Katalog

H AFTAN I N KON UÖU Resmi nikâhla evlenen ilk Türk kadını Zehra Say: Dayağa katlanmamak gerek Zehra Say 81 yaşına karşın gencecik fikirleri, çağdaş giysileri ve pırıl ptrıl Türkçesiyle Atatürk Türkiyesi'nin öncü kadınlarından biri. Zehra Say'la kadınerkek eşitliği ve yaşamı üzerine konuştuk. Şubat 1926 tarihli Hâkimiyeti Milliye Gazetesi'nde şöyle bir haber yer alıyordu: "Medeni Kanunu kabul eden ilk karı koca hanımefendi ile matematik ögrelmeni Bahatlin Fual Bey'in akilleri dun Türkocagı'nda icra edilmişlir. Bu akil Ankara'da ilk defa olarak yeni ve medeni bir şekilde yapılmıştır. Karı ve koca mecliste hazır bufunup, nikâh memurunun açık ularak okudııjju mukavele)i kabul etmiş ve intza etmişlerdir. Davetlilerin arasında yiizden fazla kadın ve erkek bulunuyordu. Bahattin Fuat Bey'in şahillcri Orfaogrelim Genel Miiduru Cevat Bey ile Erkek öjjretmcn Okıılu öğretmenlerinden Valıit Bejler, Zehra Hanımın şahitleri ise Zonguldak Milletvekili Tunalı Hilmi Bey'le, Siirt Milletvekili Mahmııl Be>lerdi. Mukavelede bilhassa şu madde şajanı dikkatti: Taraflar diin Biıyiik Millet Meclisi'nde kanun ve (asdik olunan Medeni Kanuna uymayı şimdiden taahhüt ederler." 19 Nalan Karsan Bu haberle Türk kadınının bundan böyle toplum içinde ve aile yaşamında erkekle eşit olduğu müjdesi veriliyordu. Kadın artık geleneksel ikinci sınıf vatandaş konumundan kurtuluyor, Medeni Kanun sayesinde erkekle büyük ölçüde eşit haklara sahip oluyordu. Ancak tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de bu yasayla kadın erkek eşitsizliği sorunu kesin çözüme ulaşamıyor, konunun tartışması kadının eğitim düzeyinin yükselmesiyle paralel olarak artarak sürüyordu. Medeni Kanun'a uygun olarak resmi nikâhla evlenen ilk Türk kadını ressam Zehra Say'la bu tartışmanın hayli sıcak olduğu günlerdegörüştük. Karşımızda 81 yaşına karşın gencecik fikirleri, çağdaş giysileri ve pırıl pırıl Türkçesiyle Atatürk Türkiyesi'nin öncu kadınlarından biri vardı. Kişıliğiyle ve söyleşisiyle bize gençliğin doğum tarihiyle fazla ilişkili olmadığını kanıtlıyordu. • Resmi nikâhla evlenen ilk çift olmanız rastlantı mıydı? Iki gün önce evlenseydik imam nikâhıyla evlenecektik. Medeni Kanun'un çıktığını bilerek beklemedik. Tamamen rastlantı oldu. Kanun bir gün evvcl çıkmıştı. Kanunun bütün şartlarını kabul ettiğimizi söyledik. Mecliste çıkan yeni kararları okudular ve Türk Ocağı'nda ilk defa yeni büyük bir defter açıldı. Kaydımızyapıldı, bize imzalattılar. Böyle evlendik. Zehra Say, resmi nikâhla evlenen ilk Türk kadını. Ayrıca tanınmış bir ressam. 1906'da İzmir'de doğmuş. İzmir Muallim Mektebi'ni bitirip bir süre ilkokul öğretmenliği yapmış. 18 Şubat 1926'da Ankara Maarif Koleji'nin kurucularından Fuat Say'la evlenmiş. Eşinin isteğiyle Güzel Sanatlar Akademisi'ne girmiş. Namık İsmail Atölyesi'nde öğrenim görmüş. 1929'da mezun olmuş. 35 yıl resim öğretmenliği yapmış. Daha sonra Amerika'ya gitmiş, orada resim kursu açmış. 198O'da 74 yaşındayken ilk kez resimlerini sergilemiş. Kişisel ve karma toplam 7 sergiye katılmış. Natüralist resimler yapıyor. Modern resmi denediğini ve sevdiğini söylüyor. Evet, bugün de bir yandan resmi nikâhı olmayanlann nikâhları kıyılırken, bir yandan da gençler resmi nikâhla beraber imam nikâhı da yaptırıyorlar. O gunlerde biz imam nikâhına lüzum görmemiştik. Bunlar da düzelecek ümit ediyorum. Biz hiç tepki görmedik. Babam da annem de imam nikâhı istemediler. Annem yaşlı kadındı, namaz kılar, oruç tutardı. Ama kanun çıktıktan sonra başını açmıştı. Babam dedi ki, "Bak kanun çıkh. Biitün dünya boyle, burun, ağız kapalı olmayacak, açık duracak." Annem kabul etti. Saçlarını kesti. ölünceye kadar da başı açık gezdi. Eski harfierle tahsil yapmıştı, sonra yeni harfleri öğrendi. min annesi, kardeşleri lstanbul'daydı. Baban benden ayrı kalmayı pek istemiyordu. Amı madem beğendiğin biri gidebilirsin, dedi. Itiraz etmedi. Evlendiğimizde eşim 23 ben 19 yaşındaydım. geleceklerini haber verecekler. Anlaşmak lazım mutlu olmak için. Anlayışh olmak Iazım. Birbirlerine beğenmedikleri taraflarını anlatarak anlaşmahlar. Bunlar yumuşak, güzel anlatılamaz mı? llle bağırmak, çağırmak mı Iazım? Erkek hâkimiyeti ne demek? Kadın kocasının hcr dediğini yapmaya mecbur değildir. Mühim olan karşılıklı birbirini dinlemek, saymak. Bana dediler ki, "Amerika'da kadınlar hâkim durumda." Yalan. Kadın da konuşuyor, erkek de. Haklı olduğu zaman her ikisi de kendisini müdafaa ediyor. Medeniyet bu. 9Ayrıca imam nikâhı yapıldı mı? • Siz eşinizi kendiniz seçmişsiniz. Oysa bugün bile görücü yöntemiyle evliliklehn olduğunu duyuyoruz. Bu konuda neler söylemek istersiniz? OHiç aklım ermez görücü usulüne. Biz altı kardeştik hiçbirimiz öyle evlenmedik. Bir kahve pişir getir de bakalım nasıl pişiriyorsun diye bakmak... Zaten böyle bir şey kalmadı zannediyorum. Demek ki hâlâ var, hayret. Çok demode bir şey. OHayır. Buna lüzum görmedik. Medeni Kanun kabul edilmiş bir kere. Çok sağlam bir iş, evlilik için. Ben kanunlara saygılıyım. Dinime bağlı bir insanım. Kuran'ı Kerim okurum. Ama madem ki devlet böyle nikâha karar vermiş, biz de bunu seve seve kabul ettik. • Sizin çocukluğunuzda aile içinde kadının yeri neydi? O Bizim ailede tam bir birlik vardı. Babam hiçbir zaman eve geç gelmemiştir. Altı kardeştik, hepimiz okuduk. Babamın mali durumu iyiydi. Evde iki hizmetçi vardı. Buna rağmen annem hiç boş durmazdı. Civa gibi bir insandı. Birbirlerine çok saygılıydılar. ^Günümüzde de imam nikâhı resmi nikâhm yanı sıra yaygm olarak yapılıyor. Bundan 60 yıl önce sizin sadece resmi nikâhla evlenmeniz çevrenizden tepki görmedi mi? • Eşinizle nasıl tamştımz? O Eşim mektep arkadaşımdı. O lise kısmında, ben ilk kısımda öğretmendik. O şekitde tanıştık. Evlenmeye karar verdik. Istanbul'a gelmek mecburiyetindeydik. Eşi • Evlilik te kadın ve erkeğin konumu sizce nasıl olmalı? O Eşit olmalı elbette. Aynı selahiyetleri taşımalılar. Tabii, birbirlerinden müsaade isteyecekler. Birbirlerine gideceklerini,