Katalog

[email protected] ‘12. Eğitimde Edebiyat Semineri’ ve Yazınsal Aydınlanma Dil düşünmenin ortamı, dolayımıdır. Düşünme, dilsel dolayımda gerçekleşir ve düşünülen şey yine dil dolayımıyla anlatılır. Etkenlik ve devinimi olanaklılaştıran düşünme, dili geliştiren tek kaynaktır. Bu nedenle, dil olmadan düşünme; düşünme olmadan dil olmaz. G ünışığı Kitaplığı, 2 Mart 2019’da İstanbul’da yoğun katılım ve ilgiyle süren “12. Eğitimde Edebiyat Semineri” düzenledi. Seminere katılan yaklaşık dört yüz kişinin üç yüzden fazlası öğretmen, ötekiler ise, kütüphaneci, bilimci, sanat ve yazın etkinliklerine ilgi duyan katılımcılardı. Günışığı Kitaplığı, bu etkinliğiyle Türkiye’de yazınsal aydınlanma düşüncesinin ve ülküsünün varlığını sürdürmesine çok önemli bir katkı yapmaktadır. Türkiye’nin çeşitli kentlerinde görev yapan ve çoğunluğu kadınlardan oluşan öğretmenlerin, yazınsal yapıtlara ilişkin öğrencileriyle birlikte gerçekleştirdikleri sanatsal çalışmalar övgüyle anılmayı hak etmektedir. Estetik ve yazınsal birikimleri ve beğenilerinin gelişkinliğiyle dikkat çeken bu öğretmenlerin, öğrencileri nitelikli bir yazınsal yapıtı okumanın ötesinde, o yapıt üzerinde özgürce sanatsaldüşünsel çalışma yaparak “estetik alımlama” aşamasına ulaştıklarını gösteren sunumları, ülkemizin geleceği bakımdan umut vericidir. Günışığı, Edebiyatta Eğitim seminerinin dışında, yine düzenli olarak Zeynep Cemali Öykü Yarışması adıyla, gençlere, özlerini, toplumu ve dünyayı öykülerle anlama, anlatılaştırma ve değiştirme fırsatı vermektedir. Ödüle layık görülen öyküleri yayımlayarak da genç yazarların yazma isteğini sürdürmelerine, estetikyazınsal bakımdan kendilerini yetkinleştirmelerine önemli bir katkı yapmaktadır. BİÇEM, YAZINSAL YAPITLARIN AYIRICI ÖZELLİĞİDİR Seminerin açılışında dilyazıneğitimfelsefe ilişkisini açımlamaya çalıştığım konuşmada özetle şu görüşleri dile getirdim: Kurumsal eğitim, politik erk tarafından belirlenen politikayla, genç bireyleri hem özgürleştirir, hem de bağımlılaştırır. Eğitimin özgürleştirici bir işlev görebilmesinde eleştirel düşünmeyi geliştiren yazınsal metinlerin önemli bir işlevi vardır. Ne var ki, Türkçe ve edebiyat derslerinde eleştirel yazarların yapıtlarına genellikle yer verilmemektedir. Eğitim ve edebiyatın gerçekleştirildiği dolayım dildir. Yazınsal yapıtlar, dilsel yeterliliği ve estetik beğeniyi yetkinleştirir ve öğrenme başarısını artırır. Yazın, anlatı sanatıdır. Hegel’den beri sanatlar, biçimlendirdikleri malzeme ile birbirinden ayrılır. Yazının malzemesi dildir ve yazınsal yapıtlar, dilsel malzeme üzerinde yapılan biçimlendirici çalışmalar sonucu ortaya çıkar. Dil üzerinde gerçekleştirilen bu biçimlendirici çalışmaların toplamı, yazara ve yapıta özgünlük ya da tikellik kazandıran biçem oluşturulur. Biçem, yazarın ve yazınsal yapıtın ayırıcı özelliğidir. Ayrıca, dil düşünmenin ortamı, dolayımıdır. Düşünme, dilsel dolayımda gerçekleşir ve düşünülen şey yine dil dolayımıyla anlatılır. Etkenlik ve devinimi olanaklılaştıran düşünme, dili geliştiren tek kaynaktır. Bu nedenle, dil olmadan düşünme; düşünme olmadan dil olmaz. Dolayısıyla, dil tinsel bir üründür. Başta dil felsefesinin kurucusu Wilhelm von Humboldt, Hegel, Wittgenstein ve Chomsky olmak üzere, bütün düşünürler, “Dil, tindir; tin de dildir” belirlemesini temel alırlar. Yazın, tinsel bir ürünü ikinci kez tinselleştirdiği için, en etkili sanattır. Hegel bu nedenle, sanatların sıralanmasında yazını ilk sıraya yerleştirir. Dilin yapı taşları olan sözcüklerin çokanlamlılaştırılması, yazınsal yapıtların çekiciliği ve kalıcılığının bir başka nedenidir. Voloşinov’un deyişiyle, anlam çoğulluğu, sözcüğün özyapısıdır. Sözcüğün çokanlamlılaştırılması şöyle açıklanabilir: Her sözcük, öznel ve istençsel bir oluşturudur; sözcüğün anlamı, Wittgenstein’ın deyişiyle, kullanımıdır. Yazan ya da konuşan özne oluşturduğu bağlam ve yönelimle, sözcüğe yeni anlamlar, çağrışımlar yükler. Bu, yazınsal yapıtlarda en yoğun ve açık biçimde görülebilir. Örneğin, “Uzun ince bir yoldayım” dizesinde bütün sözcükler, sözlük anlamlarının dışında, yeni bir anlam ya da anlam çağrışımı kazanmıştır. Sözcükleri çokanlamlılaştırma, yazınsallaştırmayı olanaklı kılan, yazınsal ürünleri çekicileştiren ve sürekli okunmasını sağlayan belirleyici etmendir. Biçimi öne çıkaran ve sanatsalyazınsal alanda biçimcilik kavramını gerekçelendiren Roman Jakobson ve arkadaşları, “Yazınsallık nedir, nasıl oluşturulur?” sorusunu ilk soran düşünürlerdir. Bu düşünürün açımlamasıyla, yazınsallık, retorik figürlerle dili estetikleştirmek suretiyle oluşur. Nitelikli yazarlar her sözcüğü bir retorik figüre dönüştürür, şiirselleştirir ve böylece oluşturduğu şiir dille yazınsal yapıtı ve yazınsal iletişimi ayrıksılaştırır. Özellikle Chomsky’nin belirlemesiyle, dilde her düşünce bitimsiz olarak yeniden üretilebilir. Bir başka deyişle, dilin anlatım olanakları tüketilemez. Her dilde sonsuz sayıda yazınsal yapıt üretilmesinin başlıca nedeni budur. YAZINSAL TÜRLER Günışığı Kitaplığı’nın kurucusu Mine Soysal söz konusu etkinlikleri tasarlayan ve başarıyla gerçekleştiren yazardır. Eyvah Kitap’ta her yaşta insanın kendi kitabını seçme ve okuma özgürlüğünü gündeme getiren Mine Soysal’ın yönetiminde Irmak Zileli, öğretmen Nurlu Tutlu ve yayıncı, yazar ve öğretmen Eser D. Özpalabıyıklar’ın “Öğretmen, Veli ve Yazar Üçgeninde Eğitimde Edebiyat” konulu oturumda konuşmacıydılar. Bu konuşmacılar yazınsal yapıt ile eğitsel kitap ayrımı, yazınsal okuma, nitelikli yazınsal yapıt seçimi, yazınsal türler ve okuma üzerindeki etkileri, dijital iletişimde yeni eğilimler, çeşitli sansür uygulamaları gibi güncel sorunları ve eğilimleri tartıştılar. Müren Beykan, Türkçe öğretmeni Ayşe Özlem ve öğrencileriyle, öykü kitabı seçme, okuma ve öykü yazma konularında nasıl çalıştığına ilişkin bir söyleşi yaptı. Bu söyleşide öğrencilerin yazınsal yapıtlara ilgisini artırmak, öykü yazma deneyimi kazanmak ve bunu kalıcılaştırmak için, öğretmenöğrenci ilişkisi içinde ve özgür bir anlayışla yapılan ufuk açıcı tartışmalar ve etkenlikler konulaştırıldı. Günışığı Kitaplığı’nın bu tür etkinlikleri boyutlandırarak sürdüreceğini umuyorum. n 6 14 Mart 2019