Katalog

Yetişkinlere Shakespeare Elizabeth Foley ile Beth Coates’in yazdığı “Yetişkinlere Shakespeare”, özel hayatı hakkında bilebildiğimiz her detayı, Shakespeare’in yazdıklarının tarihi gerçeklerle bağlantısını, çağdaşı bazı şairler tarafından neden hor görüldüğünü, yüzyıllar sonra hangi meslektaşları tarafından ve neden yüceltildiğini öğrenmek için hem de yapıtlarındaki anahtarlarla şiirini, temalarını, motiflerini ve simgelerini anlamak için hoş bir kitap. Bir kitabı seçmek için bazen sadece başlığı yeterli oluyor, Yetişkinlere Shakespeare’inki (Elizabeth Foley, Beth Coates, Çeviren: Zeynep Avcı, Helikopter Yayınları) gibi. “Çocuklar için Shakespeare” başlığı taşıyan, şairi anlaşılır kılmak için yazılmış çok sayıda kitap var ama “yetişkinlere” yönelik atılan başlık merak uyandırıyor. Neyse ki yazarları başlığın anlamını hemen önsözde açıklıyor. Kitabın yazarları Elizabeth Foley ile Beth Coates, çocukların ev ödevine yardımcı olacak velileri düşünerek Yetişkinlere Ev Ödevi adındaki kitaplarından sonra William Shakespeare’e el atmış. Foley ve Coates; akademisyen değil, Shakespeare uzmanı hiç değil, keşfettikleri “ilginç olguları başkalarıyla paylaşmak arzusuna kapılmış sıradan okur” olarak tanıtıyor kendilerini. Otuz beş yaşın altında İngilizlerin yüzde beşlik bir oranının Sindirella’yı Shakespeare’in kahramanı sandığını öğrenince kitabı yazmaya karar vermişler. Her şeyden önce amaçları, çocukken okulda okutulan ağır eserleri anlamayıp şaire karşı önyargı geliştirmiş yetişkinleri bu duygudan kurtarmak. Seyirci ve okurların “nasıl olsa anlamam” kanısını silmek. BASİT DİL, KISA BİLGİLER Kitabın akıcı ve sade dili, arada teklifsizlik sınırında dolaşsa da yazarlar sık sık espri yapıp parantez içinde soru sorarak elitist bir yaklaşımları olmadığını vurguluyor: “Kış Masalı’nı izlerken uyukluyor musunuz? Merak etmeyin bu konuda yalnız değilsiniz…” Kitap boyunca da bu tavırlarını sürdürüyorlar; herkesin anlayacağı, herkesin zevk alacağı Shakespeare’lerini sunuyorlar okura. Bazen gereksiz bir basitliğe düşseler de…   Kitabın ilk bölümü “Tek cümleyle bütün Shakespeare oyunları” başlığını taşıyor. Konuyu bir tek cümleye indirgeyip kahramanın başına ne geleceği açıklıyorlar bu bölümde. Örneğin Romeo ve Juliet’i “Genç âşıkların beraberliğini onaylamayan aileler saadetlerine engel Elizabeth Foley Beth Coates olunca olaylar göstermelik bir intiharı gerçeğe çevirip ölümcül sonuçlara yol açar” sözleriyle anlatıyorlar. Bu basit açıklamanın okura pek faydası yok tabii ki. Tolstoy’un Savaş ve Barış romanının, savaş ve barış anlattığını söylemek gibi bir şey. Özellikle Shakespeare’in karmaşık tarihî oyunlarını bir cümleye indirgemek pek başarılı olmamış. Birinci bölüm gereksiz görünse de bir sonraki bölümdeki bilgiler açıklayıcı olmuş. Shakespeare döneminde şehir ler nasıldı, nüfus kaçtı, kadınların toplumsal durumu neydi ve ne kadar alkol içilirdi gibi başlıklar altında kısacık bilgiler vermişler. Derin bilgi peşinde değil yazarlar ama konuyu iyi araştırdıkları anlaşılıyor. Her okurun merak edeceği gündelik hayatla ilgili basit bilgileri bu bölümde ele almışlar. Elizabeth döneminde cadılığa nasıl bakılıyordu ya da on altıncı yüzyılda gayrimeşru çocukların yasal hakları neydi gibi aklımıza takılan soruların açıklamalarına yer verilmiş. Ayrıca ilerleyen sayfalarda tek tek oyunların ele alındığı bölümlerde de oyunun konusuyla ilgili tarihî olaylar ve toplumsal gerçeklere değinilmiş. Yine kısa kısa ama yeterince aydınlatıcı. Ancak Shakespeare üzerine bir kitap yazılıyorsa elbette şairin dili ve tarzından bahsetmek gerekir. Foley ve Coates, ilk bölümlerde genel okuru çekmek için belki aşırı basitleştirmiş konuyu fakat Shakespeare’in dili ve yazı tarzını ele aldıkları bölümde konuya daha farklı yaklaşmış, çok fazla kaynaktan yararlanmış ve edebiyat kuramlarıyla anlatmaya çalışmış yazarı. OZANLARIN KRALI Shakespeare’in İngiliz diline 1700 sözcük kazandırdığı söylenir hem de edebiyat tarihinde en geniş kelime hazinesine sahip birkaç yazardan biridir. Kendisiyle aynı yıllarda yaşamış şair ve oyun yazarlarını okuduğumuzda farkı daha net anlaşılır. Yeni sözcüklere ve deyimlere merakı, dil oyunlarına karşı ilgisi onu çağdaşlarından ayırır. Bir sözcüğün farklı anlamlarını aynı cümle içinde onun gibi kullanan yoktur. Örneğin, Mercutio “Yarın beni sorduğunda, ciddi bir adam bulacaksın” cümlesinde “ciddi” için aynı zamanda mezar anlamına gelen “grave”i kullanarak karakterin ölüm haberini daha ölmeden sezdiriyordu. Buna benzer cinas örnekleri çoktur eserlerinde, bazen komik etki yaratmak için bazen de trajik durumun ağırlığını arttırmak için kullanır. Cinas dışında elbette her şairin en sevgili aracı olan mecazla birlikte teşbih, ses tekrarlaması, yineleme, tersine çevirme gibi dil oyunlarını kullanıyordu. Shakespeare, eserlerini okunması için değil, sahnede söylenmesi için yazıyordu, bu yüzden hecelerin tınısı önemliydi. Sert “t” ve “k” harfleri içeren sözcükleri öfke bağlamında “b” ve “d” gibi daha yumuşak sese sahip harfler içeren sözcükleri de “beauty’s effect with beauty were bereft” (5. Sone) örneğinde olduğu gibi daha uyumlu etki için kullanıyordu. Kitap bu ve buna benzer çok sayıda örnek veriyor. Şiirsel yeteneği, sadece dil oyunlarıyla sınırlı değildir Shakespeare’in; biçemle oynamayı da seven bir şairdir. Oyunlarında şiir ile düzyazıyı farklı amaçlarla birlikte kullanırdı. Genelde soylu kahramanları şiir formunda; işçi, bekçi, kapıcı ve hapishane müdürü gibi yan karakterler ise düzyazı formunda konuşur. Ayrıca Hamlet, çok sevdiği yakın dostu Horatio ile kafiyeli ve hece ölçülü konuşurken hiç güvenmediği Rosencrantz ve Guildenstein’a düzyazıyla hitap eder. Romeo ile Juliet de ilk kez karşılaştığında birbiriyle sone formatıyla konuşur. Shakespeare’in özel hayatı hakkında bilebildiğimiz her detayı, yazdıklarının tarihi gerçeklerle bağlantısını, çağdaşı bazı şairler tarafından neden hor görüldüğünü, yüzyıllar sonra hangi meslektaşları tarafından ve neden yüceltildiğini öğrenmek için hem de yapıtlarındaki anahtarlarla şiirini, temalarını, motiflerini ve simgelerini anlamak için hoş bir kitap. Kitabı ilk okumaya başladığımda fazla basit görünmüştü ama eserleri tek tek ele aldığı bölümlerde özellikle çok başarılı buldum. Belki bu yüzden hem Shakespeare’e giriş yapacaklara hem de edebiyat öğretmenlerine yararlı olabilecek bir kaynak kitap. n 6 15 Şubat 2018 KITAP