Katalog

Dostoyevski hakkında ‘anıtsal bir eser’ Joseph Frank’ın “Dostoyevski: Çağının Bir Yazarı”, dünya edebiyatına unutulmaz eserler kazandırmış büyük bir ustanın son derece ilginç yaşam öyküsünü anlatırken edebiyat anlayışımız, eleştirel bakışımız için de büyük katkıda bulunuyor. J oseph Frank, New York doğumlu, Amerikalı bir araştırmacı, biyografi yazarı. 1918’de Manhattan’da doğmuş. Üniversite mezunu değil ama akademisyen. 1930’larda New York Üniversitesi’nde ve 1940’ların başında WisconsinMadison Üniversitesi’nde derslere devam etmiş ama mezun olmamış. 1950’de Fulbright Bursu’yla Paris’e gitmiş. 1952’de Chicago Üniversitesi’nde ders vermeye başlamış. Minnesota Üniversitesi ve Rutgers Üniversitesi’nde ders vermiş ve 1966’dan 1985’e kadar çalıştığı Princeton’da karşılaştırmalı edebiyat profesörü olmuş. Slav dilleri ve edebiyatları onursal profesörü seçilmiş. 2013’te, 94 yaşında ölmüş. Dünyanın en önemli Dostoyevski uzmanı olarak kabul ediliyor. TİTİZ ÇEVİRİ Joseph Frank, 1970’lerde Dostoyevski biyografisine çalışmaya başlamış. Başlangıçta tek bir cilt olarak düşünülen eser yirmi yedi yıllık emekle toplam 2 bin 568 sayfadan oluşan beş cilt halinde yayımlanmış. Rusça dahil herhangi bir dilde Dostoyevski hakkında yazılmış en iyi biyografi olarak nitelendirilmiş eser. Birçok ödül kazanmış. Dostoyevski: Çağının Bir Yazarı, bu beş cildin, yazarın bilgisi ve onayıyla tek bir kitap olarak yoğunlaştırılmış hâli. Bu kitap da pek kısa sayılmaz Türkçesi küçük punto ile dizilmiş, büyük boy 998 sayfa. Tek bir yazara yoğunlaşıp ömrünü ona adamak Batı’da akademisyenler arasında rastlanan bir durum. Bizde ise neredeyse “kafayı takmış” diye küçümsenir. Üniversitelerimizde değil tek bir yazar tek bir konu ya da tür üzerinde çalışan akademisyenlerin eleştirildiğini, farklı türlere yönlendirildiğini biliyorum. Joseph Frank gibi yoğunlaştığı yazar hakkında kapsamlı biyografiler yazan ve bu eserleriyle dünya çapında ün kazanan birçok akademisyen saymak mümkün. Bunların eserlerinden bazıları Türkçeye de çevrildi. Bu tür çalışmaların başyapıtı sayılan Richard Ellmann’ın James Joyce Hayatı ve Eserleri (2012, Çev. Zafer Avşar, Kabalcı Yay.) Türkçede de yayımlandı. Reiner Stach’ın dev eseri Kafka’nın (2013, Çev. Sezer Duru, Sel Yay.) ilk iki cildi yayımlanmıştı. Üçüncü ve son cildin de çevrildiği bilgisini aldım. Joseph Frank’ın Dostoyevski: Çağının Bir Yazarı (Kasım 2016, Çev. Ülker İnce, Everest Yay.) Ellmann’ın James Joyce Hayatı ve Eserleri’nden sonra yazılmış en iyi biyografi kabul ediliyor. Dostoyevski hakkında yazılmış birçok biyografi var, bunların önemlileri de Türkçeye kazandırıldı. Henri Troyat’ın, Edward Halett Carr’ın, André Gide’in, Berdyaev’in Dostoyevski biyografileri, George Steiner’in Tolstoy mu Dosto yevski mi? kitabı (Türkiye İş Bankası Kültür Yay.) ilk aklıma gelenler. Dostoyevski’nin Türkçede en çok okunan ve sevilen klasik yazarlardan. Suç ve Ceza’nın yetmiş dokuz ayrı çevirisi satışta (bkz. kitapyurdu.com). Dostoyevski Türkçede ilk kez 1917’de Refik Halid Karay’ın çevirisi ile “Ölü Bir Evden Hatıralar”ından bir bölümün “Zindan Hatıraları” adıyla Yeni Mecmua’da yayımlanması ile okunmuş. Dostoyevski’den ilk çevrilen kitap da 1933’te, Haydar Rıfat’ın çevirdiği Ölü Bir Evden Hatıralar. Ruşen Eşref Ünaydın’ın, Ahmet Muhip Dıranas’ın ve Hasan Ali Ediz’in çevirileri bu kitabı izliyor (bkz. kulturservisi.com/p/nedirbudostoyevskininbizdencektigi). Yüz Joseph Frank, Dostoyevski’nin yaşamının en ince ayrıntılarına kadar girmiş. Ama bunu ortaya bir bilgi yığını koymak için yapmamış. Dostoyevski’nin eserlerini anlamayı kolaylaştırmak için kullanmış bu bilgiyi. yıldır Türkçede Dostoyevski çevirileri okuyoruz. Buna rağmen hakkında yazılmış Türkçe kitapların hemen hiç olmadığını, çevirilerin sayısının da çok az olduğunu söyleyebiliriz. Bu boşluğu Joseph Frank’ın Dostoyevski’si dolduruyor. Dostoyevski’nin hem yaşam öyküsü hem de yaşadığı çağ oldukça ilginç ve aydınlatılmayı gerektiren birçok olayla dolu. Yaşamı âdeta bir roman gibi. O nedenle de Dostoyevski biyografileri her zaman büyük bir ilgiyle okunuyor. Yeter ki iyi yazılmış olsunlar. Joseph Frank’ın Dostoyevski’si öncelikle anlatımı ile dikkati çekiyor. Frank’ın rahat, kolay okunur ama bilgiyi ihmal etmeyen bir anlatımı var. Akademik kuruluktan da, karmaşadan da etkilenmemiş, eseri dipnotlara boğup okunmaz kılmamış. Usta çevirmen Ülker İnce de Frank’ın anlatımını aynı tatla Türkçeye aktarmış. Güzel Türkçesi ve titizliği dikkati çekiyor. GENİŞ TAHLİLLER Dostoyevski’nin yaşam öyküsünü ezbere anlatacak okur sayısı çoktur. Yaşam öyküsünden izleri eserlerinde de gördüğümüz için Dostoyevski’nin bin sayfada anlatılacak bilmediğimiz neyi olabilir diye sormamak elde değil. Öncelikle bizim bildiğimiz yaşam öykülerinin kabataslak bir yaşam öyküsü olduğunu söylemeliyim. Joseph Frank, Dostoyevski’nin yaşamının en ince ayrıntılarına kadar girmiş. Ama bunu ortaya bir bilgi yığını koymak için yapmamış. Dostoyevski’nin eserlerini anlamayı kolaylaştırmak için kullanmış bu bilgiyi. Eserini de Dostoyevski’nin yaşamını ve yaşadığı çağın olayları içinde, birbirleriyle bağlantılandırarak yazmış. Dostoyevski’yi Gogol, Turgenyev, Tolstoy, Çernişevski, Herzen gibi tüm çağdaşları ile ilişkileri, etkileşimleri ile de tanıyoruz. Çalışma biçimini Dostoyevski’nin kişisel, tarihsel ve her şeyden önce ideolojik bağlamında belirlemek olarak tespit etmiş Joseph Frank. Ülker İnce’nin çevirisi ile ilgili söyleşide belirttiği gibi “Dostoyevski’nin kişisel hayat öyküsünü öğrenmekle kalmıyor, Rusya’nın düşünce tarihinin en çalkantılı bölümünün öyküsünü, bütün ateşli tartışmaları ve canlılığıyla öğreniyorsunuz (...) Hangi kitabını, hangi koşullarda, ne gibi yönlendirmelerin etkisi altında yazdığını da öğreniyoruz, hatta neye kızıp da yazdığını” (bkz. “Dostoyevski kitabı kök söktürdü bana”, kitap.radikal. com.tr). Bu tür biyografik çalışmalar kuşkusuz sevdiğimiz ya da tanıdığımız bir yazarın yaşam öyküsünün ayrıntılarını öğrenmemizi, eserlerini daha yakından tanımamızı sağlar. Okurken gözümüzden kaçanları gösterir, anımsatır. Joseph Frank Dostoyevski’nin başyapıtlarının yazılış öyküsünü anlatıp çağının ve dünya edebiyatının içindeki yerini belirlemekle kalmıyor, geniş tahlillerini de yapıyor. Kitap, Dostoyevski’nin eserleri için her zaman başvurulacak bir kaynak hâlini alıyor. Dostoyevski: Çağının Bir Yazarı, bende bu başyapıtları yeniden okuma isteği uyandırdı. Bu biyografiden sonra kitapları daha farklı bir anlayışla okuyacağımı, daha da çok seveceğimi hissettim çünkü. Joseph Frank’ın, dünya edebiyatına unutulmaz eserler kazandırmış büyük bir ustanın son derece ilginç yaşam öyküsünü anlatırken edebiyat anlayışımız, eleştirel bakışımız için de büyük katkıda bulunuyor. n 10 26 Ocak 2017 KItap