Katalog

15 Marl 1922 Akrupulis nüyle yetersizdi. Dırenış gösterecek güç kalmamıştı. Bu arada ö/ellıkle Komünist Parti"Hayır" Basnıakaleden ulınlılur " . . . Mtittefikleri sı'nin cephcye ulaştırdığı bıldiriler, Yunan asıni/, 1/mir ve Trakya'yı Turklere verecekler... kerlerinin moralıni son derece bozmuştu. Yuliani Scvr anlaşmasına ne oldu? Müttefikler nan birliklerinin ana ordudan u?aklığt nicin fikir deği.şlirdi? Yuııanistan'a ihanetin buyuktü. Bağlantıları kalmamıştı. Üstelik Doson pcrdesi nynanıyor... Furklere, Ege ve ğu Trakya'ya kaydırılan buyuk bir birlik, bu Edirne'ye kadar sınır olıışlıırınasıııa izin ve yetersizliği tamamlıyordu." recekler... Hayır! Yıınan ordusu bu kararla 9 Eylül ra kulak asmamalı... Kuyuk Asya'yı ancak ceYannis Murelos olayları şöyle anlatıyor: " . . . setler üzerinden geçerek alabilirler..." Yunan ordularının cephesinin çöktüğü öğrenılır öğtenilmcz, Izmir'de buyük bir endışe 18 Nisan 1922 Akropolis başladı. Küçuk Asya içlerinden İzmir'e akın "Muslafa Kemal, I r a n s u muhabirine de akın gelcıı Rum aileleri, Izmir'dekı Yunan mec vcrdi" ahalisinin endişesinı arttırdı. 8 Eylul 1922'de " . . . Mustafa Kemal, Fransız muhabirine bu endİjelerin yerini panik aldı. Yunan orduverdıği demeçtc şuııları söyledi: su, keneüsinı mudafaa etmekten aciz olan YuDunya savaşı ıki kanat arasında gerçekleş nan halkını Turklerin eline terk ederken, bu ti... Bu kanatlardan bırındc Fürkıye vardı. Ka panik gittikçe buyuyordu. Izmir açıklanna Banatlardan biri yenilince, Türkiye de yenik ka tılı güçlerın gemileri gelmişti. Bu kez ahali, genatla oldıığu içın ycnik sayıldı. Ve ycnilgiye milere binmek üzere sahilleri doldurdu... 9 Eyuğrayanlara karşı uygulanan kararlara uymak lul 1922'de Türk süvarileri ellerindeki çıplak zorunda kaldı. Turkiye, Antant'ın kararları kılıçlarla lzmir'in sakin sokaklarını doldurmana uydıı...Ama Antant, daha da ıleriye gide ya başladı. Süvarilerin sayısı 400'ü buluyorrek, Tüık unsurunu yeryuzıınden silmek ıstc du. Atlıların hiç kimseye dokunmaması, Yudi. Turkiye bunıı kabul cdcmezdi. Turkiye bu nan ahalisinin içine su serpmişti. Ama 9 Eykaraıları reddedince, Antant Yunan ordula lül geccsi katliam başlayacaktı..: Kilise ve Hırını Türkıye'ye karşı seferber etti... Müttefik ristiyan evleri yakılacak, yıkılacak, insanlar ler şimdi, Yunan ordusunun Turk toprakla yol ortasında ve sorgulamalarda kurşuna dinnı tcrk etnıesini ıstiyorlar. THMM ve Turk zıleeekti... Izmir Metropoliti Hrisostomos, Izhukumetının kuımuş olduğu ordu, gerçek bır mir Valisı'nın elinden alınarak, bır berber dukmiili ordııdur. Mıllı bılınce varınış bir ordııkânında bıçaklarla işkencelere maruz bırakıdur. Bu ordu, Yunanlıları topraklarından kovmak için her şeyi yapmaya hazırdır. Bunu dost lacaktı. Ama insaflı bir Türkun tek el ateş edeve düşmanlara duyuruyorıım.. Türk ordusu rek metropoliti oldurmüş olması, rnetropolınun, tayın edileeek Tutk sınırlarının dışına çık tin daha fazla can çekişnıesıne engel olaeakmayacağına ise dünya ne/dınde garanti veri t ı . . . " Nikos Psirııkis ile Dido Sotiriyu ıse, " . . . Deyorum..." nize duşen halk yu/e yii/e müttefik gemilere kadar yaııaşmayı haşarmışlardı. Ancak gemi8 Mayıs 1922 dekilcr, sıcak su dökerek, gemiye tırmunmak "Gunaris hukumetı düşuyor... Yerini Gu isteyenleri yiııc denue doküyorlardı.." dıyoınaris Stratos koalisyon hükümetı Jevralı lar.. Dönemin Ameıikan konsolosu, hatıra yor..." defterinde, " . . . İzmir Dcnizi o denli ceselle dolmuştıı ki cesetlerin u/erine basa basa yıı"Yeni kurulan koalisyon hukunıeti guven rumek kabildi..." dıyor. oyu alamıyor... Aldığı lalimat u/erıne, MalıKuçük Asya seferi, Yunanistan'da ulusal ye Bakanı Protopapadakıs, hükumeti kurııtrajedıyle sona ererken, Yunan ordusunun yor..." oyuna geldığıne ınanan işgal konıutanları, çıktıkları Sakı/ ve Midilli adalarında olağanustu 31 Aftuslos 1922 "Athinaiki" ga/etesi şu manşeti kullanıyor: bir toplantı yaptılar. Albay Nikolaos Plasti"Kemal, 24 saal içinde Yunan ordularının 1/ ras, Stilyanos Gonatas, Ahilcas Prolosingelos ve dcni/ albayı Aleksandros Hacikiryakos, mir'i lerk etmesini isledi" darbe ha/ırlayıp hukumetı devraldılat. Kralı Taıihçı Ysınni.s Murelos'un, Kuçuk Asya se düşurmüşler, Meclisi dağıtmışlardı. O dönemt'crınin son günlerıyle ılgılı olarak yaptığı araş de Alcksaııdros /almis başbakandı. Zaimis, tırınalara, çağdaş Yunan basını da yer verdı. 6 politikaeı ve askerin idamına karar veren askeri mahkemcdensonra istifa etmiş, yerini AlMurelos olayları şOyle yansıtıyor: bay Gonatas almıştı. " . . . 1922 yılının kış ayları, Yunan birhklerini hazıılıksız buldu... Kış, gerek oıduıuın Darbc gerçekleşır gerçekleşnıez, askerler ve moralını bozmuş, gerekse soğuk havaya kar Yunan kamuoyıı tek bır şeye inanmak istedi. şı alınan onlenıler Yunan ekonomisini çöktur 1920 yılında iktidarı alan sıyaset adamları, tum müştü. gelişmeler ve Irajik olaylardan sorumlu buluHaziran ayt başlarında, Işgal kuvvetlerı ko nuyordu. 25 ekımde askerı mahkeme toplanmutanı Papıdas, gorevınden alındı. Papulas'ın dı. 1920 yılından 1922 yılına dek hükuınette adı, Atina'ya karşı ayaklanan ve Veni/elos'u yer almış olan başbakan, dışışlerı bakanları ve destekleyen subayların hareketınc karışmıştı bazı ordu konuıtanlaıı yargılanıyordu. BunBu subaylar, Gunuris hukıımete gelır gclnıez, lardan, (iunaris, Gudas, Baltaıis (Dışişleri Bayeni lıükumet tarafmdan dışlanmış ve Kuçuk kanı), Theotokis (Mıllı Savunma Bakanı), NiAsya'da bulunduklaı ı lıalde görevlcrınden geı i kolaos Slratos (Başbakan),l'etros Protopapaalınmışlardı. Gunaris, Kuçuk Asya'ya kendi dakis, Gcneıal Macıancstiv ve Ksenol'on Slrasubaylannı göndeımışti... Ancak Venı/elos'u Jigos, vatan haınlığıylc suçlu bulundulaı Ka destekleyen subaylaıın bazısı, Veni/elos'u u laıda, Gudas ve Stratıgos ömuı boyu hapıs eeleyerek Paııs yoluııu tutarken, buyuk bir ço zasına, geri kalan 6 kişı de ölum ce/asına çaıpğunluğu Istanbul'da Fransız ordusunun lıinıa tırıldı. ldamlaıı aynı gıın yeıine getırıldı yesine gırmışlerdi. Istanbul'daki Yunanlı subaylar, hukümetın aldığı kararlara karşı, IzArahk ayı başlarında, Kıal Konstantin'ın mır ve Kuçuk Asya'da o/erk bır Yunan clev kardeşi Prens Andreas da ölum cezasına çaıp letinın kurulmasını istıyordu... Papulas da bu tırıldı. Ama Ingiliz hukumetinin girışımi ü/eplanı destekledığı ıçin görevinden alınmıştı. line cezası örnur boyuna çevrildi... Papulas'ın yerıne Gcneıal Yeorgos HacıanesKuçük Asya lclaketinin ilk perdesi böyle katis, Kuçuk Asya'ya göndcrıldi. Haeıanestıs, Yunan ordusunun Bursa'dan İstanbul'a hu panmıştı. cumunu uygun gördu. Hukumetı ikna ettı ve Veni/elos, hukumetı kurması için Parıs'tcn Bursa'dakı bırlıklerin buyuk bir bölümünu Atma'ya çağıılıyordu. Ne garıp, Yunanistan Doğu Trakya'ya kaydırdı. Sonuçta bu plan yaklaşık 50 yıl >>onra bu kez Kıbrıs'ta Türkigerçekleşmedı. Çunkü müttefikler, İstanbul'a ye karşısında yenilgiye uğrayacak ve bu kez saldırı olasılığında Yunanistan'ı işgal edeeek Karamanlis. Parıs'tcn hükumeti kurması için leri yolunda tehdıtlcrde bulunmuşlardı... çağrılacaktı ve dönemin sorumluları ise 50 yıl öncc olduğu gıbı yine demir parmakhklar arTurklerin büyük taaıruzu 26 Ağustos dına, ölum eezasıyla gonderilecektı. 1922'de başladı. Yunan bırlıkleri, Afyon Ka rahisaı cephesinde bo/guna uğradı... Furkle Kuçuk Asva felaketı bır bakıma Kıbııs'ta rin böyle bıı taarruza geçeceğı onceden bılını karşılaşılan "felaket"ın belki de biı haberciyordu ama buııa karşı alınan önlemler bütu siydi. H Küçük Asya felaketi üzerine Birinci Dünya Savaşı denilen büyük kıyımın ertesinde, kim istemişü yeni bir savaşı? Yunan ordusunu, "Büyük Yunanistan" hayaliyle Anadolu içlerine dek kışkırîan emperyalist güçler mi, birbirleriyle halleşip kaynaşmış Türk ve Yunan halkları mı yoksa? NEDİM GÜRSEL 0 1117 Ağustos Zaferi'ni ve lzmir'in kurtuluşunu ulusça kutluyoruz her yıl. Kurtııluş Savaşımız gıbı haklı bir mücadeleyi anarken şoven duygulardan olabıldığınce annmak gerektığine ınanıyorum. Hele savaşın yaraları sarılmış, yıkım gunleri geride kalmışsa. Ne yazık kı boyalı basınımız, aradan altmış dört >ıl geçmiş olmasına karşın, Ataturk'ün tutsak düşen Yunan Orduları Başkomutam Trikopis'e gösterdığı anlayış vc hoşgöruyu Yunan halkına gösternıekten kaçınıyor. Bunda Turk Yunan ilişkıleı indeki gerginliğin tnemlı bır payı olduğunu biliyorum. Ama halklar, bır ölçüde de basın, güneel politikanın gereklerıne uymak zorunda değillerdir Ve Türk kamuoyu, ka/andığı zaterın yenik tarafın tarıhınde, hatta ortak bılıncındc nasıl buyuk sarsıntılara yol açtığırıı, ne denli köklu bıı değişim surecini başlattığını bilmelidır. Yuııanlıların "Mikrassiatiki Kalastroli" (Küçuk Asya felaketi) olarak adlandırdıkları buyuk bozgunun ızlerine bugün de rastlamak nıumkun tına'da, daha sonra evlendığım bıı V unanlı kızla dolaştığım Nea Smirniya'nın (Yeni t/nıir) güneşli dar sokaklarını anıııısiNoıunı. Savaşta ailesım yıtııen Stamatula Teyzenın bi?e anlatııkları canlanıyor belleğımde. "Alina'da Bir Kv" adlı ö>kunıde Stamatula Teyzenın baş ucunda goıduğum bır aıle lotoğralından yola çıkurak, I/r.ıiı'dekı evinı terk ettığinden bu yana, ev nedır bilmeıniş bir Yunanlı surgunun ışkencede olumüne dek Odisseus orneği bır ıılkeden otekıne, bır yalnızlıktan bıı başka yalnızlığa savruluşunu flıle getırmek ıstemiştiın Amacım, ıkı halkın yakınlaşmasına kendımce katkıda bulunmaktan çok krtksü?luğün, surgunde olmemn acısını \urgulamakıı. Belkı de bır lurk yazarmdan ummadıkları ıçin, ya da o ara barış konusu gundeme geldığınden, oykunün Fransızca çevirısini "Revolulion" dergisi, "İlk ve son ke* bir oykujc yer vt'rdiklerini" belırterek yayımlaınıştı. Dergı sunuş yazısmda, birbıılerıne dıışman edilen Türk ve Yunan halklaıının barış ozleınınden so/ ediyoı, bu 07İemııı ö\ku kahra manının kışılığinde somutlaştıpını one suıuvordıı "Atına'da Bir F\"ın \ tansti'da yayıınlanmasından a/ sonıa uıılu Yunanlı vonctnıen Angelopıılos'ıın Canrıes Fılm Fesiı\alı'nck' \aııkı usaudııan "Siter'e \ o k u l u k " adlı lıl nıını gorme olaııağını bııldum. Bu ılgınv >• » pılııı Anadolu bozgunuyla başlayıp yıllar sonra di,ık deııı/dc noktalanan bır vaşaını, I/mıı' dekı aıle ouağı dağılan bıı ebedı surgunun >aşamını konu alması benı suşırtmadı Aynı yonelmenın yıne tum duuyada ılgıyle karşılanan "Kuınpanya" adlı fılmındc de Naziler taıalından kurşuna di/ilmeden önce yaşam oykusunu anlatan bır kahraman, kötü alınyazısının Anadolu bozgunuyla başladığını söylüyordu. şı'.' Yunan ordusunu, "Büyük Yunanistan" hayaliyle Anadolu ıçlerıne dek kışkırîan emperyalist güçler mı, bııbırieriyle halleşip kaynaşmış Turk ve Yunan halkları mı yoksa? Aynı soru ne ya/ık kı bugün de gundemde. Fige'dc savaş gemileri dolaşıyor, çclık kanatlarında iki ulkenın bayraklarıyla birlıkte ölum taşıyan uçaklar yırtıyor göğun mavisinı Ama şıı da bir gerçek ki, karşılıklı ikı kıyıda oturan bizler, bır başka denizin eteklerınde, başka bır goğun altında yaşamaya katlanamayız. Akdcnı/ guncşı içtiğinıi/ suya karışmış çunku, ışık bakışımızın bır parçası olmuş. Yuz;, ıllardır aynı toprağı sürmuş, aynı ağaçlardan toplamışız /eytini Kımı /aman dalaşmış, kımı /aman da biılikte hora tepıp turku soylemışı/ Biıbirine karışmış evlerımi/le keçılerimı/ Bu geıçegi ilk kc7, gençlığini Nea Smirnıya'nm ızbelerınde tuketmış Sıamatula Tey/cnın anlattıklaıından degil, onların Izmır'deıı konişıısu Yorno Seferis'ın gunluğunu okurken oğıendım "(. .) '\nkaıa'ilu duyduğunı tedırgmlıkten İZ hile kahihinustı. Oda/nızdaki buyuk pencereden dcrıı; u ızımı körjezinı çevreleyen duğlar /kı kaulcşlvrden Bornova ko\ıına kadar gfızuınuzun onune serılıyurdıı Bıı ınanzaravu İHikıvarunı, hu manzarayu bakmakiun hiç bıkmuyacutiinıı hı/nonım Benıııı butaluıdan kalkıp Aıııka'da oiutnıaın çok doüal hır şey />»> çıbı çelnor bana Heı ıkı veıın ortak vanlaıı o kadaı çok kı aynı huva, aynı efsaneler Tannların yııkardan bızc ınııı duşııncelerle baktıçına ınamıbılırsınız Gc^cıı lemnntzda buıu\a aelıyıııde eı ııııızderı bıı laş bılc kalıtıudığını bıldıÇıın lıaltlc, evıınırııı bulıındıığıımı saıu/ıQıın M'ic iiiıııııı Sonıa sokaklaıda saaılerce dolaştını. " A 9 Eylul 1922'de dcııı/c doktıığuımı/ ^ ıı nan ordusu dcğıldı >alnızı.a, aıtık bu geıçeğı kıibullenuıemı/ geıek Bozgun da, heı sasaşia olduğu gıbı ıkı taraltan d<ı yu/ bınlerce ııısan yeısı/ yurtsıı/ kaldı, yakınlarını yıtırdı. Ve Anadolıf dan N'ıınanıstan'a gelen göçmcnler o gune dek ulk:de eşı gorıılmcmış bu toplumsal karnıaşa^a yol açtılar hkonomık guçlukleı ı ıdeoloıık \e kultıııel avıımlaı pcıçınledı. 19J2 1950donenıı nııı Yunan halkınııı ıiriak bılıncınde olduğu kadar gunluk vaşaınmda, sanat ve kultüıuııde de ozel bıı verı \aıdır Papa\oanu'nun, \ a\akaı is'ın Anadolu kokenli ıebetikolannı, "Km.uk As\a 1 elaketf'nııı yol açiıgı acılaıı dılegetııen ronıaıı seöykuleri duşııııelım bıı. Bıı ıırunleıin çoğunda kın duygusu değıl, \ıkım gunlcrının trajedısı ağıı basar. Seferıs gunluğunde şunları yazıyor: Dido Sotiriu, dılimı/e de çevrilen "Benden Selam Soyle Anadolu'ya" adlı lomanında yüzyıllar boyu bırlıkte yaşamış Turk ve Yu nan halklarının emperyalist devletleıee nasıl biıbirine kırdıııldıklarını ne guzel anlaıır. Geıçekteıı de Bııınci Dunya Savaşı dcnılcn buyuk kıvınıın ertesinde, kim istemişti veni bır savn "I .) Bana kalırsa şefırın butıtıı boyuıian değışınış. Bıifiim bıle yoilardu 1922 vunçınımn ıslı kalınlılanna ve toprak kuınelerınc rasllıyorsumız; eskı iefırın yerinde manıar gıbı bıten betorı vapılann giibre yığmına benzıyor bıınlar. Buyuk yıkım tankı (İıin olmuş duygu sunıı verıyorlur. Hıçbir kin duvımıyorum: Bıınun tam tersı bende ağır basan duygu, bu yıkıını getıren surecı çözutnlenıe çaba'sı daha çok. " Bugun, her iki ıılusun da ortak tarihine m<ı! olmuş bır suıeei anlama ve çözumleme çabası içinde olmahyız. Bunun ıçin de venenin olduğu kadar yenilenın de dııyaılığını hesaba katmak geıektığine ınanıyoıum.l J