Katalog

Prag Üniversitesi 640 yaşında Şahin Alpay/PRAG Orta Avrupa'nın en eski yükseköğretim kurumu Orta, Kuzey ve Doğu Avrupa'nın en eski üniversitesi 1348 yılında Çek Kraiı ve Kutsal Roma İmparatoru IV. Karl tarafından kuruldu. Monarşiden cumhuriyete, 'burjuva demokrasisi'nden 'proieta diktatörlüğü'ne nice rejimlere tanık oldu. Ama geleneklerini koruyabiidiğince korudu. T öreni yöneten hanımın verdiği işaret üzerine, 23 eylul sabahı saat tam 09.00'da org çalmaya başladı. En yeni ve ağurbaşh giysileri içinde pınl pınl giyimli, hepsi on sekızinde ve bariz çoğunluğu kızlardan oluşan öğrenciler, hep birliktc ayağa kalktılar. Tarihi salonun kapısı açıldı ve geleneksel kara cübbeleri içindeki profesörler, en arkada kırmızı giysili rektör olmak üzere, iki kol halinde salona girerek ağır adımlarla podyuma doğru yöneldiler. Balkonda, tören müziğini olanca ciddiyetle icra eden orgcu hanımın yanı başında töreni izliyordum. Orta, kuzey ve doğu Avrupa'nın en eski yüksek öğrenim kurumu, önümüzdeki 7 nisanda 640. kuruluş yıIdönUmUnü kutlayacak olan Prag Üniversitesi (Universitas Carollna ya da Batılıların verdiği adla Charles Unlverslty) öğretim yılını açıyordu. Bulunduğum yer, üniversıtenin en eski ve ana binası Carolinnm'un Magna Anla'sıydı. "Matrikülasyon" töreni Töreni izlerken, yüzyıllar gözümün önünde canlanır gibi oldu: Prag ya da Karl Üniversitesi 1348 yılında, sonradan Kutsal Roma imparatoru olan Çek kralı IV. Karl tarafından kurulmuş, o günden bu yana nelere tanık olmuştu. 640 yıllık tarihi boyunca farklı devletlerin denetimine girmiş, monarşiden cumhuriyete/'burjuva demokrasisinden "proietarya diktatörlüğü"ne uzanan nice rejimler altında yaşamıştı, ama geleneklerini koruyabiidiğince korumuştu. Izlediğim matrikülasyon (üniversiteye kabul) töreni kimbilir kaç yüzyıldır yineleniyordu. Töreni resimleyen en eski gravür, 1710 tarihini taşıyordu. Universitas Carolinas'ın ilk rektörlerinden biri olan, Luther ve Calvin'in öncülU rahip Jan Huss, Katolik Kilisesi'nin dogmasına başkaldırdığı için ölüme mahkum edildi ve yakılmak suretiyle can verdi (1415). 17. yuzyılda Habsburg'lara aykırı görüşleri yüzünden rektör Jan Jesenius idam edildi; Unlü pedagog Jan Amos Comenius (ya da Komeasky) ülkesinden sürüldü. II. Dünya Savaşı oirasında Prag Üniversitesi Nazi işgaline karşı direnişin beşiği oldu. tşgal yı 1ları boyunca kapalı kalan Çek üniversitelerinin yüzlerce öğretim üyesi ve öğrencisi ya hapjedildi ya da öldüruldü. 1968'de sosyalist ülkelerin, Çekoslovakya'da "Güleryüzlü Sosyalizm"i kurmak isteyen Komünist Partisi /öneticilerini iktidardan indiren askeri müdahalesine direnen gençlerin pek çoğu yine Prag Üniversıtesi'nin öğrencileriydi. 1977'de ülke yönetimini, imzacısı olduğu Birleşmiş Milletler Yurttaşlık Hakları ve Siyasal Haklar Antlaşması'na uymaya ve insan hakları ihlallerine son vermeye çağıran ve "Carta 77" olarak anılan bildirinin ve hareketin Prof. Jiri Hayek ve Prof. Jan Patocka gibi önderleri de yine Prag Üniversitesi'nin insanlarıydı. Bir mlmariık muzesi olan Prag'ın eşsiz güzellikteki bir köşesl, heykellerle süslü Karl köprusu universiteli gençlerin buluşma yerierinden biri. Çekoslovakya'da bir "Yükseköğretim Kurulu" olup olmadığıydı. Hayır, Çekoslovakya'da bir Yükseköğretim Kurulu yok. Ancak, Universitelerin yönetimi aşın merkeziyetçi yapısı açısından Türkiye'dekine hayli benziyor. Üniversite rektörleri, çeşitli fakültelerin temsilcilerinden oluşan a kademik konseylcrin önerdiği adaylar arasından cumhurbaşkanı tarafından atanıyor. Rektör tarafından atanan fakülte dekanları da fak.ültelerin yönetim kurullarını atıyor. (Çekoslovakya Cumhurbaşkanı 1969'dan bu yana aynı zamanda Çekoslovakya Komünist Partisi birinci sekreteri olan Gustav Husak. Resmi konuşma ve metinlerde Husak şu sıfatlarla anılıyor: "Sınanmış komünist, devrimci, Çekoslovak halkının sadık evladı, uluslararası komünist ve işçi hareketinin önde gelen temsilcisi, Sovyetler BirhgYnın buyük dostu, yoldaş Gustav Hasek.") Türkiye'de olduğu gibi, Çekoslovakya'da da yüksek öğrenim kurumları artık büyük kentlerin "ayrıcalığında" değil. Sekizi üniversite olan toplam 36 yüksek öğrenim kurumu Ulkenin 20 kentine yayılıyor. Prag dışındaki bashca ünıversıteler Brao'daki Purkyne ve Bratislava'dakı Komensky ünivfrsiteleri. 15,5 milyon nüfuslu Çekoslovakya'da üniversite cağındaki nüfusun yuzde 1520 dolayında bir bölümü yüksek öğrenim görüyor. YÖK yok, ama... Prag Üniversitesi'nde bana ev sahipliği yapan basın sekreteri ve eski bir gazeteci olan Dr. Viadimir Gabriel'e sorduğum ilk soru, 10 23 eylül sabahı Prag Üniversitesi'nin kapısından en şık ve agırbaşlı giysileri içinde açılış törenine giden yüzlerce öflrenci geçti. Prag'ınünlü Karl Üniversitesi'nin altı yüz kırk yıllık ana binası üarolinum, aslına uygun olarak onarıldı.Gotik t2T7" koridoriardan biri heykellerle suslü.