Katalog

KARL JASPERS’İN “BÜTÜN ESERLERİ” Nasıl bir üniversite? 1969’da ölen, Alman varoluşçuluğunun en önemli temsilcilerinden “Karl Jaspers’in Bütün Eserleri”, Basel’deki Schwabe Verlag tarafından yayımlanmaya başladı. Heidelberg ve Göttingen Bilimler Akademileri’nin ortak projesi olan “Karl Jaspers’in Bütün Eserleri” üç kısımda toplam elli cilt olarak planlanıyor. yusuf örnek K arl Jaspers’in Bütün Eserleri’nin yayımlanmasına başlandı. Psikiyatri, psikoloji, felsefe ve siyasete dair kitaplarının yanı sıra “Felsefenin Dünya Tarihi” kapsamında yazdığı Kant, Nietzsche, Schelling ve Cusanus gibi “Büyük Filozoflar” hakkındaki metinleri de bu edisyonda yer alıyor. Ayrıca Hannah Arendt ve Martin Heidegger gibi pek çok düşünür ve bilim insanı ile yaptığı yazışmalar ve yayımlayamadan bıraktığı çok sayıda doküman, günce ve kitap taslakları da “Bütün Eserleri”nde yer alacak. “NESNELLİK TUTKUSU” Karl Jaspers’in Bütün Eserleri edisyonunun yayımlanan ve editörlüğünü Oliver Immel’in yaptığı ilk cildinin başlığı “Üniversite İdesi Hakkında Yazılar”. Toplam 500 sayfalık bu kitap, Jaspers’in kırk beş yıl boyunca üniversite ve yüksek öğrenim hakkındaki tüm konuşmaları ve yayımladığı bütün yazıları içeriyor. Bunların içinde en önemlisi 1923, 1946 ve 1961’de üç kez ve her seferinde genişletilerek ele alınan “Üniversite İdesi”. Jaspers’in üniversite idesine ait düşünceleri, adına “Alman İdealizmi” denilen klasik Alman felsefe geleneğinin etkisinde: Immanuel Kant, “Fakülteler Çatışması” (1798) adlı eserinde felsefe fakültesinin, hükümetin emirlerinden bağımsız olması gerektiğini yazarken Friedrich W. J. Schelling “Akademik Öğrenimin Yöntemi Üzerine Dersler”inde (1803), bilim dallarının birliğini ve bilimin kendi içinde kendi amacını taşıdığını savunur. Johann Gottlieb Fichte ise 1807’deki bir yazısında üniversitede öğretimin skolastik yöntemden kurtarılarak bilgi kazandırmaktan çok yargı gücünün eğitimine, eleştiri sanatına ve bilginin kullanımına ağırlık verilmesini ister. Alman İdealizmi’nin bir diğer önemli temsilcisi Friedrich Schleiermacher üniversitenin en önemli vazifesini, gençlerde hakikati arama ve bilimsel ruhu uyandırmada görür. Almanya’da üniversitenin kurumlaşmasına en büyük katkıyı yapan Wilhelm von Humboldt ise üniversiteyi bir milletin ahlaki kültürünün en yüksek noktası diye yorumlar. Humboldt’un üniversiteyi devletten tamamen bağımsız ve onun her türlü siyasal etkisinden uzak bir kurum olarak nitelemesi, Jaspers’in üniversite idesinin ana eksenini oluşturacaktır. Bu felsefi gelenekten beslenen Karl Jaspers için üniversite sadece eğitim ve araştırma yapılan yer değil, “bütünüyle hakikat mercii” ve insanın kültürel varlığının gerçekleşmesine olanak sağlayan kurumdur. 1922’de Heidelberg Üniversitesi’ne felsefe ordinaryüsü olarak atanmasından sonra Jaspers “Üniversite İdesi”nin ilk hâlini 1923’te yayımlar. O yıllarda tanıştığı Martin Heidegger ile birlikte “profesörler felsefesi”ne karşı bir dayanışma içindedir. Ayrıca 1920’de ölen ünlü iktisatçı ve sosyal bilimci Max Weber’in etkisi altında kalarak bilimi meslek edinenlerin “nesnellik tutkusu”nu taşımaları gerektiğini yazar. Üniversitenin en önemli işlevlerinin eğitim ve araştırma olmasının yanı sıra Jaspers “universitas”ın doğasına uygun olarak bu kurum bünyesinde yapılan bilimsel çalışmaların her seferinde bütünü göz önünde bulundurması gerektiğini vurgular. KISITLANAN JASPERS 1930’lardaki yazılarında Jaspers, üniversitenin kitleselleşmesinden ve bu nedenle de “çoğunluğun ortalamasına” dönüşmesinden şikâyetçidir. Sadece pratik amaç ve hedeflere yönelik kitlesel bir yüksek öğretim kurumu, olsa olsa üst düzey bir lise olabilir. Jaspers’in istediği üniversite ise hümanist bir seçkinler kurumudur. Nasyonal Sosyalizmin iktidara gelmesiyle birlikte Yahudi asıllı akademisyenlerin yüksekokullardan uzaklaştırılma süreci başlar. Eşi Yahudi olan Karl Jaspers, Almanya’yı terk etmez fakat ciddi baskılara maruz kalır: 1937’de ders vermesi ve 1938’de ise yayın yapması yasaklanır. İkinci Dünya Savaşı’nın zor koşullarında yoğun bir şekilde Felsefi Mantık adlı eseri üzerin de çalışır. Jaspers’in 1946’da yeniden yayımladığı Üniversite İdesi, savaş tan sonraki ilk eseridir ve 1923’teki baskısın dan farklı bazı noktalar içerir: Jaspers’in va roluş felsefesinin ana konularından “hakikati arama” düşüncesi, Felsefi Mantık’taki te mel fikir olarak etraflı bir şekilde irdelenir. Aynı bağlamda ilk kez felsefe ile bilimin birbi riyle ilişkisi ve sınırları dile getirilir. Jaspers, geçirdiği sıkıntılı yıl ların sonucu olarak bu eserinde siyasetin üniversitenin dışında tutulması gerektiğini sık sık vurgular. Ona göre üniversite, sadece Tüm yaşamını bilime ve felsefeye adayan Karl Jaspers’in üniversiteye dair kaleme aldığı yazılarında yirminci yüzyılın tecrübelerden yansımalar bulunur. bilimsel araştırma yapı lan ve bunun sonuçlarının öğrencilere tartışma ortamının gerekliliğini vur öğretildiği bir kurum biçimde kalma gular: Devlet, üniversiteye özgür araş malı, aynı zamanda toplumsal hayatın tırma ve öğretim imkânlarını özerk bir ve siyaset kurumunun eleştirildiği yer yönetim biçiminde vermeli, üniversite olmalıdır. ise siyaset yapabilmenin ön koşulu ola “HAKİKAT OLMADAN ÖZGÜRLÜK OLMAZ…” rak aydınlatma, sağduyu ve ikna yoluyla bilimde ve felsefede hakikati aramayı sürdürmelidir. Üniversite İdesi’nin bu Savaş sonrası yazılarında Jaspers, son versiyonunda şu satırlar dikkate üniversite kurumunun sadece “fay almaya değer: “Hakikat olmadan öz dacılık” ilkesi etrafında görülmesine gürlük olmaz; özgürlük olmadan barış ve üniversite idesinin pratik hayata olmaz.” katkıda bulunan, pragmatik çözümler Tüm yaşamını bilime ve felsefeye ada üreten insanların doldurduğu bir yapı yan Jaspers’in üniversiteye dair yazdığı hâline getirilmesine şiddetle karşı çı yazılarında yirminci yüzyılın tecrübe kar. Jaspers’e göre üniversite bünyesin lerden yansımalar yer alır ve metin, deki, kendini hakikati aramaya adamış yirmi birinci yüzyıl üniversite kurumu az sayıda bilim insanı sayesinde tüm nun da Üniversite İdesi’nden nasıl pay insanlık kendi imkânlarını gerçekleş alabileceğini göstermesi bakımından tirme fırsatına sahip olur. Üniversite, güncelliğini korur. özgür araştırma ortamı ve özerk yapısı Jaspers, ülkemizde pek tanınan bir sayesinde “milletler üstü ve devletler filozof değil. Birkaç eseri Türkçe’ye üstü bir ruhtan pay alır”. Jaspers’in kazandırılmakla birlikte, halen çevirisi üniversite idesi böylelikle yeni bir hü yapılan üç ciltlik Felsefe adlı temel manist boyut kazanır. eseri Türkiye’de yayımlanmadan hak 1961’de üçüncü kez yayımlanan ettiği yeri alabilecek gibi görünmüyor. Üniversite İdesi’nde artık tanınmış bir Almanya’da yayımına başlanan Bütün siyaset yazarı olan Jaspers, hem akıl ve Eserleri’nin en az üç cildinin daha bu varoluş eksenindeki hakikatin aranma yıl çıkması bekleniyor. Bu yayınlar raf sını hem de bunun gerçekleşebilmesi lardaki yerlerini alır almaz Türk okurun için zorunlu olan özgür bir kamusal bilgilendirilmesine devam edilecek. n 10 23 Mart 2017 KItap