Katalog

ğişmeyen yönlerinin bir arada bulunması işin ilginç yanı.hiç değişmeyen niteükler, lider Gorbaçov'un tam da dcğismesini istedikleri,yenilikler de buna koşut olarak, arzulanmayan değişimler. Moskova'nın günlük yaşamında hiç değişmeyen görüntülerin başında, dcvlet dükkânları ve kolhoz pazarlarının önündeki uzun kuyruklar yer alıyor. Yine aynı doğrulluda her tür tüketım malının pahahlığı ve dolayısiyla ücretlerin yetersiz kalışı, sıradan Sovyet vatandaşının ezeli sorunu olmayı sürdürüyor. Batılı gözlemciler doğal olarak bu hayat pahalılığında insanların maaşlarıyla nasıl geçindiklerini düşünüyorlar. Rastlanılan kışileriıı yanıtı, tıpkı bızim iyice alışık olduğumuz bir havada, "Idare ediyoruz!"; resmi makamlar ise tehditkâr bir biçımde, "Yasal olmayan gelirler saglayarak" diyorlar. Gorbavoç ekibinin veryansın etmpıne karşın, ülkede değişmeyen şeylerden birı de insanların çalışma temposu. lşyerlcrınde hep aynı isteksizlik, işten kaytarmak için çabalama ve yavaşlık kendini hissettiriyor. Devlet bu yönde denetimi sıkılaştırmış: İş araçgereçlerini iyi kullanmayanlara ağır cezalar verilebiliyor. Eskiden bu alanda en ağır ceza, maaşın üçte birinin kesintiye uğraması iken, şimdi sabote eden, çalan ya da sadece dikkatsiz kullananın maaşının tümüne el konulabılmekte. Eskiye oranla değişmiş olan şeyler, resmi makamların şiddetle kınadıkları olgular. Alkolizm bunlardan biri. Gerçi kentin her yanına yayılmış afişler başta olmak uzere, tüm yollarla başlatılan alkolizme karşı kampanyanın olumlu sonuçlar verdiği izlenimi doğuyor insanın içinde, sokaklarda vc dairelerde sarhoşlara pek rastlanmıyor. Ama evlerde ve fabrikalarda durunıun farklı olduğu söylenmekte. Nitekim, basının ısrarla değindiği kolonya ve parfüm satışlarındaki artış bu doğrultuda değerlendiriliyor. Sovyet vatandaşı "yasak"lar düzeyde hiçbir şeyin değişmediğini söylüyorlar. Yönetimin aydınlara ilişkin tavrı pek yeni olmamakla birlikte ülkcdeki genel değişime biraz daha uyum gösteriyor. Amaç ise hep aynı: Aydınların eleştirilerine, pek aşırı olmamalan koşuluyla kulak vererek, söz haklarındaki kısıtlamayı biraz gevşeterek, onları kendi saflarına çekme çabası. işte bu nedenle aydınların bir bölümü, "Kullanılma/Alet edilme" tehdidine karşı uyanık olmayı yeğliyor ve ressam Gluzanov, yazar Yevlusenko gibi "sahibin<n sesi" niteliğindeki meslektaslarını acımasızca kınıyorlar. Yazarların, sinemacılann, geleneksel olarak, GündeUk yaşamda, Sovyet insanutdaki ve özelUkle gençlerdeki beürgin değifikUklerden biri de giyim kuşamdaki farkhlaşma. Batıya özenmelerinden dolayı "kötü" yollara la kimi zamansa karamsarlıkla bakıyorlar. Toplumda bir şeylerin olup bittiğinin bilincinde düştükleri ileri sürülüyor. Toplumsal düzeyde önemli bir diğer değışık olduklarından umutlular. Mayıs ayında konglik de aile konusunda göze çarpıyor. Bu ko relerinde bir araya gelen sinemacılar, parti yannuda da, gençler Batılilar gibi davranıyorlar: daşı meslektaşlarının başarılarının abartıldıEvlenme oranı düşeı ken boşanma oranı artı ğını söyleyip, sansürü eleştirdiler. Ve bu eleşyor. öyle ki, yetkililer boşanma kanununa bazı tirel tepkileri şaşırtıcı ve somut bir eylemle simkısıtlayıcı yenilikler getirilmesi gerektiğini dü gelediler: Sovyetler Birliği'nde ilk kez, sansürün peşini bırakmadığı, hatta Parti Uyesi bile şünmeye başhyorlar. Öte yandan insanların mülk edinme ve bu olmayan bir sinemacı Efren Klimov, Sinemanu çocuklarına bırakma arzusu da dikkati çe cılar Birliği Başkanlığı'na secildi. Aynı tutum kiyor. Bunun için de rniras konusundabir vergi yazarlar arasında da benimsendi. Yazarlar da sisteminin oluşturulması gündeme geliyor. resmi ideolojinin dışladığı kişileri karar organündelik yaşamda hemen göze çar larına seçtiler. Ayrıca, aydınlar sık sık, pan bu değişiklikler, önemli bir "laneilenmiş" kişilerin yazılarının kesintisiz ve gerceği dile getirecek nitelikte. sansürsüz yayımlanması için harekete geçiyorSovyet insanı gitgide kişiselleşme lar. Bunun da önemli bir yenilik olduğunu vurye yöneliyor. işte bu nedenle gulamak gerekir. Çünkü önemli olan, bazı kişi "yeni" adı altında eskiden beri dönem dönem ya da çevrelerin, hele aydınların resmi makamkullanılmış bir projeyle ortaya çıkan Gorba ların tutumlarını eleştirmelerinden çok, bu çov'un yaratmak istediği "yeni" insan, kent so eleştirileri, Parti'nin tepkisi olmaksızın dile gekaklarındaki gerçek yeni insanın istemlerine tirebilmeleri. Ama bu bağlamda, Gorbaçovhiç de uygun duşmüyor. un açık fikirli oluşundan söz edilmeye kalkıTüm diğer ülkelerde olduğu gibi Sovyetler'de" nıldığında, aydınlar şiddetle karşı çıkıyorlar. de değişimlere en duyarlı kesimi aydınlar oluş Hareketin kesinlikle tabandan geldiğini, insanturuyor. Aydınlar geleceğe kimi zaman umut ların eskiye oranla daha cesur olduğunu ve Ust Son yülarda Sovyet buatu, giyimbtdm nuşrubatına, "bir Batılı gibi" davranma ahfkanhtaugeüştirdl G Geçen ekim aymda Partat yaptıklan geıi nrasmda Sovyet lideri Gorbaçov'un eşi Raisa Gorbaçov, Batılı lider eşlerine taş çıkartan bir zerafet içlndeydL la başa çıkmasım çoktan öğrcnmiş ve insanlar alkollu içki satışlannın kısıtlanmasına karşın, evlerinde alkol uretcrek işın içinden çıkıyorlar. 1920 yıllarında da benzeıi bir kampanyanın yurutulduğu hatırlatılıyor ve insanlar gülerek, "Sovyetler'de volka, partiden daha güçlüdür" diyorlar. Ama alkol sorununun yanında guncel olarak nıtelenebilecek ve gerçekten de yeni olan bir başka sorun var Sovyetler'de: Uyuşturucu kullanımı. özellikle gençliğin uyuşturucu alışkanlığı artık Komünist Parti'nin bile kabullenmek zorunda kaldığı ve doğal olarak kınadığı bir gerçek. Carrere d'Ercausse, sınırları kapalı olan bir ülkede gençlerin uyuşturucu yoluyla kendi iç dünyalannda yolculuğa başvurduklarını belirtirken, 1986 başında, ünlü yazar Cengiz Aymatov'un yayımladığı acıklı öyküye de değiniyor. "Plaka" adlı bu öyküsünde Aytmatov sorunun kökenine parmak basma iddiasında: ldeoloji, gençliği yeterince etkilemediğinden, gençlik de başka simgeler ve başka değerlcr arıyor. Uyuşturucunun da, resmi makamların uygun bulmadığı birçok diğer davranış gibi, Batıdan geldiğini ve gençlerin Gorbaçov yönetiml alkolizme karşı etkili bir \ kampanya açmış. Daha önceleri de benter ' kampanyalann açıldığından söz eden 'sokaktaki adam', "Sovyetler'de votka, partiden daha güçlüdür" dlyor. ., Parti'nin onayladıklarının dışında kararlar al . masıııa çok tepkı gösterilmcmesinin yanı sıra, ' Sovyet hükümeti iki yeniliğe daha başvurdu. Bunlardan biri, toplumun geçmişine ve folkloruna ait tüm değerlerin bir araya getırilmesini amaçlayan Sovyet Kültürü Kuruluşu, diğeri ise dinlere karşı tutumu. Kiliselerin ve her türden tarikatların gitgide daha çok yandaş toplaması karşısında dine karşı propagandanın da arttırıldığı gözlemleniyor. Öyle ki, dini nikâhların çokluğu karşısında, resmi nikâhların terk edilmiş kiliselerde kıyılması için bir öneri gündeme geliyor. Gorbaçov, kendi "yeni insan"ını benimsetememe karşısında, en azından kendiliğinden oluşmuş yeni Rus insanının kimi değerlerini iktidar yararına kullanma yoluna gidiyor. Çünkü bu zamana değin daha çok kişisel düzeyde ve aydınlar arasında tek tek gelişen kimi tepkilcr, şimdi ortak değerlere dönüşüyor. Ve Gorbaçov da, ne denli "yeni" olursa olsun, Stalin'den bu yana tüm Sovyet lıderlerinin korkulu düşünü görmemezlik edemiyor: Ya ortak Evlenme oranı değerler yeni hareketlere dönüşüp de sivil toplumu güçlendirirse?.. • Sovyetler BirUğVnde, aile kurumu da Önemli bir toplumsal düferken bofanmalar artıyor. değifim içinde: 11