Katalog

Nedim Gürsel’den zamanlararası bir iz sürümü Yalnızlık, Kalinikhta* ve Sait Faik! Nedim Gürsel, Sait Faik’i, yalnızca Modern Türk yazısının kurucusu değil, kendine özgü, yeni bir ahlak anlayışının savunucusu olarak da niteliyor. GAMZE AKDEMİR [email protected] Y alnızlığın Yarattığı Yazar Sait Faik adlı yıllara yayılan incelemesini, kendisini modern öykünün öncüsü Sait Faik’in düş ve düşün evrenine konumlayarak kaleme alıyor Nedim Gürsel. Öykü yazarlığında pusulası kıldığı Sait Faik’in yaşamını ve yapıtlarını uzun yıllar incelemiş ve değerlendirmiş bir yazar olarak, Sait Faik’in yaşadığı kentte ve açıldığı coğrafyalarda izini tekrar tekrar sürüyor. Sait Faik’in yapayalnızlığı, ölüm korkusu, insan sevgisi, İstanbul’u, Burgazada’sı, geçirdiği süreçler, deneyimlediği duygusal ve yazınsal aşamaları tüm yapıtları eşliğinde irdeliyor. Sait Faik’i, yalnızca Modern Türk yazısının kurucusu değil, kendine özgü, yeni bir ahlak anlayışının savunucusu olarak da niteleyen Nedim Gürsel, onun “Kavun Acısı” ile tanıştığında yirmi yaşındadır. Sait Faik’in kitaplarında çıktığı o yolculukları, o yolculuklarda yüz yüze geldiği sıradan insanların benliğine kattıklarını hayata bir başlangıç gibi imliyor. ASIL İLGİ ODAĞI RUMLAR Sait Faik’in öykülerinde İstanbul, Bizans’tan bu yana kentin gerçek sakinleri olan kozmopolit halkıyla yer ediyor Gürsel’in belleğinde. Her türlü milliyetin içe içe yaşadığı kentteki “öteki”ni kendisinden sayan, benimseyip seven Sait Faik’in asıl ilgi odağını oluşturanların Rumlar olduğunu söylüyor. Kitaptaki, “Sait Faik’in Yapıtında İstanbul Rum Topluluğu” adlı inceleme bu konuda. Sait Faik’in ilk romanı “Medarı Maişet Motoru”ndaki Rum berber Dimitri gibi, yazarın hümanizmasının ve ahlak anlayışının temellerini oluşturduğunu düşündüğü belli başlı tipleri ele alıyor. Toplumsal çatışmalardan, güncel siyasetin girdabından uzaktır Sait Faik. Aralarında mutlu hissettiği çizgi dışı insanları gözlemlemekle yetinir. Öykülerinin gerçek kahramanı Ada ve Boğaziçi vapurları, Rum balıkçılar, Beyoğlu’nun dar sokaklarıyla meyhaneleri, düşkün kadınları, serseri ve ayyaşlarıyla İstanbul’dur. Evrenselliğini hümanist bir dünya görüşünden alan Sait Faik, köy gerçekliğinin getirdiği yerleşik düzyazı türünü altüst ettiği bir biçemin ve yeni bir ahlak anlayışının öncülüğünü yapar. Sait Faik’i asıl ilgilendiren toplumsal konumu içinde duyarlılıkla gözlemlediği ve siyaset yapmadan yazdığı “bireye dönüşmüş insan”dır. SAİT FAİK’İN AHLAK ANLAYIŞI Sait Faik’in kimi yapıtlarında otobiyografik anlamda eğilimlerini öne çıkarma cesaretinin ve tutucu ahlaka karşı savunduğu özgürlük talebinin, öykülerindeki anlatıcının ağzından da olsa, yeterince ipucu verdiğine dikkat çekiyor Gürsel: “Bir ahlâkımız olacak ki, hiçbir kitap daha yazmadı. Bir ahlâkımız, bugün yaptıklarımıza, yapacaklarımıza, düşündüklerimize, düşünecekleri Gürsel’e göre, İstanbul Rum topluluğunu Antik Yunan uygarlığının doğal mirasçısı olarak gören tek Türk yazarı sayılabilir Sait Faik. mize hayretler içinde bakan bir ahlâkımız.” “Kayıp Aranıyor” adlı bölümde ise gele neksel ahlak anlayışının hakim olduğu bir toplumda, kendi sınıfından insanlara uyum sağlayamayan, özgür ruhlu, cesur Nevin’in, eşini terk etmesi, isyanı, mutluluk ve aşk arayışı merkezli yapıtta, Nevin’in, Sait Faik’in alter egosu olduğunu not düşüyor. “Dülger Balığı’nın Ölümü”nde de kendi ölümünü yazmış, sıklıkla Burgazada’ya gidip ölümü bekleyeceğinden söz etmişti. Üç yıl daha yaşadı, İstanbul’un yine altını üstüne getirdi ve en güzel öykülerini Panco maskesiyle olmadık yerde karşısına çıkan, ona “kavun acısı” yalnızlığını yaşatan için yazdı. Sait Faik’in sokak satıcılarına ve çocuklara duyduğu ilginin yazarlığının ilk yıllarına dek uzandığını söyleyen Gürsel, “Bir Küçük Satıcı”nın Sait Faik’in sonraki yapıtlarındaki insan manzaralarını haber veren bir öykü olduğunu belirtiyor. Sonra “Keten Helvacı”, yazarın ilk portre denemesi olarak nitelediği “Garson”, yaşlı bir hallacın ölümünü anlatan “Hallaç”, Sait Faik’in halk sanatını yücelttiği yapıtı “Gün Ola Harman Ola” öyküsünün kahramanı Mercan Usta... Öykülerinin odak noktası ve kent güzergahının; denizi, tüneli, surları ve kuleleri, kalabalık caddeleriyle, kenar mahalleleriyle daima önce İstanbul ve Adalar olduğunu sıklıkla yineliyor. Galata Köprüsü, Eminönü, Karaköy, Tünel, Yüksekkaldırım, vazgeçemediği Beyoğlu, Dolapdere, Köprü, Haliç... Öykülerinde sıradan insanlarla yan yana bir bohem hayatı yaşadığı kozmopolit İstanbul’u yazar. Yoksul ama namuslu in sanlarla dostluklar kurar. Sait Faik’in ana rahmi ve sığınağı ise an nesi ve köpekleriyle birlikte yaşadığı vazgeçilmezi Burgazada’dır. Oradaki yaşamını yazı yazma ile balığa çıkma arasında bölüştürmüştür. “Haritada bir nokta” diye adlandırdığı bu yer bir bakıma hayalindeki “yitik cennet”i simgeler. Bir “Duvarcı Barba Antimos”, “Papaz Efendi”, “Berber Dimitro”, “Balıkçı Apostol” Burgazada’dan yadigâr kahramanlarıdır. ÖZGÜN BİR DİL ANLAYIŞI... Bireysel dramların, büyük toplumsal ekonomik sorunların önüne geçtiği şiirsel bir düzyazıya yönelir ve büyük kentte yaşayan küçük insanların dünyası yapıtlarının başlıca konusu haline gelir. Bu insanların duyarlıklarını, azınlıkların dünyasını özgün, içine yer yer Rumca sözcükler serpiştirilmiş bir dil aracılığıyla aktarmayı çok iyi başarır. Yalnızca Türk nüfusun değil azınlıkların da yaşadığı kozmopolit İstanbul’un yazarıdır Sait Faik. Nedim Gürsel’e göre, İstanbul Rum topluluğunu Antik Yunan uygarlığının doğal mirasçısı olarak gören tek Türk yazarı sayılabilir. “Hayata veda duygusunu dile getiren son öyküsünün başlığının Rumca olması (‘Kalinikhta!’) anlamlıdır.” n * Rumca ‘iyi geceler’ demek. Sait Faik Abasıyanık’ın 1954’de yayımlanan “Az Şekerli” adlı öykü kitabında yer alan ve ölümünden önce yayımlanmış son öyküsü. Yalnızlığın Yarattığı Yazar Sait Faik / Nedim Gürsel / Doğan Kitap / 168 s. 4 21 Şubat 2019