddiid uıyuı lıibseiıınşler, 19 yüzyılın IMIIU ydiısında "Yukarı Mahalle'de Mırıstıyanlar tarafından görkemlı taş bınalar ınşa edilmış. Kapadokya'da, Türkçe konuşup Yunan alfabesı ıle yazan Hırıstıyan halk, 1923'ten sonra burayı terketmış veri görülmeden Kapadokya'nın algılanması olanaksız. Her şeyin ticarileşmesi ile birlikte o müthiş "sıcaklık" da yok olacak. Ve bizler "eski Gelveri"yi özlemle arayacağız. Kilise Camisi'ne (llahiyatçı Aya Yorgi Kilisesi) yukarıdan bakan tepede kayalara oturuyoru/. Garip bir sessizfik bizi I.S.4. yüzyıla götürüyor. Sonra birlikte Sivişli Kilisesi'ne iniyoruz. Nereden geldiği belli olmayan bir antık koro mıiziği ile karşılanıyoruz. Hâlâ tavanda varlığını koruyan altın yaldızlı halesi ile tsa bizleri kucakhyor. Geziye katılanlar şaşkın. Bu müzik nereden geliyor? Birdenbire sevimli bir yeniyetme yanımızda bitiveriyor. Aydınlık yüzünde şeyıanca bir gülümseme: Oteldeki kurgumuz gereği, bız gelmeden gizli bir köşeye pilli kasetçaları yerleştırip görevini başaran Cihangir bu.. 1,5 aylık bir kurstan sonra Karballa Otel'de garson olmuş, 14 yaşında. Sol eli hep belinde servis yaparken. Çatal, bıçak istiyorsunuz, tabakta getirip sunuyor. Sanki on yıllık bir beşyıldızlı otel çalışanı. Sonra Kılise Camisı'nı geziyoruz (Kilise Camisi, yaşanmış bir hoşgöruyu yansıtan ne güzel bir terim, lstanbul'da da karşılaştığıını/ gibi). Ya/.ılanlara bakılırsa, 385'te Imparator Teodosyus tarafından inşa ettirilmiş, 1835'te restore edilmış, 1924'te camiye çevrılmiş. Yedi saatlik yürüyuş mesafesinden duyulduğu iddia edilen çanı, Odessa'dan getirilmiş. Şimdi kayıp. Tokmağı ise yan şapel girişinde duruyor. Kilisenin freskleri badana ile kaplanmış. lkonastasisi bulunduğu yerden alınarak mihraba yerleştirilmiş. Çan kulesi üzerine minare dikilmiş. Cami'nin artık cemaati kalmamış. Kapalı duruyor. Gelveri'ye gönül verenler Kilise Camisi'nin temizlenerek yeniden kiliseye dönüştürülmesi için ilgili yerlere başvurmuşlar. Olumlu yanıt da almışlar. lacivert ve siyahın çeşitli tonlarıyla l.S.4. yüzyılı daha bir vurguluyor. renkleriyle taş binalar sarhoş ediyor insanı. Nasıl saİdamış, niye unutturmuş Gelveri böyle kendini? Bölgede Ortodoksluğun yayılması acıyla yaşanmış. "BabaOgulKutsal Ruh" üçlemesine inananlar ile inanmayanlar arasındaki bitmeyen kavga, "Bizans oyunları", başpiskoposluk mücadeleleri, ölümcül sonuçlar üretmiş. Bu mücadelede kadınlar da kullanılmış. Roma Imparatoru Ariusçu Valens, manastırlardaki keşişleri "yoldan çıkarmak" için, "rahibe" kılığında kadınlar göndermiş. Bunlar manastır ahlak anlayışını bozmakta başarılı da olmuşlar. Yazılanlara bakılırsa o dönemden sonra Gelverililer birine kızdıklarında, "rahibe çocuğu" derlermiş. Bölgedeki Analipsis Tepesi'nde bulunan obsidyen araçlar bizi Kalkolilik Çag'a götürüyor. Yinc aynı yerde ve Gelveri dolaylarında Hitiller'e ait buluntular ele geçirilmiş. Hattiler, Hıtıiler, Medler, Persler, Kapadok ya Krallığı, Roma ve Bizans lmparatorlukları, Selçuklular, beylikler, Osmanlılar... hepsi birbirine karışmış. Hititlerin "bin tanrılı" dinsel anlayışı, "Hipsistarii" dini (yuce tanrıya tapanlar, başlangıçta Aziz Gregori'nin babası gıbi), Pagan ve Pers inançları, Ortodoksluk, ardından Musluman Selçuklu ve Osmanlı kulturleri, çok değişik sosyoekonornik ve dinsel öğeler tam bir mozayık yaratıyor Gelveri'de. Bu şaşırtıcı mozayik kımi yerlerde belli sentezlerde buluşuyor. Hoşgöru alabildığine. Kaya Camisi'nin Hırıstiyanların yardımı ile oyulduğu söyleniyor. MuslümanOrtodoks, yu/yıllarca birlikte kardeşçe yaşıyor. Gelveri'dekı Hıristiyanlar " I s l a h a t Fermam" ile kendilerini daha özgur hıssetmışler. 19. yüzyılın ikinci yarısında Yukarı Mahalle'de görkemli taş binalar inşa etmişler. Mübadeleden bir sure önce Osmaniı hukumetinden elde ettikleri özel bir ayrıcalık ile üzerinde Aziz Gregori'nin resmi bulunan para bastırmışlar. Bu paraları yöredeki Türkler de kullanmış. Yunanistan'daki Gelveri Kapadokya'da Turkçe konuşup Yunan alfabesi ile yazan Hıristıyan halk, " R u m " sayılarak 1923 yılından sonra Lozan Antlaşması gereği Yunanistan'daki Türkler ile mübadele ediliyor. Yurt edinilmiş yerleri terk etmek yürek söküyor. Gidenler Yunanistan'da NeaKalvari (Yeni Gelveri) adıyla bir köy kuruyorlar. Buradan götürdükleri eşyalâr ile bir de müze oluşturuyorlar. Yurtlarını terk etmek zorunda bırakılanlar son yıllarda Gelveri'yi ziyarete gelmeye başlamışlar. Bildik bir sevecenlikle karşılıyor yerli halk onları. Bıraktığı evin hâlâ ayakta durduğunu gören eski Gelverili " R u m " sevinçle kucakhyor yeni evsahibini, "Sagol kardeş, ne iyi bakmışsın evime" diyerek. Keşfedılmeyi bekleyen bir masal Gelveri. Bedri Rahmi Eyuboglu'nun deyişiyle, "Riizgflrı taş, saçagı taş, yorganı taş, yastıgı t a ş " . GelveriGüzelyurt'u görmeden, "Kapadok, ya'yı gördiim" detnek olmuyor. n Yeraltı kentleri Ziyarete açılan iki yeraltı kentinden birinı geziyoruz daha sonra. Eline sağlık Giizelyurt Belediyesi'nin, ışıklandırmış yeraltı kentini. Gelverili çocuklar inanılmaz labirentlerden bizi Kör Sokak'a çıkarıyorlar yeniden. Derinkuyu ve Kaymaklı yeraltı kentlehndcn oldukça değişik bunlar. Kuyu türu ara geçitlerle iniliyor bir aşağıdaki katmana. Kaya oyma mekânlara tonoz örtü ile yapılan eklemeler, kesmetaş yeni binalar, kayalara oyulmuş, dış görünüşleriyle tek odalı, gerçekte 56 odalı konutlar (tatsız bir gcrçeklik: "Bu konutlara (apu nasıl veriliyor?" sorusu), mahalle fırınları, Kilise Camisi, Sivişlı Kilisesi, Koç Kilisesi, Meryem Kilisesi, Manastır Vadisi, Yüksek Kilise, yeraltı kentleri, Kör Sokak... büyülüyor. Gidip gelen Kilisedeki gizli müzik Ve kilise müziğinin anayurdu... Ardından otobusle Manaslır Vadisi'ne gidiyoruz. Manastır Vadisi, Ortodoks büyüklerinin, birlikte çalışma, birlikte yaşama, birlikte ibadet ilkeleri üzerine kurdukları manastırların ilk oluşturulduğu yerlerden. Birlikle söylenen ilahilerin, "Kilise Müziği"nin ilk gerçekleştirildiği bolge. Değişik biçimlerde oluşmuş peribacalarını, deve boyuna ayarlanmış ahırlan, aşevini, manastır bölumlerini ve bazı kiliseleri geziyoruz, daracık taş geçitler üzerinde seke seke. Kasetçalardan gelen 9. Senfoni, vadide yankılanıyor. Alacakaranlık, Kaya oyma mekânlara tonoz örtu ıle yapılan eklemeler, dış görünüşleriyle tek odalı. gerçekte beş altı odalı konutlar oluşturmuş Gelveri yakınlarındakı Manastır Vadisi, Ortodoks buyuklerının birlikte yaşama, birlikte çalışma, birlikte ibadet ılkelen üzerine kurdukları manastırların ilk kez oluştuflu bölge 11