Katalog

M EKTUPLARDAN Osman Senemoğlu Dilbilimci Berke Vardar'dan bir öğrencisine: Istanbul, 13 Şubat 1977 • 9 Sevgili Kaıdcşini(i), Öncıııli beiıkçeni yamtlamakta geciküğim icin özür düerim. Türk Dil Kurumu yönetim kurulu toplantılarına katılmak amacıyle Ankara'ya gidişim, çok latsız bir ökstlruğe yakalanışım (öksürük her zaman tatsızdır, ama bu daha da tatsızdı), olaylardan öıürü sık sık toplanan fakulte yönetim kurulunda geçirdiğim uzun saatler, dergide (2) yayımlanmış yazıların ayrı basım işleri, 200'ün Ustünde derginin çeşitli yerlere gönderilınesi, vb. bu gecikmenin başlıca nedcnleri. Hoşgöreceğini urnarım. Önce doktora koııusuna değineyim: M. Gauthier (3) ilginç bir öneride bulunmuş. Anladığıma göre, geniş anlamda bir uygulamalı dilbilimin çeviribilim dalına ilişkin karşılaştırmalı bir çalışma çerçevesi bu ve daha çok betimlemeye dönük. Hem sözdizimsel, hem de so/.Iüksel saptamalara dayalı karşılaştırmalı anlatım incelemesi olarak görülebilir. Bir yandaıı somut bir düzlemde yer aldıgı, biı yandaıı da sımrlı biı butün oluşturduğu için, sonucu belirsiz kimi denemelerden daha sağlam bir temel olarak ele alınabilir. Yalnı/ oncclikle kişisel bir kanımı (istersen sen buna önyargı de) belirtmek isterim: Yabancıların dolaylı ya da dolaysız biç'imde Türkçeyc ilişkin çalışmalar önermeleri ilk bakışta ne denli parlak görünürse görünsün kısıtlayıcı bir nitelik taşır. Daha açık koııuşayım: Bu türlü önerilerden her zaman kuşkulanmışımdır. Onların deneyimlerinden biz yararlanacağımıza, bizim dencyimleıimi/dcıı oıılar yararlanmaj< istiyorlarmış gibime gelmiştir. Bu türlü durumlarda, biz onlardan bir şeyler almayı amaçlarken, onlaıııı bi/lcrden bir şeyler alnıaya kalkıştığı izlemini uyanmıştır her zaman bende. Sanki görevimiz her alanda onlaıa geıeç ya da işlenmcmiş ö/dek sağlanıakmış gibi. Belki kişisel bir yanılgı ya da yanılsama bu, ama üzerinde durursan scvinirim. Yupucagımı/ çalışma onlardan hcrhangi birinin yapacağı çahşmadan l'arklı olmamalı, özellikle doktora aşamasında bu ilkeye uyııulı dcıım. Aııcak bu aşamadan sonra söz konusu türden yaklaşımların yerinde olacağı kanısındayım. Belki kişisel i/leninılcnme l'a/laca agırlık tanıyorum gerekçelerimde, belki de fazlaca abartıyorum sorunun kimi yönlerini. Ama sen gene bir düşun. Şimdi bu konııyu M.Ciauthicr'nin, doktora le/i konusu olarak dcğil de, bııradaki çalışmalarımız sırasında aramızdan birinin önerdiğini vaısayalım. İlk clde şu sorular akla geliyoı: Fransızea yapıt ne türden bir yapıt olacak? Yazınsal mı, uygulayımsal mı, bilimsel mi, salı bilgısel mi...? Kapsadığı dil düzeyleri, yazıldığı dönem, yazanın özdili (idiolecte'i) hangi Fransızcayı yaıiMiacak, bu I laıiMzcanın kaçta kaçını orlaya koyacak? Türkçe çeviriler arasında kaç yıllık bir fark olacak? Anlatım ö/cllikk'ii so/di/inıi ve sö/lük du/lemindc aıanucağına göre, yapıtın Türkçede birçok çcvirisi bulunduğunu varsaysak da, saptanacak ıiyrılıklaı ne denli tüketici olacak, ne dcrcceye değin "aynı düşünceyi anlatmak için" baş vurulan, baş vurulabilecek çö/unılcıi yaıısıiabilccck? Öykuntuler (calque'ler) Fransızcaya özgü mu sayılacak, Türkçeye özgü olarak mı görülecek? İki, üç, doıi çeviımen arasındaki ayrılıklannsaptanması neyi tanıtlayacak? Belki "aynı düşünceyi anlatmak için" birçok yol bııluııduğunu (kimi durumlarda). Ama acaba "düşünce" her çözümde aynı kalacak mı? Sapmalar nasıl değerlendirilecek? Çeviri vanlışlaıı nc olacak? (,'evirmenleıden birinin öbürilnü kopya etmesi nasıl değerlendirilecek? Bir bu kadar soru daha sııalayabiliri/. Dana kalıısa bu türlü bir çalışma bir toplulukça ve çok sayıda yapıt üzerinde gerçekleştirilirse, yeterince tüketici olabılir. (,'ünkü uk yapıtın yüzcysel görüntusünde takılıp kalma tehlikesi var gibime geliyor. Tek yapıtla yetinilirse, örneklerden biliıııneşeıı gerçcklcıc yaklaşma yeriııc, bilinen gerçeklere örnek bulma gibi bir uygulama ortaya çıkabilir. Binlerce tümce ihtuıulc, hu mmcclcıiıı kapsadığı onbinleıce anlambirim de ele alınarak geniş kapsamh bir araştırmayla Fransızea ve Türkçenin edinçlcıi (konıpciansları) aydınlatılmadı mı, tek yapıta özgü edimin (performansın) iki, üç, dört çevirmenin cdiminde aldıgı bıçim salı biı betimleme olmaktan oteye pek gidemcz. Hem de daha çok Türkçe kullanımların betimlemesi olur bu. Oysa lıa/ıılauk'ağm te/in l'ıansız dili ya da yazmına ağırlık vermesi zorunlu. Bu bakımdan, sorunu bir kez daha cnine boyuna düşıınmeli. l.lınde yeni veriler varsa, bana da bildir, yardımcı olmaya çalışayım. Bir de merak ettiğim bir şey var: Daha önce va/dığııı bıı'mekıupiaOreimas'ın (4) ^östergebilimlc uygulamalı dilbilimi kaynaştıran bir konu önereceğini söylemiştin. O iş ne oldu? Hcıhaldc bııguııleıdc ıısiatla görüşmüşsündür. Sonucu merak ediyorum. Tez konusunda bir şey daha ekleyeyim: Bana kalıısa cok aoele eiınc. Hu alandagene bana kalırsaönemli olan konu dcğil, yöntemdir. Hangi konuyu ele alırsan al, yapacağın çalışma unııcmscl »ıçıdaıı soıı ilerlemelcri içermeli. Kimi durumlarda "yararlı" çalışmalara yöneliş ilk bakışta çok çekici uıiıüııuis^ de, soıı ço/umlemcde "yöntem ağırhklı" çalışmaların daha özgün ve yetiştirici nitelik taşıdığı kuşkusuzdur. Vonıeııisıl beceri lıcı sevdcıı daha önemli. Son yıllarda edindiği yeni anlamla uygulamalı dilbilim eğer "neyin öğretilmesi" LCIı'kıiyiııi. dil yönumbilimi de "nasıl öğretilmesi" gercktiğini araştırıyorsa, belki de bu alanlardan birini seçmek ilk yapılacak i>. UeııiııiM.'diğimi/ seçencğc gore yaklaşımıınıza vereceğimiz doğrultu belirginleşir. Bundan sonra ikinci bir seçim zorunluğuyle kaışıluşnı/: Salı dil (birincı scçenek benimsendiyse) ya da salt yöntem (ikinci seçenek bcnimsendiyse) üstünde mi duracağız, yoksa ıuılu elkcnlere de yer verecek miyiz? Samrım göstergebilim burada karşımıza çıkabilir? liıi oldukça ıı/uıı soylevi bıtirmeden önce "Turkleı için Fransızea öğrenme yöntemi" konusunda çok etkin çalışmalar ^ıpıI.ıNLveiîiııc maııdıgımı, bu amaçla eldeki yöntemlerin çözümlemesine girişmeye hazırlandığımızı ve senin dönüşünü dört iii'/lı l'ikLdigmıizi dc cklcmek isterim... v.ndılık lıoşça kal. Haber bekler, özlemle gözlerinden öperim. Engin Deniz'den" (6) sevgi ve selamlar.4 (1) (2) (3) (4) (5) Berı>o Vjidar bu mektubu, doktora öncesi çalışmalar yapmak için Paris'te bulunan eski öğrencisi ve asistanına ya2mıştır. Berke Vardar'ın 1976dan berı yayımladığı Dilbilim dergisı. Parıs III Üniversıtesı'nde dilbilim derslerı veren bir öğretım üyesi. . A.J. Greimas, göstergebılımın önde gelen kuramcılarından. Engin, Berke Vardar'ın karısının. Daniz de kızının adları Berke Vardar, 6 Mayıs 1988'de, Sorbonne Üniversitesi'nde ışlevsel dilbtlimin kurucusu Andre Martınet'nin 80 yaş günü nedenıyle düzenlenen toplantıda konuşurken. Berke Vardar Bu haftaki konuk, genç bir uğrafdaşına seslenen bir bilim adamı: Proj. Dr. Berke Vardar. Fransız dili ve edebiyalı konusunda vaplılı üstün nitelikli ve özgün bilimsel araşttrmaları dünya çapında yankı % uyandırmış; Türkiye'de çağdaş dilbilimin yaygınlaşması için btiyük çabalar harcamış, birbirinden değerli ve özgün yapıtlar vermiş bir bilgin ve anlatılması olanaksız bir özveriyle bilgisini, deneyimlerini öğrencilerine aklarmaya tüm yaşamını adamış bir ögretim üyesi Berke Vardar. Bilimsel kişiligindeki tartışıtmaz üstürilüğütıün yanı sıra Atatürkçülüğü gtinlük yaşama biçimine dönüştürmüs, tüm davranış ve düşüncelerinde ondan esinlenmiş örnek bir yurtsever; Atatürk devrimlerinin ayrılmaz parçası saydığı dil devriminin yılmaz savunucusu ve öncüsü Berke Vardar. Yararlı olabileceği her konudu kendisine bir şey damşana, bir sorunu olana candan bir ilgiyle yardım etmiş, yüreği sevgi dolu gerçek dost, örnek insan Berke Vardar. 1 Şubat 1934 'te doğan, ne yazık ki, 8 Aralık 1989'da, en verimli döneminde yitirdigimiz ve dilbilim alamnda bıraktığı boşluk yalnız Türkiye'de degil, dünyada da duyulacak bir deha Berke Vardar. 20