Katalog

Şiir insanları yakaladığı zaman şiirdir A. MÜMTAZ İDİL Bınlcrce yıldır ınsanoğlu, bııeysel duv gulaıını toplumla paylaşabılmek ıçın çe şıtlı yollar denedı Bunun suzulerek bı ?e kadaı ulaşan crı onemlı bolumunu de sanat oluştur Toplum adına yapıldığı sa vunulan sanatlarda bıle, yanı toplumsal gcrçckçıhkte bıle, bıreysel gozlemlerden kaçınabılmenın yolu nenuz bulunama mıştır Butunuyle bıreysellıkten arınmış bıı sanat anlatımını ınsanoğlunun şu andakı ' sınırlı" aklıyla bulmasına ımkan yok Belkı bu bır sav olarak duşunule cektır ama bulunma olasılığı da gorun muyor însanın çevresını yalnızca aklıyla algı laması ve buna duygularını yuklemeden, dığcr ınsanlarla paylaşmasının elbet bır çok yolu var ancak fızık, matematık, kımya gıbı pozıtıf bılımlerde yapılan bu tur "paylaşım"larda sanatsal oğelere rastlamak mumkun olmuyoı Bırı çıkar da matematığın de bır sanat olduğıınu savunursa "abesle ıştıgal"den oteye bır ış yapıyor demektır Bıreysel dııyguların, tutkuların, ıstek lerın, ozlemlerın toplumla paylaşılma sıyla sanat uretıcısi, Tkendı duşuncelerı ne duygularını ekleyerek, dunyayı kav rayışını en etkılı bıçımde yansıtmaya ça lışır Nasıl bır dunya ıstemektedır, neler beklemektedır vb Butun bu topluma yonelık "masum" ısteklerın satır arala rında ıse, kendisı dısında kımseyle pay laşamayacağı duygularını yerleştırmeye çdlışır Bu bır bakıma kendısırıe en ya kın olan duyargalara mesaı gonderme çabasıdır bır bakıma da herkesin kolay fıkla anlayamayacağı bır rahatlığı yaşa maktıı Kımse Van Gogh'ıın "Irıs Çıçeklen" tablosunu kım ve ne ıçın yaptığını, Bal 7ac'ın " Vadıdekı Zambak" romanını ne den yazdığını, Mo/art'ın "40 Senfonı"yı kım ıçın besteledığını bılemez Bılınen ler yok m u ' Kuşkusu7 herkes Poe'nun "Annabel Lee" şııımı kım ıçın yazdığı nı bılır, ama ne ıçın yazdığını yınc bıle me/ Bu sanat uretıcısi ıle tuketıcısı ara sındakıgızlıbuluşmadır Herkesin "Gu ernıca" tablosundan aldığı ayıı "tatlar" gıbı, Annabel Lec şıırınden, "Annabel Lee" dısında herkesin alaeağı tat da ay rı olacaktır Bıreysel algılamaların top lıımsal bıçıme en etkılı Diçımde donuş turmesı sonucu sanat ortaya çikmakta dır Saııat uretıcısi o anda nem bıreysel duygularını 'algılayıcılarına" gonul ra hatlığıyla ıılaştırmanın hem de toplu mun genış kesımleııne yonelık "rcnk lcr" sunmanın hazzını yaşar Bu sıır kıtabı okumanın kcyfı de boy le başlar ışte 1 Iıç ummadığınız anda, ummadığıni7 bır yerde kulağınıza çar pan bıı mu/ık gıbıdır şıır Kıtaplaşması onu her an elınmn altında bulnıanız de mcktıı, o kadar Bır şıır kıtabı asla dığer va7ilı sanatlar gıbı bır butunluğe ulaşa maz Puşkın'ın "Yevgenıy Onegın" ad lı manzum lomanında da bu boyledır Konusıı olan şıırlerde bıle dızeleı kendı başlarına bırer butunluk yaratma ozel lığı taşıılar Bır kıtap ıçerısınde sanat tu ketıcısını yakalayan bır veya ıkı dıze bı le yaşamında onemlı değışıklıkler yara tabılır Kuşkusuz butun sanatların boyle bır etkıleme gııcıı vaıdır Ozellıkle de, şııre en yakın olan mımk sanatında bıı tur "etkıleşime' sık rastlanır Ancak, şıır muzık gıbı "kaçamayacağınız" bır olgıı değıldıı Şıır, eğer sı/ ılgılenmıyoısanı/, asla sızın karşınıza çıkma7 Bu durum da sızı rahatsi7 etmesı de soz konusu de SAYFA 6 gıldır Oysa mu/ık dışındakı tum sanat lar si7in kontrolunu/ altındadıı Sız sc çıeı ve belırlcyıcı olma hakkma sahıpsı nızdır Şıırdc ıse durum bıra7 daha farklıdır Roman veva oyku gıbı okuma/sinız sı ırı guıellıkle sızı etkılevcn bolumler dı Iıni7de veya beynını/de dolaşiı ve aıada bır donup o dızclcrı tckrar okııma ıhtı yacı duyarsınız Aynı tadı başka dızeler de bulmaya çalışırsını/ Am.i hep sabah ıçılen ılk sıgara gıbı ılk aldığınız tadı ararsınız Belkı de bu yuzden, yanı şıırın çok oz ncl duyguları kelımelere yuklcyerek, apayrı bır dunya yaratması yuzunden, şuı uzerıne yazıian yazılar da kaçınılma7 olarak "oznellık" taşır Once "beğenı" duzeyındc başlar bu o7nellık sonra da ya tutkuya donuşur ya da umursanıazlığa Şımdı, Aydın Şımşek uzerıne yazmak ıçın oturduğum bu yazının başında, şa ınn kıtabını ne buyuk bır ustalıkla oku ra "mal" ettığı "ucuzluğundan" yola çı karak kıtabı anlatmaya kalkışmam, bu ya/ıyı okumak "gafletınde" bulunan rı dondum, bazı dızelere ta kıldını kaldım Kıtabı bıtır meılım .ım.ıheı satınnıoku dıım Bılnıcuı anlatabılıyor muvunV Nc bıleyım, "Kapılar kapa nınca bıı tek acıların ozguı oldugunu," ıçımde hıssctkı kcn Avdın Şımşek ın ncvi hıssedcrck bu dı/cyı v.ı/dığı nıdıışundum Şımşek ınıııvc valnızca 'ellerıneinandıpını meraketmedım, aşkın unu tıılmayı da gozc alm.ık't.ın geçtığı duvgusuna ncicden kapıldığını da anladım d.ı tenın tende çuıumcsı rıdc takıldım kaldım Ne hoş bu bılnıece değıl Ijıır insanları yakaladıöı za man şiirdir însanın ar.uı ı bıı gerınerek kıtaptan baijinı kal dırması ve gclcccge hem en dışe hem de ıımutla bakma sını sagl.nn.ilı sıır Butun bun lar okurla ya7ar arasındakı gızlı ıleti!,ıın dır, hcrkcsc gore de degı^ır Bu Aydın Şımşek'ın şıırı anlayışı veya ustalıgı uze rınc yazılmıs bır yazı degıldır Bu y,m Aydın Şımşek'ın şiırınden aldıöım tadın bır anlatınııdır ()7ncldır ve ecıebı de£e rı tartışıhr Yazı bıtırmcnın klasık deyımıyle elı ne sağlık Aydın Jjımşek1" dığı gıbı, kıtabın "Evler ve Çocuklar Içın Mılat" adlı bolumu, bu yaklaşımımızı doğrulayan orneklerden oluşuyoı Şıırın bır yazı ctkınlığı olarak sıııdu rufse bıle, buyuk olçude bır sozlu kultur ctkınlığı olarak algılandığı ulkemızde, Aydın Şımşek'ın şıırlerınde "tluygu "yıı değıl, dılı one alan poetıkası, Jgıve de ğer bır şaır olduğunun gostergcsıdır Bu go7İemımi7de hangı sonuçlar etkılı olu yor^ Bır kez seçılen kavramların tıkel ve somut oluşu sessel kaygılaıdan çok nes nelerlc ılgılı kaygılar, dılsel gırışımler bu go?lemımı doğıuluyor Şıırlerdekı kavramların tıkel ve somut oluşu nıetınle rın okuru duygulandırma ıstcğının bır sonucu olmadığını, şıırsel bır yaşantıva tanıklık cttırnıe ıstcğının bır sonucu ol duğunu dıışunduruyoı Gercektcn dc genel olarak sanat, O7el olarak şıır her şeyden once bır bıçırndır ve bıreyscl bır etkınlıktır Şıır her şeyden once dılı bı çımlendırmektedır Dılden değıl de an lamlardan yola çıkarak şıır yaznıak, şıırın dışına çıkarır bızı Flberte sanatın başlı ca ışlevı, etkılemektıı Anıa bu ctkı, her sanatın kendı soylem bıçımının sonucu dur Lğer burada şıırı konuşuyorsak, on ce dıl uzerınde konuşmanıız geıekır Şı ırın malzemesı dıldır Dılı oluşturan soz cııkler, şaırden once ve onun dısında a ten vardır Anlamların taşıyıcısı olan so7 cuklerın kendılerını değıl de, onların ıçındckı anlamı kullanarak şıır ya7maya çalışırsak, gerçekten şurın djşına duşerı/ Çunku okuru duygulandırmak, okuıa duygu aktaımak bır yığın başka kolay yoıdan yapılabılır Şıır ıçın duygu degıl, duygunun eğıtılmış, yonlendırılmış, an lamıı duzeye taşınmış bıçımı olan "du yarlılık" gcreklıdır Duygu ham ve ken dılığındendır Duyarlılık ışlenmış vc tlc netienmıştır Duygunun akıl ıle denet lenmış bıçımıdır "Melıh Cevdet Anday a Kendını yalnı/ kendısıyle karşılayan el açış Yıne aynı evdeysen donup çaldığımda kapını Ateş eskır su çurur vc ınsan soyut bır anlamdır Sırtında barut kosusıı Havada jop Uzaklarda bın yıldır yanan kov Toprakla yenıden baıışıyoıkeıı ıkı buklum Bedelsi7 bır ekmek dılımıdıı kar us tunde kalbımız K İ T A P herkcsc buyuk hakaret olacaktır ü t e yandan, Aydın Sımşek'ın şıırlerının Turk Şıırı ıçınde bufunduğu noktayı belırle yecek bır ya/ıya kalkışmak ıse hem be nım boyumu aşar hcm de bu sayfaların boyunu Bır sergı ge7iyor gıbı hıssettını "Sus malar Kıtabı "nı okurken Ba7i sayfalar da hıç durmadım, bazüarını atladım, ge Biçimiçerik butunluğu SALİH BOLAT "Susmalar Kıtabı", Aydın Şımşek ın beşınci şıır kıtabı Daha oncc, F.rtelen mış Buluşma (1987), Arınmış veOlum suz (1996), Ayrılıklaı îmgedır (1999) vc Aşk Aynlığı da Bılır (200ü) adlı şıır kı tapları yaytmlanmış Susmalar Kıtabı uç bolıımden oluşuyor Susmalar Deni/ Guzu, Lvler ve Cocuklar tçın Mılat Uçuncu bolumdekı, yanı Fvler ve Ço cuklar Içın Mılat'takı şıırler, modern Turk edebıyatının vedı şaır ve vazarına adanmi!; şuılerden oluşmasıyla, dıöcr ıkı bolıımden ayrılıyor Bu yanıyla i7İeklerı daha "spesıfık" şıırler Susmalar kıtabı ıle Aydın Şımşek ken dı sıır seruvcnınde epey yol almış Ozel lıkle ımgesel yapıdakı organıklık ve soy lemın şıddet duzeyı açısından, oldukça ozgun oır şıırsel yapı kurabılmiş Denızı karşılıyor tekne, gumuş bıı ağızla Derısını bırakarak geçıyoı ıç suyu ınuzdan, I lanı hepımızın bır yokluğu kalır ya Ishak kuşu da gelıyor deni7 fencrınc Sankı geceyı vontacağız sozcuklerle Oncekı kıtaplarında gorulen kaos, Susmalar Kıtabı'nda durulmuş ve me tınler aralarından ışığın sızabılecegı bır saydamJığa ulaşmış Ayrıca dılın bellı du zeyde krıstali7e olmuş bır biçım kazan ması, bclırtılen şıddetc yakıcıhk O7ellıgı de ka7andırıyor "Yorgun kağıtlar ara sından çıkıyor yaz" gıbı şıırsel yapılar, bunun somut orneğını oluştuıuyoı Aydın Şımşek, Susmalar Kıtabı'nda yansıtmak ıstedığı anlamlaıın, başka bır ıfadcyle, ıçerığın buyusune kapılıp, bı çımı goz ardı etmıyor Llbette şaır, bır takım duşuncelerını, duygularını ıfade etmek ıster Şıır, duyguların ve duşiıncc lerın, yanı ıcerığın, şıırın dılıne uygun bıçımde ıfade edılmesıyle ortaya çıkar Nc var kı, uygun bıçımde ılctümeyen bır ıçeıık, şııisef bır nıtelık kazanmaz Sus malar Kıtabı'na bu açıdan bakıldığında yer yeı aksayan, yer veı bu yaklaşıma ter dıışcn yapılar olsa da, şıırsel anlamın or taya çıkmasinı sağlayan bıçım ıçerık bu tunluğunden soz edılebılır " Mermer ve asıte akan gecede, bı laz şarap samanyolu balkon ve gıtar Sen bır susku evı Ben kapında ııpu 7iın bır cıımle Lrıyen yerındc gccenın Şıır dılı, scsın de anlam uretımınde onemlı olduğu bır dıldır Şıırın, dogal dıl uzerıne kurulan anlamsal çok değerlılı ğe sahıp bır dıl oldugunu anımsarsak, şı ırsel dıle bu nıtelıgını kazandıran etken lerden bırının de ses oldufiunu soyleye bılırız Hatta sesın de şıırdc başlı basına bır anlam oldugunu ılerı surenler bıle olmuştur Bu yaklaşımda bulunanlar, klasık şıırı, ozcllıkle Dıvan şıırını kendı lerıne davanak olarak almaktadırlar Cıcrçekten dc Dıvan Şıırı, dılı şııryapma da, sesin başlıca şıırsel etken olduğu bır şıırdır Zaten Arıi7 Ve7nı, çeşıtlı nota sıs temlerınden başka nedır? Ama Cumhu rıyct'ın başından bu yana, ozellıkle şıırı mi7in modernleşme surecının başların da, sesın başlıca şıırsel etken olduğu yaklaşımı gerılere kaymıstır Çunku şıır, Ro land Barthes'ın da belırttığı gıbı, gerçck ten de bır nıcelık değıl, bır nıtelıktır, toz dur, cevherdır üyleyse şuı, başka şeyler le karısık bıçımde ya da saf bıçımde bır yerlerde daıma vardır Onemlı olan, şı ın o bulunduğu yerdcn bulup çıkarmak tır Elmasgıbı Pekı şıır nerede saklıdır;1 Llbette dılın ıçınde saklıdır Onemlı olan, onu dılın ıçınden bulup çıkarmak tır lşte Aydın Şımşek'ın Susmalar Kıta bı'ndakı çabalarından bırı de budur ' Aşktan geldım sana zaman ve kırden, aynanın kırıldığı sade yalnızlıktan Unut benı kalanahğın cınnetınde Bağişla butun dıllerımı Şaırın urettığı soz, gırıştığı dıl deney lerı, altını çızdığı yaşantı ve duyarlılık durumları, yenı yaşantılara nufıi7 ede rek, gerek kendı donemlerındekı, gerck se kendılerınden sonra bıçımlenen ya santı ve duyarlılıkları etkıler Bu yuzden ncr sıır hem etkıleyen, hem de etkdenen bır uınamık olarak, butun dığer şıırlerın bır sonucudur Susmalar Kıtabı'nı oluş turan şıırler de, en a.ı ellı yıllık şıır mıra sımi7in bırıkımı ıi7erıne kurulmaya çalı şılmış şuıleı Zaten, yukarıda vurgulan C U M H U R İ Y E T S AY I 7 12