Katalog

TUNUSLU ŞAİR VE ÇEVİRMEN MOEZ MAJED İLE ŞİİR, FRANSIZCAYA ÇEVİRDİĞİ ATAOL BEHRAMOĞLU ŞİİRLERİ VE ÇEVİRİ ÜZERİNE… Dünyaları birleştiren iki şair! Müslüman Arap kültürel kimliğini dışlamadan evrensel bir şiire ulaşmayı amaçlayan Tunuslu frankofon şair ve çevirmen Moëz Majed’in şiirleri çeşitli dünya dillerine çevrildi. Majed’in Arap dünyası şairlerinden Fransızcaya çevirdiği çok sayıda çeviri kitabı da bulunmaktadır. Kısa süre önce Ataol Behramoğlu’nun şiirlerini Fransızcaya çeviren Moez Majed ile şiir, Behramoğlu şiiri ve çeviri üzerine konuştuk. Behramoğlu’nu çevirirken KEMAL ÖZMEN güçlük bazen şiirlerdeki Türkçe müzikaliteden ileri geli- ‘ATAOL İLE BİRLİKTE yordu. Uygun düştüğünde, ÇALIŞTIK’ dizeleri Fransızca olarak uyaklı n Sayın Majed, çevirinizde hale getirmek için özel bir kesinlik savında olmadan, her dikkat gösterdim. iki dilin biçim ve anlam özellik- Ancak, kişisel olarak, her ne leri yanında, Behramoğlu’nun pahasına uyak aramaya da kar- özgün yazımı ile şair Majed’in şıyım. Çevirimde belirli bir mü- bireysel ifadesi arasında bir zikaliteyi yakalamak için uyak “orta yol” arayışında oldunuz. yokluğunu müzikal tınısı olan Öncelikle, Ataol sözcükleri seçerek ve sözdizimi- Behramoğlu’nun şiirlerini ni hafifleterek telafi etmeye ça- Fransızcaya çevirme isteğinin lıştım. Umarım başarmışımdır. nasıl bir düşünceden doğduğu, çevirinizin süreci ve önceki ‘HİÇBİR ÇEVİRİ BİTMİŞ çeviri çalışmalarınızla ilgili bil- DEĞİLDİR!’ gi verir misiniz? n Bir şair (bir insan) başka Her şeyden önce, bu kitaba bir dilde düşünebilir, ama gösterdiğiniz ilgiden dolayı anadilinde duyar... teşekkür ederim. Bu çeviri Çevirinizi okuduğumda, projesinin kökeninde oldukça Fransız okurun kendi anadilin- n En iyi şiir çevirilerinin şairler ‘ŞİİRİN ÇEVRİLMEZLİĞİ trajik bir öykü yatmaktadır. de “Fransız Behramoğlu”nu değil, tarafından yapıldığı söylenir. Ancak, DÜŞÜNCESİNE 2015 yılının Temmuz ayında “yabancı” bir şairi okuma hazzını bu görüşün her zaman doğru olmadığı- KATILMIYORUM’ Kolombiya’da (Medellin) düzenlenen tadacağına; her iki dil, her iki kültür na dair çok örnek var. n Genel planda şiirin çevrilmezli- Uluslararası Şiir Festivali sırasında arasında kurulan köprüler aracılığıy- Şair, çevirmen olunca kendi poetikası- ği sorununa, özellikle de “anlam” ve Ataol Behramoğlu’yla tanıştım. la hoşuna gidecek “yabancı” bir tad du- nı dayatmak, “kendi şiirini yazmak” gibi “biçim”in ayrılmaz iç içeliğini bir Kişisel bir sempati yanında, entelektüel yacağına; özel bir “koku”yu, olumlu an- bir yakınlık doğdu aramızda. bir tehlike ortaya çıkıyor. yana bırakırsak, Ataol Behramoğlu’nun lamda çevirinin, başarılı bir “çevirinin Çevirmen şair değilse, bu kez de şiirinde çevrilmeye yani bir anlamda Bir akşam restoran çıkışında bir taksi kokusu”nu keşfedeceğine inanıyorum. çevirmene anlam aktarmasına odaklı “kaybolmama”ya en fazla direnen, Ataol Behramoğlu’na çarptı; çok korktuk, Bu konuda görüşlerinizi öğrenmek isterim. hayatından endişe ettik. düz, yavan bir nesir diliyle çevirdiği hangi özellikleri oldu? Güzel bir iltifat bu benim için. Ataol eleştirisi getiriliyor. Çeviri sırasındaki “kayıplar”ı telafi et- Ataol’un klinikte geçirdiği birkaç gün Behramoğlu, Ataol Behramoğlu’dur. içinde, biz de onun kimi şiirlerini Fransız- Behramoğlu’nun şiirini çevirirken, çevi- mek için hangi yöntemlere başvurdunuz? O, tepeden tırnağa bir Türk şairdir. caya çevirmeye koyulduk. ri stratejinizi belirleyen temel ilke ne oldu? Her şeyden önce, şiirin çevrilmezliği Çevirirken, onu bir “Fransız şair” yap- O zaman kendi dilinde büyük bir şairle Çok haklısınız. Şiir çevirisine girişmek düşüncesine katılmadığımı belirtmeliyim. mak ne büyük düş kırıklığı olurdu. karşı karşıya olduğumu anladım. Şiirlerin- gerçekten tehlikeli bir iş. Çevirmenin, Aksi takdirde, daha başından şiir çevirme Bir Fransız okurun çeviri metinde hiç- den bir seçkiyi kendisiyle birlikte Fransız- şiiri fazlaca kendisine mal ederek, ken- projemi terk etmek gibi ahlaki bir yüküm- bir zaman herhangi bir “dil egzotizmi”, di şiirini yazma riski büyük olsa da, kendi caya çevirmek fikri bu koşullarda doğdu. lülük içine girmiş olurdum. bir dil ağırlığı ya da kaynak dilden gelen Bu ortak çalışma fikri nihayet 2019’da payıma şiir çevirisinin bir “şair ayrıcalı- Çevrilemez metinler olmadığını düşünü- bir sözdizim kusuru duymasını istemem. yaz tatilimi geçirdiğim Foça’da yaşama ğı” olduğunu düşünenlerdenim. yorum; belki şöyle denebilir: Henüz çevir- Bu şiirleri okurken Fransız okurun bir nde çalışmak için bir araya geldik. Bu risk kanımca aşılamaz da değil- menleriyle karşılaşmamış metinler vardır. tür şaşkınlıkla yüz yüze gelmesini bekle- dir; yine de bu riskin, bir dilden diğeri- Bir şiir çevirisinin başarısı, genellikle Uyguladığımız yöntem çok basitti: rim. Bir yandan bu dilin yerli bir Fransı- Ataol önce bana şiirlerini Türkçe oku- ne anlamı aktarmakla yetinen düz, ya- çevrilen şiirin kendi dilinde sahip olduğu zın dili kadar duru olması, diğer yandan yor, sonra her dizenin Fransızca anlamını, van bir nesir dili çevirisiyle karşılaşmak- estetik araçların niteliğine bağlıdır. da duyarlılık, eşya ya da doğa algısı ya da tan daha az zarar verici olduğunu söyle- Örneğin, estetiği dilin müzikalitesine biçim özelliklerini ayrıntılı biçimde açık- toplumsal olguların farklılığı nedeniyle, mek isterim. dayalı (Verlaine’in şiirinde olduğu lıyordu. Ben de ardından kendi sözcük- bu dilin yansıttığı şeyin hiçbir biçimde bir lerim ve söylemimle Fransızcada uygun Başarılı şiir çevirilerinin neredeyse gibi) bir şiirin çevirisi, güzelliğini imgele- Fransızın şiiri olmaması gerekir. tümü şairlerin yaptıkları çevirilerdir: re, bir felsefeye ya da kimi kültürel karşılığı bulmaya çalışıyordum. İşte Behramoğlu’nun şiiri bu nedenle Baudelaire’in Edgar Allan Poe; Edgar referanslara borçlu bir düzyazı şiirden çekicidir; sonuçta, çevirim okurda bu ‘ŞİİR ÇEVİRİSİNİN ŞAİR FitzGerald’ın Ömer Hayyam; Philippe çok daha güç olacaktır. ikiliği yaratıyorsa bahsimde başarılı oldu- Jacottet’nin Ungaretti çevirileri böyledir. AYRICALIĞI OLDUĞUNU ğum söylenebilir belki. DÜŞÜNENLERDENİM’ Ataol Behramoğlu’nu çevirirken, temel TEPEDEN TIRNAĞA n Kitabınızda yaptığınız gibi, Daha önce yaptığım Fransızca çeviri kaygımın, - özgün şiirdeki anlamdan sapma BİR TÜRK ŞAİRİ çeviri metinle özgün metnin bir arada hakkını kendimde görmeden -, Fransızca ya- Ancak, günün birinde bir çevirmen-şa- çalışmalarına gelince; Fransa’da Çağdaş sunulmuş olması bir yandan çevirme- Suudi Şiiri Antolojisi adlı bir çeviri pının/metnin bütünlük içinde şiir olmasına irin bu metinlerle “ilişki”ye girmesi, bir nin yeteneği ve yaratıcılığını görmeyi kitabım yayımlandı. Ayrıca, Majnun, özen göstermek olduğunu söyleyebilirim. başka dilin kapılarını açarak onları ötelere olanaklı kılarken, bir yandan da Her sözcüğün tam Fransızca karşılığını taşıma olasılığı her zaman vardır. Kuşku- Badr Chaker Assayeb (Irak) gibi Arap yeni çeviri girişimlerini teşvik şairlerden çeviriler ile, bir Endülüs bulmak gibi bir çaba içinde olmaktan çok, suz, şiiri çevirirken kimi zaman “kayıplar” etmektedir. Sizce “bitmiş” çeviri şiiri antolojisi (Wallada, Ibn Zaydun, Fransızca dizelerin Türkçe dizelerle olacaktır; ancak, yeni bir güzelliğin çevrilen örnekleri var mıdır? Kitabınızda Lissanuddin Ibn Al Khatib) yayımladım. aynı şeyi ifade etmesine çalıştım. şiirin yardımına gelmesi de olasıdır. her iki metni birlikte >> 12 8 Temmuz 2021