Katalog

Marianna Yerasimos M ^ B okat, Orta Karadeniz'in iç kısımlarında, YeşilırI mak havzasında bir yerdir; bir kalesi vardır; ge• leneksel yazmacılık sanatı hâlfl sürmekledir..." H Yola çıktığımda Tokat hakkında bıldiklerim aşağı yukarı bunlardı. Ne müzesinde sergilenen Hitit ve Frig buluntularından; ne 800 yıllık Danişment ve Selçuk eserlerinden; ne 600 yıllık Osmanlı cami, han ve hamamlarından; ne geleneksel evlerindcn; ne de en önemlisi bütun bu güzcllikleri korumak ve lanıtmak için Tokatlıların nasıl canla başla çalıştıklanndan haberim vardı. Tokat'a yazmacıları görmek için gidiyordum. "TOKATLI0L Tokat, 5000 yıllık Istanbul'dan başlayan 13 saatlik bir otobüs yolculuğundan sonra Yeşilırmak'ın üzerinde kesme taştan, beş kemerli bir Selçuklu köprüsüyle karşılaşıyoruz (Hıdırlık Köprüsü, 13. yüzyıl). Yeşilırmak'ı ve köprüyü solumuzda bırakıp Gazi Osman Paşa bulvarından Tokat'ın merkezine doğru ilerliyoruz. Sağda bir türbe görüyoruz (Sentimur Türbesi, tlhanlı eseri, 12. yüzyıl); biraz ileride miize olarak kullanılan, oymalı taç kapısıyla bir Selçuk medresesi (Gök Medrese, 13. yüzyıl); onun bira/ ötesinde sapasağlam ayakta duran devasa bir han (Taş Han, Osmanlı eseri, 17. yüzyıl) ve onun da ötesinde bir Osmanlı camisi ile karşisında koca bir çifte hamam (Ali Paşa camisi ve Ali Paşa hamamı, 16. yüzyıl). Oıobüs, Cumhuriyet meydanında duruyor. Meydanın doğusunda ve batısında tepeler yükseliyor. Tokat, bu birbirlerine yakın tepelerin arasında kurulmus. Kentin kuzeybatısındaki dık, kayalık tepenin üstünde bir Ortaçağ kalesi yükseliyor. Kalenin altındaki yamaç, Tokat'ın geleneksel evleriyle dolu. Meydanı çevreleyen beton binalar, edindiğimiz ilk hoş izlenimleri bozmaya yetmiyor. Tokat, doğu guzellikleriyle tarihi zenginliklerin kaynaştığı bir yer. Tokat ilinin dinamik Valisi Recep Yi sıvamış kolları. Restorasyon çalışr kitap hazırlatmış. Yazıcıoglu'nun en büyük j "Tokat, 5000 yıllık larihine ve doğa giizelliklerine ragmen, yurtiçinde ve dıştnda yelerince tanınmamaktadır" diyor Tokat'ın dinamik Valisi Recep Yazıcıoglu ve dediklerinde yerden göğe kadar haklı. "Biz ekonomik kalkınmanın yanı sıra eğilim ve kültiirel faaliyellere önem verdik ve bir dizi program \e projeyi uygulamaya koyduk. tlimizin kullur ve lurizm potansivelini değerlendirmek için kurulan Tokat Otelcilik Turizm AŞ. (*) Yeşilırmak kenannda 120 odalı, dört yıldızlı liiks otelini 1988 yılında hizmete açacak. Otel, geleneksel Selçuk kervansarayı üslubunda yapılmakta. Ayrıca Taş Han'la ilgili projelerimiz var. Orayı liiks otel haline getirmeyi planlıyoruz. Bunlann yanı sıra geleneksel miıtıarimizi kendi mahalli imkânlarımızla korumaya çalışıyoruz. Tokal, orijinal Tiirk evlerini en çok koruyabilmiş birkaç ilimizden biri. Nüfusun biiyiik bir bölümiı, kendi öz mimarisinin yarattıgı evlerde oluruyor. Bu evlerl tümüyle mahalli imkânlarla onan>oruz. Böyle bir çalışma ilk kez Tokat'ta japılmakta. Korunmaya alınmış evler özel idare, belediye işbirligiyle onarılı>or." Korunmaya alınmış mahalleleri müze müdiresi Birsel Özcan'la birlikte geziyoruz. Küitür Bakanlığı'yla il özel idare arasında koordinatör görevini üstlenmiş olan Birsel Hanım, karşılaştığı bütun zorluklara rağmen Tokat'ın geleneksel evlerini korumaya kararlı. "Çocuklanmıza betondan başka seylerin de oldugunu göstermellyiz" diyor. Bey sokağında iki katlı, ahşap karkas tekniğiyle yapılmış bir eve giriyoruz. Evin tavanı, dolap kapakları ve şerbetliği, ahşap oymacılığın nefis ornekleri. Ev sahipleri biraz tedirgin: "Bu evler yıkılacak mı?" "Bu evleri devlel mi alacak" türünden sorular ve korkular, daha evler korunmaya alındığı anda başlıyor. Çünkü iş bir evi "eski eserdir" diye kaydetmekle bitmiyor. Ev bakım ister, onarım ister, aslına uygun tamir etmek için de buyuk para ister. Bu hizmetler verilmediği sürece "korunma", ev sahibi için bir kâbus oluyor. Tepkiler başlıyor, yolunu yordamını buiup evi "listeden sildirmek" çabaları yoğunlaşıyor, sorumlular rahatsız ediliyor... Koruma ve tanıtma 18. yüzyılda yapılmış Tokat Kona0ı'nın kalem işi süslemeli kapısı. Onarım çalışmalan hızlandtkça Tokatlıların konuya ilgisi artmış. Evlerle ilgilendiğimizi görenler, Latifoğlu Konağı'nı görup görmediğimizi soruyorlar. Onarımı yeni bitmiş ve yakında müze ev olarak ziyarete açılacak Latifoğlu konağına gidiyoruz. İki katlı konak, ahşap karkas ve kerpiç malzeme tekniğiyle inşa edilmiş, kırma çatılı ve kiremit örtülüdür. 19. yüzyılda yapılmış olan konak, 1976'da kamulaştırılmış ve harap bir durumdayken 1981 'de onarımına başlanmış. Bereket, o enfes ahşap oymaları sapa sağlam korunmuş, böylece aslına uygun olarak onarılabilmiş. Çunku bu oymaları yapacak usta bulunmadığı gibi ahşap kirişleri değiştirmek de sö/ konusu değilmiş, artık o boyda ağaç kalmamış ormanlarda. "Bunlar standart dışı keresteler" diyor onarım görevlisi. Konağın tavanları, dolapları, sütunları, merdiven trabzanları, kısacası ahşap olan her yeri dantel gibi işlenmiş. Bir de ikinci katta yaldız kırmızı ve zeytuni renklerin ağır bastığı kalem işi süslemeli bir şömine var ki, eşine ender rastlanır. Onarım çalışmalan % 40'ı kredi, % 60'ı yerel kaynaklarla yürütülmekte. Konağın eski sahibi sık sık in Latifoğlu Konağı Kervan yollarının düğüm noktası Tokat'taki ünlu konaklama yeri Taşhan 1631 yılında inşa edilmiş. şaata gelip çalışmalan izliyormuş. Arada beğenmediği şeyler olunca müze müdiresi ile uzun tartışmalara girişiyormuş. Haklı olarak her şeyin " t a m " olmasını istiyormuş. "...malların Anadolu'ya geleneksel yayılma yolu Izmir'den baslayıp İç Anadolu yaylalannı geçerek Tokat'a varmaktaydı. 19. yüzyıl başlarında lokat, Anadolu ticaretinin dagıtım merkeziydi. Gelen mallar bu kentteki yirmi kervansaraya istif ediliyor, sonra Kayseri'ye, Erzurum'a ve İran'a dagıtım yapılıyordu. Bu arada yoresel çaptaki urelim de bu mal dolanımına sokuluyordu. Bunlar arasında Tokat'ın pamuklulan, yünliileri ve halılanyla Kastamonu'nun bindallı ve yiinlüleri vardı." (••) Bütün kaynaklar Tokat'ın kervan yolları üzerindeki öneminden söz ederler. Bugün hâlâ Tokat'ta bir Taş Han 16 Tokat Ulucamisi'nin arkasındakj amavut kaldırımlı bu sokak, Tokat'ın geçmiştı