Katalog

başka. Adaların dünü ve bugününU içeren bır dızı fotoğrafta "Adalar" adh bır sergı açan Buyukada'nın yerlılerınden Yılma7 Kaini görsel ozellıkleı ııı gıderek yıtırıldığı görusunde Mımar Sinan Unıversıtesı'nde öğretım göıev lısı olarak çalışan, Kaini eskılerde pek çok kı şının hayranlıkla ızlcdığı bırçok tarıhı eserın gıderek yok olduğunu belırtıyor Bunlara örnek olarak ıse Adalıların belleğındc "İncı duğmeli ipek rohdosamhn ile dolaşan adam" oldrak kalan "Afendilııs HendT'nın geçen yıl yaıidiı konağı ıle Maden mahallesinde 1962 yı lında yanarak yok olan "Sedef Kosk"u gös terıyor Afendilııs'un Adalılar, daha doğrusu Buyukadalılar ıçın ayrı bır yerı var özellıkle adada eskı yıllardan ben yaşayan Rum kökenlı aılelerın yakından tanıdıkları Afendilus Kfendi, aıleden mılyarder bır kışı Btıyükada'nın eskı ıskelesının tam kaışısındakı konağı ıse Osmanlı mımarısının antık Yunan mımansı ıle karışımı sonucu ortaya çıkmış Buyukada'da üzerıne gıydığı "inci dugmelı ipek robdoşambn" ıle dolaşan Afendilus F.fendi öldükten sonra ycrıne mırasçısı bır kadın kalı yor aynı konakta Genellıkle kımscyle konusınayan ve sakın bır hayat süren bu kadının da geçen yıl olmesı uzerıne bakımsız kalan konak bır gece belırlenemeyen bır nedenle ansızın ya nıp yok oluyor Adalar konusunda bugüne kadar pek çok arastırma yapılmış ve pek çok da kıtap yazılmış Bır süre önce Turkiye'de yaşayarak sonradan Yunanistan'a yerleşmıs Dr. Akillas Milas'ın yazdığı "Heybcliada" kıtabı orada aka Türk Şiirinde Adalar Şenşarkıların durduğu bır lahza kenarda Yadet kı sevıştıktı ılahı adalarda Içlen1 soğuk ellerlo alnını sar da Yadet kı sevıştıktı ılahı adalarda Ey şımdı ela gozlerı suzgun sesı şakrak Kumral saçın ustunde gorursen ıkı uç ak Çık kuytu hıyabanlara al bır kuru yaprak Yadet kı sevştıktı ılahı adalarda YAHYA KEMAL BEYATLI Dağıldı hep adalardan tusunu şı ru semen Hamakta sallıyorum ey guzel çocuk senı ben Utanmasın mı bu şeb gokte mahı şu le feke Hamakta sallıyorum ey guzel çocuk senı ben HAMAMİZADE İHSAN Yureğım sızlayarak gozlerım afaka dalar Yâda geldıkçe çıçeklerle dolu şen adalar Leblerım sınenı çeşmım gene mehtabı arar Yada geldıkçe çıçeklerle dolu şen adalar Gullerın rengını gorsem lebını yadederım Duşunur çamları leylakları artar kederım Şımdı gul sınelı yarım acaba nerde derım Yâda geldıkçe çıçeklerle dolu şen adalar demık ödü! kazanıyor 1890'da Bizans tarih bilimcisi I'ransı/ Slumbcrger "Prens Adaları" adlı kıtapta adaları ıncclıyor 1%2 yılındd ıse ılk kez bır Turk, Orhan l.rdener "Istanbul Adaları" adlı kıtabında adalara nasıl gıdıleceğı, coğrafı durumları, uzerınde eğlence yerlerı ve pek çok bılgıyı kapsayan bır kıtabı okurlara hazırlıyor Marmara'nın hırçın dalgalannın kıyılarını dövdüğü, çam ağaçları ıle kaplı yeşıl tepelerı nın haşmetle yükseldığı adalar yıllarca surgun yerı olarak kullanılmış Bu konuda bır ara>tırma yapan Yıldız t Iniversitesi öğretım görevlısı Reha Gunay adaların gerek yaşam, gerekse mımarı yönden nasıl kurtarılacağı üzerınde duruyor "Adalar Marmara'nın kuçuk birer cennetidir" sözcüğü geçcrlı olmakla bnlıkte kültürel değerlerdekı kayıp da gözle görülür bır boyuta ulaşıyor son /amanlarda Eskı yıllarda fırsatını bulanlar bctonarme yapıları dıkerken, sahıpsız ya da terkedılmış pek çok eskı yapı dd ya çokup gıdıyor ya da daha flnce örnekledığımız gıbı yanarak yok oluyor Marmara'nın ortasında Kocaeli yarımadasından bır çökuntu ıle ayrılan vc bağımsız hale gelcn bu "dokuz" adddan gunluk yaşamın sürdürüldüğü lleybeli, Kınalı, Burgaı ve Buyukada ıçın gözlemtıler "acıl devlet yardımı" göruşünde bırleşıyorlar Mımar Reha Gunay adaların mımdrı geçmışını özetlerken, "18. yuzyılda edebiyat alanındaki romanli/min etkisi diger sanatlarda da gorulmeye başladı. Arkeoloji ve Yunan mimarlıgının da etkısiyle neoklasik, neoGrek ve neoBarok stiller or•aya çıklı." gorüsüne yer verıyor Türklerın Fstanbul'a gelmesıyle adalara gıden a/ınhkların buralarda ınşa ettıklerı eşsız güzelhktekı yapılardan pek çoğu günumüze kadar ulaşamamış durumda. Yılmaı Kaini'nın fotoğrafını çektığı veya çekmeye yetışemedığı pek çok yapının yerınde ya betonarme bınalar bulunuyor ya da çöktü çökecek durumda kalaslarla desteklenmış yardım elı beklıyor Her bırı dyrı bır dönemın mımarı özellıklerını tasıyan bu yapılaı da ya fınans sorunundan ya da devletın ılgı gostermemesınden dolayı yok oluyor Adalıların cn çok sıkıntı çektık lerı bır konu da adalarda günlük yaşanıı gıderek yozlaşması "Hayırlı" adalar grubuna gıren ve üzerındc yaşamın sürdüğü udalarda eskı yıllarda görülen ılışkılerüekı sıcaklık ve samımıyet de yok olup gıtmış Bunda hem addlara sonradan gelen zengınlerın ev almasının ve yalnızca yazları buralarda yaşaması nın etkısı vaı, hem de kozmopolıt bır yapıya bıırünen ınsan ılışkılerının Bır sabah erken saatte kuş seslerı ıle uyandığınız adalardan hcrhangı bırınde sahılde yapacağınız kısa bır yurüyuş sızı adeta kendınıze getırıyor Kartal tarafına baktığında fabrıkd bacalarmdan yukselen dumanın sıze ulaşma tehlıkcsını bu doğa parçasının ıçınde da ha çok hıssedıyorsunuz Sahıl kahvelerınden herhangı bırıne oturup ıçtığinız bır bardak çay veya bır fıncan kahve de akşam yorgunluğuuu/u dlıveııyoı Buyukada'da ıskelenın gırışınde sağda ve solda yer alan sahıl kahvelerınden cn ünlü ve eskı eskılerınden bırısı de "tlamdinin Yeri". Eskı adalılann çoğunluğunuıı artık "haşır neşir" olduğu Hamdi aynı zamanda kdhveye de adını vermış Burada yıllardır değışmeyen tahta ıskemleler üzerınde oturup tavla oynanıa ımkânına da sdhıpsınız Böyle bır durumda sızı tanıyan yaşlı adalılar da hemen çevrenızde toplanıp "RumcaTurkçe" karışımı sözcüklerle sıze katılıyorlar, kızdırmaya çalışıyorlar Toprağının kızlığını yapısındakı "demir" madcnınden dlan Adalar'da eskıden maden ışletmelerı de bulunuyormuş Bunlardan Buyukada'dakı Maden mahallesi ıle Heybcliada'dakı Çam lımanı mevkıı en ünlülerınden Cğer bdlıkvıysanız ve adaların yakınında avlanmak ıstıyorsanız rü/garın durumunu dd bılmenı/ gerekıyor Kış aylarında Balkanlar uzennden esen Karayel adalara butun şıddetıyle çarpar Mavıs a>ından itibarense Karadcni/ u/erınden csen ılık meltemle ısınınaya bnşlar Adalar'ın ya/lık esprısı ıçınde yoğun bır bı (,1111de kullanılması ti(.aretını Ldnlandırdığı gıbı fıyatlan da etkıleınıs durumda İkınu Dunya Savaşı'dan önte temız ve rahal pansıyonlar "me\simligı", " 2 5 " lıradan mtısterı bulurken ydlıldr ıse "bın" lııadan tutuldbılıyordu Oy sd gunumu/de bu rdkaınlar kolay kolay ula şılamayacak boyulldra tırmanmış durumda Ve genelde Istanbulluların çoğu bır vapur bıletıne addldra ulaşıyor Yemek sorununu, yan larında goturduklerı pıknıklık mal/emeleık ço/umluyorlar Cıezmek ıse "(abanvay". Add lard Istanbul baskısı gazeteler de sabah ılk va purla ulaşir Sıs olduğu zamanlar ıse adalılar orunlu tatılle bırhkte gazeteden ve pek çok Adalarda Osmanlı mtmarisinin yanı sıra neoklasik, neoGrek ve neobarok turu yapılara da çok sık rastlanıyor. Arkeoloji ve Yunan mimarisinin etkisiyle Inşa ettirilen bu yapılardan pek çoğu gunumuıe kadar gelmlf. Sahipleri tarafından restore edtten bu yapı da neoklasik mımarinin guzel omekUrtnden btrisi (iıstte). Sahipsiz kalan veya ilgilenilemeyen pen çok ahşap yapı zamanla yok olup gidiyor. Buyukadahlann "inci duğmeli ipek robdoşambn " ile anımsadıklan "Afendilus"un evi de yanarak vok olanlardan (solda). şeyden mahrum kalırlar Adalılar her turlü sıkıntı ve şıkâyetlerıne rağmen gene Adada yaşamaya devam edıyor lar Sadeee yazlık(,ı olarak gıdenler kalabalık tan şıkâyet edıyorlar 18 yuzyılda adalaıa "pazarcı kayıfiı" denılen araçlarla ulaşılıyoı Tarıhı kaynaklar da ada kayıklarının lophane ıskelesınden kalkıp adalara tek tek uğrayarak son adaya "uç saatte" ulaşıldığını yazıyor Ham/acılar denılen ve kayığın hareke tını sağlayan kadar usta bırer kürekçı olduğu da bu zaman surecinden anlaşılıyor Istanhul'a ılk buharh gemının 1828'de gelmesınden tam 18 yıl sonra tek gemı ıle sabdh ak>am uzere adalara normal vapur seferlerı başlıyor Ounümuzdc ıse Denizcilik Işletmesi'ne bağlı pek çok gemının çalışmasına rağmen yaz aylarında adalar ıskelcsı Sirkeci vc Bostancı ıle Kartal'da bır haylı kalabalık oluyor Çamları, faytonları, tarıhı yapıları, azınlık ların yıllar ıçınde Türklerle kayndsması sonuı.u ortaya çıkmış ılgınç dostlukları, yeşıllerle kaplı tepelerı, kılıselerıvle ve manastırldnyld Marmara'da tum yerlı ve yabantı turıstlenn ılgı sını çeken adalar her şeye karşın gene gu/el ve gene çekıcı Btr gemı yolculuğunda sohbet eltığınıız adalılarda dıkkatımı/ı çeken en önemlı unsur tumünün de adaları çok sevdı ğı Günü bırlığıne adaya gıden ve ak>amlaıı dönen Allan Gıınav adlı ışadamı, "Adalar çok guıel hem de >i'hro vakın. Ama çok kalahalık oldu. Eski ladını bulamıyorum" dıyor Istanbul, Ankara, t/mir gıbı buvuk kentkı le bırhkte Ada'lar da değısıyor Tum sırınlı ğıne ve tüın yasamsal dcğerlerınc karsın adalılar bır süre sonra adaların yaşanma/ alanlaı oldcağı görüşunde bırleiiyorlar Fotoğıat sa natçısı Yılma/ Kaini bu değısımın görsellığırıden yakınırken Mıınaı Reha Gunay bıırala rın bır "açık hava muzeM1' olması gorıısun de Gunay, "tstanbul'un çesitlı seınllerındeki pek çok yapıjı koruyamadık. Adaları lııı, değilse açık hava mıı/esi haline gelirmelıvı/. Buyle bir mu/cnin kurıılması ııluslarjrası önemde bir başarı olacaktır" dı>or Adalılar, lstanbııllular, gıınıı bıılıkviler, ya/lıkçıldr, faylonculaı, genı, âsıklar, mevha necıler, hepsının vardığı ortak ııokta adalaıın kültürel ve tarıhı mırdsının devlct desteğıyle kurtarılması Ve bunun yanında doğa ortusunün de yıpranmasının engellenmesı ' AHMET REFIK ALTINAY Osmanh mimarisintn öıelliklerinl tastyan bazı yapılar da var. Tepeköy'deki bu tarihl yapı zamana ve doğa şartlarma karsın inatla ayakta duruvor (FotoğraJ: YILMAZ KAtSt) 19