Katalog

Nasrettin Hoca Kitapları Açıklamalı Biblîyografya Bibliyografya kitapları da gerekli Mustafa Duman, bugüne dek ele geçmiş en eski elyazmalarından günümüzde basılan kitaplara değin Hoca ile ilgili Türkçe ve yabancı dillerdeki yapıtların künyesini bu bibliyografya ile önümüze getirmiştir. Müzisyen Fazıl sayın "Nasreddin Hoca'nın Dansları / Piyano Için" bestesinin nota kitapçığı, Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması ve Oyun kitapları gibi türler de dahil 2523 yapıt bibliyografyada açıklamalı olarak yer almış. • TuranYÜKSEL kinci Dünya Savaşı başlamış, Hitler Almanyası Avrupa'yı adım adım işgal etmektedir. Savaş haberleri, evlere henüz yeni girnıiş olan radyonun yaygınlığını hızla artırmaktadır. Işte bu günlerde AB, Türkçc yayın yapmak üzere Amerika'nın Sesi Radyosu'nu kurar. Radyonun ilk yayuıı 7 Aralık 1942 tarihli Vatan gazetesinde şöyle verilir: "Gecc radyonun hafîf parazitli dalgaları arasuıdan dinlenilen konuşma şöyleydi: Alo alo, burası New York, Türkiye'deki sayın dinleyicilerimiz! Bu akşamki yayınımızda dünyanın tanıdığı ve kâinatla alay etmektcn korkmayan Charlie Chaplin'i takdim edcccğiz. Charlie Chaplin Altına Hücum, Modern Zamanlar, en son olarak da Diktatör filmleriyle kahkaha fırtınalan uyandırmıştır. Dâhi sanatçı son filminde dünyanın en tuhaf adamı rolünü oynuyor ve bu filmi görenler hâlâ gülüyorlar... Nasılsınız Mistcr Chaplin... Türkiye'deki sizi sevenlere söyleyecek bir şeyiniz var mı?.. Evet onlara bir hikâye anlatmak istiyorum. Bütiin ömrümde işittiğim hikâyelerin en giizeli, cn hoşu: Nasrettin Hoca'nın bir hikâyesidir. Hikâye şudur: Bir giin Hoca evinde oturup kahvesini içerken komşusu gelip, odun kesmek için ormana gidcceğini ve eşeğini birkaç saatliğine ödünç vermcsini ister. Hoca, "Eşeğim yok, çocuk onıınla pazara gitti" diye cevap verdiği sırada, gerçekte ahırda olan eşek anırmaya başlar. Komşu "Be Hoca! Sen sakalından utanmıyor musun? Ne diyc yalan söyledin, işte eşek ahırda" dcyince Hoca, "Bana mı inanacaksın yoksa eşeğe tni?" diye cevap verir. Oh, çok güzel Mister Chaplin, size çok teşekkür ederim. Bayan spiker, tngilizce anlatılmış olan bu hikâyeyi Türkçeye çevirir. 1 îa durun, galiba Mister Chaplin, sizlere birkaç söz daha söylemek istiyor; buyrun sizi dinliyoruz: Evet, sevgili dinleyicilerim, bugün bütiin dünyayı aynı soru uğraştırmaktadır, hepimiz insanlara mı inanacağız, yoksa eşeklere mi inanacağız?" Vatan gazetesinde çıkan haber bu kadarla kalmaz. Almanlar, Hitler'le alay eden filmlcrindcn dolayı zaten Şarlo'ya büyük öfke dııymaktadırlar. Onun Nasrettin Hoca fıkrasını anlattığı gazete haberi isc Alman büyükelçisini büsbütün çileden çıkarmıştır. Elçinin Türk hükümeti üzerindeki baskısı sonucunda Vatan gazetesi iki ay süre ile kapatılır. HOCA FIKRALARININ YAYCINLAŞMASI Yukarıda anlatılanların bizi ilgilcndiren yanı Şarlo'nun Nasrettin Hoca ile buluşmasıdır."()mrümde işittiğim hikâyelerin en güzeli" derken Şarlo, bizc Nasreddin I lo ca'nın yaygmlığını yansıtmaktadır. Şarlo'nun anlattığı fıkranın, kendisine hangi yoldan ulaştığını bilemeyiz, ama Nasreddin 1 foca fıkralarının iki koldan yaygınlaştığını bilmektcyiz. Bunlardan biri lıkraların geleneksel halk edebiyatı içinde dilden dile geçerek gcldiği yoldur. Yedi yüzyıîdan bcri Anadolu'da, Türk dillerinin konuşulduğu ülkelerde ve Osmanlı yönetimi altına girmiş topraklardaki halklar Nasrettin Hoca fıkralannı anlatmışlardır. Bu yolla fıkralar çoğala çoğala yaşayagelmiştir. Nasreddin Hoca'yı yaşatan bir başka yol da yazıdan geçmektedir. Yazı, fıkralann okuma yoluyla bilinmesine hizmet etmektedir. Özellikle son yüzyılda eğitim öğretim amaayla fıkralann kitaplaştırılması onlann yeni kuşaklara aktarılarak yaygınlaşmasını sağlamıştır. Yazı, yalnız fıkralan yaymakla kalmayarak onların nerelerde, hangi zamanlarda, nasıl anlatıldıklannı, anlatı özelliklerini, etkilenimlerini, etkilerini Hoca'nın tarihi ve yaşatılan kişiliğini, bir başka deyişle Nasrettin Hoca olgusunu incelemck, değerlendirmek için kaynaklık etmektedir. Kaynaklara ulaşmakta ilk kılavuz ise elbette ki bibliyografyadır. Nasreddin Hoca üzerine bugüne dek (1960yılındanbaşlamak üzcre) Cahit Öztelli, Mctin And, Perihan Arbak, Türker Acaroğlu, Aslan Kaynardağ, Ali Esat Bozyiğit, Zümriit Yahya ve Selahattin Bekki (1996)tarafındanhazırlanan bibliyograflar yayımlanmıştır. Ne var ki bunlar, deneme çahşmalannı aşamayarak dar bir sınır içinde kalmışlardır. Ancak en son yayımlanan "Nasreddin Hoca Kitapları Açıklamalı Bibliyografsı (14802004)" kitabı bu alandaki boşluğu doldurmuş bulunmaktadır. Bibliyografyayı hazırlayan Mustafa Duman'ı yıllardan beri Hoca üzerine yazdığı araşürma yazılarından tanımaktayız. Mustafa Duman, bugüne dek ele geçmiş en eski elyazmalarından günümüzde basılan kitaplara değin 1 Ioca ile ilgili Türkçe ve yabancı dillerdeki yapıtların künyesini bu bibliyografya ile önümüze getirmiştir. Müzisyen Fazıl Sayın "Nasreddin Hoca'nın Dansları / Piyano İçin" bestesinin nota kitapçığı, Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması vc Oyun kitapları gibi türler de dahil 2523 yapıt bibliyografyada açıklamalı olarak yer almıştı. Bibliyografya kitabının dışında kalanlar yalnızca makaleler ve üni versite kitaplıklarındaki tezleri ve 1 loca'ya ilişkin vakıfnamelerdir. Bunlarla ilgili ayrı bir bibliyografya çalışmasını da yayımlamak üzere olduğunu Mustafa Duman kitabının önsözünde haber veriyor. Böylece Nasreddin Hoca'yı barındıran yazılı kaynaklann tümü araştırmacılara kdavıızluk edecek bir kapsama kavuşmuş olacak. Nasreddin Hoca Kitapları Açıklamalı Bibliyografya (14802004) beş bölümdcn oluşmuştur. Kitapların künyeleri ilk iki bölümde verilmektedir. Uçüncüde sonuç değerlendirmesi, dördüncüde yazar, çevirmen, hazırlayan, danışman, resimleyen adları ve kitap adları dizinleri yer almıştır. Son bölümde ise 80 kadar eski Nasreddin I îoca kitaplarından kapak ve sayfa örnekleri sergilenmiştir. Bibliyografyanın birinci bölümünde el yazması, Arap harfleri ile taş baskı, Latin vc diğer harflerle basılmış Nasreddin Hoca kitapları verilmektedir. Yazıya geçen ilk Nasreddin Hoca fıkralan, bibliyografyada künyeleri verilen elyazmalarında yer almıştır. Elde bulunan ve tarihi bilinen Nasreddin Hoca ile ilgili en eski elyazması 1571 yılında kopya (istinsah) edilmiş olan yapıttır. 43 hikâyenin bulunduğu özgün nüsha bugün Oxford'da Bodlein kitaplığındadır. Hoca'dan söz eden ve içinde iki fıkrasının da yer aldığı eski yazmalardan biri de 1480 yılında kopya edilmiş olan ve bugün Topkapı Kütüphanesi'nde bulunan (Tıpkıbasımı Harvard Üniversitesi'nce, Latin harfleriylc de ancak 1988 yılında Kültür Bakanlığı'nca yayımlanan) Saltukname'dir. İLK İNCELEMELER... Bu iki örnekten giderck 14802004 bibliyografya kitabında yer alan elyazmalanna baktığımızda bunlann yurtdışı kitaplıklarına götürüldüğünü vc dışarıda tıpkıbasımlarının yapıldığını görmekteyiz. Bibliyogralya kitabının "Elyazması Nasreddin I loca Kitapları" bölümünde 59 adet elyazmasının künyesi verilmektedir. Bunların ancak 10 tanesi Tiirkiye'de 49u ise Türkiye dışmdaki (Fransa'da 13, tngiltere'de 11, Almanya'da 3, Macaristan'da 3, Avusturya'da 2, Polonya'da 3...) kütüphanelerde bulunmaktadır. Osmanlı'dan beri Anadolu'daki tarihi eserlerin yurtdışına götürülnıcsi ve/veya kaçırılması benzeri... Napolyon büyük kütiiphanesini ktırarken elçilerden bulundukları ülkenin kitaplarından istetir. Istanbul'daki elçinin Paris'e götürdüğü on kadar kitabın içinde Nasreddin Hoca ile ilgili tek nüshalar başta gelir. Yabancılar cllerine geçirdikleri yapıtları ülkelerine taşımışlar ama değerlendirmesini de bilmişler! Çiinkü Nasreddin Hoca üzerine ilk inccleme çalışmalarını onlar başlatmışlar. Bizde ciddi olarak konuya yaklaşım ancak 1918de Fuat Köprülü'nün Nasreddin Hoca kitabıyla başlamıştır. Günümüzde hâlâ Nasreddin Hoca Sivrihisarlı mı değil mi, 13. yüzyılda mı 15. yüzyılda mı yaşamış, tartışması ve bol dipnotlu taşbasması tanıtımları sürüp gitmektedir. Hoca'nın tarihi kişiliğiyle ilgili yanlış görüşler ve çürütülen değerlendirmeler bilc büsbütün bir kenara atılamıyor. Henüz bir Nasreddin Hoca fıkraları kataloğu, fıkralarının konusal bütünlüğü içinde karşılaştırmalı değerlcndirilmesi yapılamadı. Tarihi vc toplumsal olayların fıkralara etkileri, fıkraların tipleri, yaşadığı coğrafyadaki değişimleri, fıkraların evrensel ve yerel boyudarı tartışmalardan kurtulamadı. Nasreddin Hoca olgusunu her yönüyle kucaklayan çalışmalar sempozyum bildirileri konunun ucunu açığa çıkarıp öylece bırakmanın ötesine geçemedi (mi?). Nasreddin Hoca Kitapları Açıklamalı Bibliyografya (14802004) kitabıyla, yazarının yakında yayımlayacağını söylediği ikinci bibliyografya ve Hoca'nın türbesi, yazıtlar gibi nesncl kanıtlar bir araya gelmiş olacaktır. Acaba araştırmacıların çalışmaları biraz daha özel savlardan kurtularak genel kabul görür sonuçlara kavuşacak mı? • Nasreddin Hoca Kitapları Açıklamalı Bibliyografya (14802004) /Mustafa Duman/ Turkuaz Yayınlan/ 352 s I SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 820