Katalog

H AFTANIN KONUGU Ş TelAviv Üniversitesi Yahudi Tarihi kürsüsü profesörlerinden m m ^ş^ w • MM » M M ^ ^^H . ^ ^ H« Mina f?osen: İspanya Yahudilerinin Osmanlı topraklarına gelişinin 500. yılını kutlama çalışmaları çerçevesinde Türkiye de araştırmalar yapan Mina Rosen, çalışmalannı Yahudi mezarlıklarında yoğunlaştırmış... Ve Rosen, İstanbul'un Şişli semtindeki İtalyan Yahudi Mezarlığı'nın, kendi başına bir tarihsel olay olduğunu belirtiyor... Beki Bardavid ülcrken iki yanağında iki derin gamze oluşan orta boylu, genç bir kadın Prof. Dr. Mina Rosen ve geçen yaz tstanbul'da, o mezarlık senin, bu mezarlıkbenim, kırk derece sıcağın altında, mezarlardan mezar beğeniyordu. Türkiye'deki Yahudi topluluğunun gecmişini araştırırken mezarlardan hareket etmck de bir yontemdi ve Mina Rosen, iki ayı aşkın bir süre Istanbul'da, iğneyle kuyu kazmak misali, böyle bir işin peşinde koşup durdu... Şimdi yine kendisiyle birlikteyiz... • Sevgili Mina Rosen, çiftçi kocan, 20, 17 ve 10 yaşlarında üç kızın, bir de kovaman çiftliğin var tsrail'de ve sen sık sık Türkiye'desin; yıllarca da Türkiye 'ye gelmen gerekiyor, nasıl bağdaştırıyorsun yaşamınla işini? • Erkek olsaydım bu soruyu sorar mıydın? • Biraz kendini anlat o zaman... • Annenı ve babam, her ikisi Polonyalı, zar zor canlarını kurtarmışlar. Her ikisinin de tüm ailesi Treblinka'da yakıldı. tkısi, tek başlarma lsrail'e gelip evlennıişler... Ben, 1947'de, ağabeyimden şonra dünyaya geldim. Tum öğrenimimi İsrail'de yaptım ve Tcl Aviv Üniversilesi'nde tarih okudum. Konu: Osmanlı İnıparutorlugu'nda Yahudi toplulukları. Duktura tezimi de bu konudan seçtim: 17. yüzyılda Kudüs'lc Yahudi loplulukları. 1977'den beri Tel Aviv Unıversilesi'nde "Yahudi tarihi" hocasıyım. • Bu konuyu seçmek nereden aklına geldi? • Bir biıikim sonucu sanıyorum. Konu arıyoıdunı. Kudus Devlet Kitaplıgı'ncla bir gıın, bir rastlantı sonucu, 232 tane meklııp buldum. Bu rnektuplar, 17. yüzyıida Kudüs Yahudi cenıaati baskanlarının, lstanbul'daki Yahudi ccmaaıi başkanlarına yazılmıştı. Mekıuplarda siyasal ve parasal yardımlar ısteniyordu ve mektupların kitaplığa nereden geldiği bilinmiyordu. Hiç kimse bunları gormenıiş., bir araştırma yapmamıştı. Ancak Osmanlı İmparaıoıluğu'nu bilmem gerekiyordu ve çok iyi bılmdiydim. Hemen çahşmaya koyuldurn ve derin bir araştırmanın ıcinde buldum kendimi. Okudukça, önüme sürekli yeni konular gelmeye başladı. Ve bu konular, Osmanlı hnparatorluğu'ndaki 1492'de Osmanlı tmparatorluğu'na gelişlerini kutiamak için kurulan komite ile ABD'nin Philadelphia kentindeki Annenberg Yakındoğu ve Yahudi Araşfırmaları Enstitusü ıle işbirliği sonucu, Türkiyc'ye geldim. Bu enstitünün başkanı, Ortadoğu Yahudilslam tarihçisi Prof. Bernard Letvis'tir. Gelişimin amacı şöyle: Türkiye Yahudileri ile ilgili yazılı belgelerin bir envanterini yapmak, yani kitap, belge, mezar taşları ve diğer tüm yazılı bclgeleri toplamak ve bunları içerecek bir kitap hazırlamak... • Nasıl çalışıyorsun? • Türkiye'deki iki ayımı, genellikle tstanbul'da geçirdim. Kitap, belge, elime ne geçtiyse'envanterini yaptım, fotoğraflarını çektim, özelükle mezar taşlarının. Mezar taşları, araştırmamın en önemli bölümüdür. Ve en içten dileğim, tüm Türkiye'nin tüm Yahudi mezar taşlarını fotoğraflamak, onları fotoğraflarla toplamak, ölümsüzleştirmek. Elbette ki, en büyük şansım Laurence Salzmann gibi bir usta fotoğrafçı ile çahşmamdır. • Dilerim, Türkiye 'de tek bir yazılı belge, tek bir mezar taşı aüamazsınız... Ancak bu yapıtından kimler ve nasıl yararlanacak? • Evet; dört ayrı araştırmacı türü, bu malzcmelerle çok ilginv valışmalai' yapabilirler. Once tarih araştırmacılan, sonra dilbilim araştırmacılan, yazın araştırmacılan ve öliim ve din konularına eğilimi olan sanatçılar... • Biraz açıklasan... • Elbette, tarih araştırmalan yönunden söyle yararlanııabilır: Hugılne değin cemaatlerin toplumsal yapıları, aile yapıları, sayısal devinimleri lıep bu mezar taslarından çıkabilir. Örneğin bir Yahudi mahallesinin mezarlığı, dolmadan bırakıldı ise veya bir zanıan sonra kullanılmadı ise Yahudilcrin başka semtlere, ba>ka kent odaklarına çıktıklarını kanıtlar, cğcı taşların yitip gitmediği veya zaman aşımına uğramadığı biliniyorsa... Dilbilimsel yönden çok ilginç sonuçlara vanlabiliyor. Taşların yazınsal betiklcri 16. yüzyılda lbranca; 17. ve l*. yuzyıllarda betikler giderek Yahudice yazılıyor; ancak tbranca alfabesi ile... 19. yüzyıl sonlarında, taşların yazıları Avrupa dillerindedir, ispanyolca, Fransızca, Italyanca. Ve 20. yüzyıldan sonra, yazılar G Yahudilerle ilgili çok değişik konulardı, Kudüs'lc ilgili, Istanbul'la ilgili, örgütlenme gibi, sosyal yaşam gibi, ekonomi, politika gibi konular, sorunlar... Aslında önce tarih okudum, genel tarih, Yahudi tarihi, sonra hııkuk, sonra da Obinanlı tarihi. Yani bir yere varana değin... • Şu anda ne okuyorsun? • 17. ve 18. yuzyıllarda Osmanlı tmparatorluğu'na ycrleşen ve tüm hakları Avrupalı guçler tarafından, örneğin Fransa taral'ından korunan tlalyan Sefarad Yahudileri'ni inceliyorum. • Hangi dilleri biliyorsun?' • Ibranca, Arapça, Yahudice, Turkçe, Fransızca, lngilizce, Almanca, ttalyanca, İspanyolca ve Raşi alfabesi... • Çoluk çocuk, eş, çiftlik, her şeyi bırakıp dağ bayır Türkiye'de ne arıyorsun? • Israil'deki "500. Yıl Kutlama Komiiesi", yani İspanya Yahudilerinin 8