Katalog

( ) 14 OCAK 1891 / 27 ARALIK 1938 Osip Mandelştam: ‘Kederi kül rengi bir kuş gibi/ yavaşça taşıyorum kalbimde’ Rusya’da yayımlanır. Sürgünlüğünün GÜLTEKİN EMRE geçtiği, çok acılar çektiği Voronej’e heykeli dikilir. Yeni keşfedilen küçük bir “Ah nasıl da severiz gezegene de Osip Mandelştam adı verilir. ikiyüzlülüğü/ Ne kadar da kolay unuturuz/ çocukken ölüme daha VEDALAŞMALARIN İLMİNİ yakın olduğumuzu/ olgunluk YAPAN BİR ŞAİR! yıllarımızdan.// Bir türlü uyuyamayan Ödün vermeden özgün kalan ve do- çocuk/ hâlâ tabaktan çay içer ğayı, insanın ruhunu şiirlerine sindiren gibi emer yarasını, ama benim Mandelştam. Çünkü o “vedalaşmaların suçlayacak kimsem yok,/ yalnızım ilmini” yapan bir şairdir: ben nereye gitsem.// Hayvanlar “Avluda yıkanıyordum geceleyin-/ tüy döker, balıklar/ oynaşır suların gökte göz kamaştırıcı yıldızlar,/ ışıklar derinliklerinde./ Ah keşke ben de baltada parlayan tuz gibi,/ su dolu varil görmesem insanların/ tutkularının buz tutmuş soğuktan.// Kapılar kilitli değiştiğini çektiklerinden” (Nisan ve ülke/ kendi vicdanı gibi karanlık./ 1932). (Çeviren: Cevat Çapan) Sanırım hiçbir yerde daha temiz/ bir doğru yok bu temiz havadan.// nsana odaklı, doğayla iç içe ve yaşamın Yıldız tuz gibi eriyor varilde,/ daha da kalbine işlenen acıları, umutsuzlukları kararıyor buzlu su,/ ölüm daha arınıyor, ve yaşamın pek çok alanına gönderme- İ keder daha tuzlu,/ dünya daha de bulunan imgeleriyle özgün bir şiir dili sahici, daha da korkunçlaşıyor.” oluşturur Osip (Emilyeviç) Mandelştam. (Çeviren: Cevat Çapan) Çeviriler yapar. Denemeler, anılar, İlk kitabı Taş’ta (1913) şiir eleştiriler ve gazeteye yazılar yazar. yolculuğundaki arayışlarını ve Gazetecilik yapar. Toplumun her özgün kalma çabalarını yansıtır. kesimiyle iç içedir. Gorki’nin Birinci Dünya Savaşı ve devrim yönettiği Dünya Edebiyatı yıllarının ürünleri ikinci kitabı Yayınları’nda çalışır. İç savaş Trista’da (1922) yer alır. sırasında Kırım’a gider. Sıkıntılı 1928’de yayımlanan Şiirler günleri şiirlerine de yansır. kitabı, göndermeler, farklı imgeler Ermenistan günlerini kurtuluş ve karamsarlığın sezdirildiği olarak değerlendirir. şiirlerden oluşur. AKMEİZM AKIMININ Çeviri yaparak para kazanan Man- TEMSİLCİLERİNDEN delştam, redaksiyonunu yaptığı çe- Mandelştam, Akmeizm akımının viri bir kitaba yanlışlıkla çevirmen önemli temsilcilerinden biridir. olarak adı yazılınca “intihal” suç- Peki, 20. yüzyılın başlarında lamasıyla başına ne dertler açılır. Rus edebiyatında ortaya çıkan bir ‘RENKLER ÜLKESİNE şiir akımın özelliği, içeriği nedir? YOLCULUK’ Şöyle açıklanabilir: Bu akım Ermenistan yolculuğu onun için “sembolizmin soyut, kolay anla- kurtuluş olur. Ermenistan Yolculu- şılamayan yapısına bir tepki ola- STALİN’E GÖNDERME YAPTIĞI ŞİİRİ ğu (1930) ve Moskova Defterleri bu yolculuğun ürünleridir. rak” doğar. “Gerçekçi, somut ve nesnel bir anlatımı” içerir. NEDENİYLE SİBİRYA’YA SÜRÜLÜR! ÇOK Renkler Ülkesine Yolculuk, Ermenistan yolculuğunun Akmeizm, Yunanca “akmé” yani “zirve” ya da “doruk” anla- ACILAR YAŞAR. LANETLİ BİR ŞAİR SAYILIR! izlerini, imgelerini, göndermelerini, günlük yaşamı ve doğayı mına gelir. Bu akım “sanatın en yüksek noktasını” hedefler. Mandelştam, bu şiir yüzünden tutuklanır. Tutuklanma ve yansıtır. Ayrıca Puşkin’in Erzurum Yolculuğu’ndan da (1828 Akmeizm, 1910’larda Rusya’da ortaya çıkar. O yıllarda sorgulama süresince çok acılar yaşar. Sibirya’ya sürülür. esinlenmedir bu şiirler: sembolizm Rus edebiyatında oldukça etkilidir. Sembolizmin İntihar girişimlerinde bulunur. Açlık çeker. Sefil olur. “Ah, bir şey görmüyorum ve zavallı kulak sağırlaştı,/ aşırı mistisizmi, soyutluğu, bazı genç şairlerde farklı yorumlara Hastalanır. Üst düzey yönetici Buhar’in sayesinde cezası Tüm o renklerden bana bir tek süleğen kırmızı ile/ boğuk bir neden olur. O nedenle Akmeizm yeni bir yol arayışıdır. İnsanı hafifletilir. Yazdıklarını yayımlayamaz. Lanetli bir şair sayılır. hardal sarısı kaldı// Ve nedendir bilinmez Ermenistan sabahı/ ele alarak yalın bir anlatımla somut gerçeklikleri öne çıkarır. Okul defterlerine yazılan şiirleri karısı ezberler. Günün girmeye başladı,/ Düşündüm ki -alıp bir bakayım, nasıl yaşar KARŞIDEVRİMCİ OLMAKLA SUÇLANIR! birinde Voronej Defteri başlığıyla yayımlanır. 1938’de baştankara/ Erivan’da.// Ekmekle körebe oynayan fırıncı, Bu akımın öncüleri arasında öldürülen Nikolay Gumilyev, Moskova’ya dönmelerine izin verilir. Ama yeniden tutuklanır nasıl da eğilir,/ Ocaktan çıkarır nemli lavaş kabuklarını…// dışlanan Anna Ahmatova, sürgünde ömür tüketen Osip Mandelştam. 5 yıl süreyle bir çalışma kampına gönderilir. Bu Ah, Erivan, Erivan, seni ya bir kuş resmetti,/ Ya da bir aslan Mandelştam gibi önemli Rus şairler sayılabilir. Akımın dergisi çalışma kampında, 27 Aralık 1938’de sürgünde ölür. boyadı, bir çocuk gibi, renkli kalem/kutusuyla?” ise Apollon’dur. “Bu hayat ikimiz için de korkunç,/ Koca ağızlı yoldaşım.// (Ermenistan, Çeviren: Ludmila Denisenko) Mandelştam, başından beri edebiyat çevrelerinin dışında kalır. Karaborsa tütünümüz ufalanıyor,/ ceviz kıran, saf dostum// MANDELŞTAM’A GÖRE ERMANİSTAN’A Düzenin savunuculuğunu yapmaz. Aslında devrime karşı değildir. insan ömrünü sığırcık gibi ıslık çalarak/ ya da senin cevizli Parti bürokrasisine, partinin yönetmeye çalıştığı sanat anlayışına GELMEK ANA RAHMİNE DÖNÜŞTÜR! çöreğini yiyerek/ geçirebilir.// Ama ikimiz de biliyoruz bunun karşıdır. Bağımsız kalmayı tercih eder. Onun için de resmi çevrelere Mandelştam’a göre “Ermenistan’a gelmek ana rahmine, her olanaksızlığını.” (Çeviren: Cevat Çapan) sokulmaz. Bu da dikkat çeker. Karşıdevrimci olmakla suçlanır. şeyin başladığı yere, atalara, köklere, kaynağa dönüş”tür. Şiir- TOPLU ŞİİRLERİ ÖLÜMÜNDEN 35 YIL SONRA Bir dost çevresinde okuduğu Stalin’e gönderme yaptığı şiir ler, dizeler, imgeler, betimlemeler “uzun bir suskunluktan son- YAYIMLANIR, HEYKELİ DİKİLİR, KÜÇÜK BİR de başına çok işler açar. “Kremlin’deki dağlı”, “Parmakları ra Ermenistan’da geri” döner. kalın solucan gibi”, “hamamböceği bıyıkları” gibi imgelerin GEZEGENE DE ADI VERİLİR! Ve bir daha onu bırakıp gitmezler: 12 bölümlük Ermenistan kullanıldığı şiiri dinleyenlerden biri ispiyonlar. 1956’da saygınlığına kavuşur. 1987’de de tüm suçlamalardan şiirinin 6’ncı şiiri de bu ülkeye yakarış içeriyor: Pasternak, bu şiiri şairin “intiharı” olarak yorumlar. aklanır. Toplu şiirleri ölümünden 35 yıl sonra 1973’te “Bağıran kayalar devleti-/ Ermenistan, Ermenistan!/ >> 12 25 Aralık 2025